Sürtünme bilimi ve yaşamlarımız üzerindeki şaşırtıcı etkisi
-
0:01 - 0:03İnsanlar gelip işimi sorduklarında
-
0:03 - 0:05bunun çok komik olduğunu
kabul etmem gerek -
0:05 - 0:08çünkü onlara nesneleri birbirine
sürttüğümü söylüyorum. -
0:09 - 0:10Bu kulağa saçma geliyor
-
0:10 - 0:12çünkü sadece nesneleri
birbirine sürtüyorum. -
0:13 - 0:16Ama bunun teknik bir adı var:
-
0:17 - 0:18Triboloji.
-
0:18 - 0:22T-r-i-b-o-l-o-j-i,
-
0:22 - 0:24Antik Yunanca "tribos"
sözcüğünden geliyor. -
0:24 - 0:25Anlamı da "sürtmek."
-
0:26 - 0:29Muhtemelen daha önce duymadığınız
komik bir kelime -
0:29 - 0:30ama size söz veriyorum,
-
0:30 - 0:33bunu keşfetmek fiziksel dünya
deneyimizi değiştirecek. -
0:33 - 0:36Triboloji bana mükemmel projeler sağladı.
-
0:36 - 0:40Daha önce uçabilen materyallerle,
hatta köpek maması ile de çalıştım. -
0:40 - 0:44Bir insanın sadece birkaç yıl içinde
-
0:44 - 0:46uğraşma ihtimali düşük bir bileşim.
-
0:46 - 0:49Ta ki dünyaya triboloji
gözünden bakana kadar. -
0:51 - 0:55Bence bazı çok büyük sorunları
azaltmada azıcık tribolojinin -
0:55 - 0:57ne kadar önemli
olabileceğine şaşıracaksınız. -
0:59 - 1:03Triboloji sürtünme, aşınma
ve yağlama araştırmasıdır. -
1:04 - 1:06Bu üç şeyin tümünü de
daha önce deneyimlemişsinizdir. -
1:07 - 1:10En son ağır bir nesneyi zeminde
ittirmeye çalıştığınızı hatırlayın. -
1:11 - 1:13Size direnen bir şey hissettiniz mi?
-
1:13 - 1:14İşte bu sürtünmeydi.
-
1:15 - 1:17Sürtünme, harekete karşı koyan kuvvettir.
-
1:18 - 1:21Aşınma, materyalin aktarımı
veya yok olmasıdır. -
1:21 - 1:24En sevdiğiniz ayakkabınızı
değiştirme nedeniniz budur -
1:24 - 1:26çünkü zamanla tabanları yok olur.
-
1:26 - 1:28Yağlayıcılar, aşınma ve
sürtünmeyi azaltır. -
1:28 - 1:32Yerinden oynamayan
inatçı paslı çivileri gevşetir. -
1:34 - 1:37Ama triboloji, yüzeyleri göreceli hareket
halinde etkileşime geçirme -
1:37 - 1:38olarak da bilinir.
-
1:40 - 1:45Yüzeyleri göreceli hareket halinde
etkileşime geçirmekten bahsedelim. -
1:45 - 1:47Aslında bu dünyada sık yaşanan bir şey.
-
1:47 - 1:50Şu anda otururken
ayaklarınızı da sallıyor musunuz -
1:50 - 1:52veya koltuğunuzda
sağa sola kayıyor musunuz? -
1:52 - 1:55Bilin bakalım ne oluyor?
Triboloji oluyor. -
1:55 - 1:57Koltuğunuzda en minik hareket bile
-
1:57 - 2:00birbiriyle göreceli hareket eden
iki yüzey içerir. -
2:00 - 2:03Hareket için
sizin triboloji etkileşiminiz -
2:03 - 2:05yanınızdaki kişiden farklı olacaktır.
-
2:05 - 2:07Çünkü giydiğiniz kıyafetler
-
2:07 - 2:09siz ve koltuk arasındaki
sürtünmeyi değiştirir. -
2:09 - 2:13Eğer ipek giyerseniz
koltukta kıpırdamak -
2:13 - 2:14yüne göre daha kolay olur.
-
2:14 - 2:16Çünkü ipeğin sürtünmesi daha düşüktür.
-
2:17 - 2:20Ayak bileğinizi oynatınca
veya azıcık hareket ettirince -
2:20 - 2:22çıtlama sesi çıkardı mı?
-
2:22 - 2:24Sizde de oluyor, değil mi?
-
2:24 - 2:26Ayağa kalkıp hareket edince
bir eklem çatırdayıp çıtlar. -
2:26 - 2:28Bu sesin sorumlusu da triboloji.
-
2:30 - 2:33Bu ses, hareket ederken
eklemlerinizi yağlayan -
2:33 - 2:34sıvıdan gelebilir.
-
2:34 - 2:37Aslında bu sıvıdaki
gaz kabarcıklarını salıyorsunuz. -
2:38 - 2:41Bu ses, birbiri üzerinde hareket eden
tendonlardan da çıkabilir. -
2:41 - 2:43Ayak bileğinde çok olur
-
2:43 - 2:45yani sevgili ayak çıtlatanlar,
-
2:45 - 2:49tendon tribolojisi birden
merakınızı çekebilir. -
2:51 - 2:54Ama biri nasıl benim gibi
tribolojist olur? -
2:55 - 2:57Tabii ki olay çocukken başlıyor.
-
2:57 - 2:58Büyürken balerindim.
-
2:58 - 3:01Ayaklarımın ucunda dans etme,
ya da "en pointe" -
3:01 - 3:02seviyesine gelmiştim.
-
3:03 - 3:06"En pointe"'de dans ederken,
o mükemmel ayakkabılar giyilir -
3:06 - 3:08ama bunlar sahnede kayabilir.
-
3:09 - 3:12Ayak ucunda dans ederken
isteyeceğiniz son şey -
3:12 - 3:13kayıp düşmektir.
-
3:13 - 3:16Bu yüzden kutu kutu reçinemiz vardı.
-
3:16 - 3:19Reçineye hafifçe basıp ayakkabımıza
ince bir doku verirdik. -
3:19 - 3:21Reçine, ağaç özsuyundan gelir
-
3:21 - 3:24ve toz halindeyken nesneleri
daha az kaygan yapar. -
3:25 - 3:27Ayakkabınıza sürülecek
-
3:27 - 3:29doğru miktarı dansçıyken
çabucak öğrenirsiniz -
3:29 - 3:32çünkü yeterince sürmezseniz
ayakkabınız ve sahne arasındaki -
3:32 - 3:35düşük sürtünmeden dolayı
muhtemelen kayardınız. -
3:35 - 3:36En iyi senaryoda
-
3:36 - 3:39sahnede sakar bir balerin olursunuz
-
3:39 - 3:42ama en kötü senaryodaysa yaralanırsınız.
-
3:43 - 3:47İşte, sürtünmeyi en iyi hale getirip
manipüle ediyordum. -
3:47 - 3:50Tribolojist olmak kaderimde vardı.
-
3:50 - 3:52(Gülüşmeler)
-
3:53 - 3:55Ama siz de kıdemsiz bir tribolojisttiniz.
-
3:56 - 3:58Pastel boya veya renkli kalem kullanırken
-
3:58 - 4:01kaleme bastırdıkça
rengin koyulaştığını biliyordunuz. -
4:01 - 4:04Bunun, pastel boyayı veya
renkli kalemi daha sık açmak -
4:04 - 4:06demek olduğunu da biliyordunuz
-
4:06 - 4:08çünkü böyle daha hızlı aşınıyordu.
-
4:09 - 4:12Şimdi, üzerinde kaydığınız,
o çekici ve parlak, -
4:12 - 4:14cilalı zeminler hakkında konuşalım.
-
4:14 - 4:16Çorap giydiğinizde
-
4:16 - 4:19zeminde gerçekten
iyi kayacağınızı bilirdiniz. -
4:19 - 4:21Hadi bunu bir de
yalın ayak deneyin bakalım. -
4:21 - 4:24İşte sürtünmenin usta manipülatörleri.
-
4:26 - 4:28Tüm çocuklar tribolojisttir.
-
4:28 - 4:29Peki ya biz, yetişkinler?
-
4:31 - 4:33Bugün bir ara dişinizi fırçaladınız.
-
4:34 - 4:35Umarım.
-
4:35 - 4:36(Gülüşmeler)
-
4:36 - 4:38İşte bu eylem halinde tribolojidir.
-
4:38 - 4:41Diş macunu ve fırçası dişinizden plağı
-
4:41 - 4:42temizlemeye ve aşındırmaya yarar.
-
4:44 - 4:46Bilginiz olsun babam da dişçi.
-
4:46 - 4:49Kariyerimin, yine babamın işine
yöneleceğini hiç düşünmemiştim. -
4:49 - 4:52Ama bir gün plak temizliğini incelemek
-
4:52 - 4:56için test geliştirme görevim varken
kendimizi aynı dili konuşurken bulduk. -
4:56 - 4:58Kulağa kolay geliyordu,
-
4:58 - 5:01ta ki olaya bir tribolojist olarak
bakana kadar. -
5:01 - 5:03Sonra inanılmaz derecede karmaşıklaştı.
-
5:03 - 5:06Katı materyallerimiz var
-- bunlar dişlerimiz oluyor -- -
5:06 - 5:09ve diş eti, diş macunu ve fırçası
gibi yumuşak materyallerimiz de var. -
5:09 - 5:12Tükürük ve su biçimde yağlama da mevcut
-
5:12 - 5:15ve diş fırçalayan kişinin dinamikleri
ve daha fazlası. -
5:16 - 5:19Eminim ki diş macununuza elmas koyarsanız
-
5:19 - 5:21o plağı yok edersiniz.
-
5:21 - 5:23Muhtemelen dişlerinizi de yok edersiniz.
-
5:24 - 5:27Yani diş plağını kaldırmak ile
diş ve diş etlerinize zarar vermemek -
5:27 - 5:29arasında hassas bir denge vardır.
-
5:31 - 5:33Yemek yediğimiz için diş fırçalarız.
-
5:33 - 5:35Yemek de hepimizin yaptığı
başka bir iş. -
5:35 - 5:36Oldukça basit görünüyor.
-
5:36 - 5:38Ama bu da tribolojinin konusu
-
5:38 - 5:39ve o kadar basit de değil.
-
5:40 - 5:43Bir tarafta yemek yerken
parçalanıp aşınan gıdalar var. -
5:43 - 5:46Bu gıdalar dişleriniz, diliniz,
tükürüğünüz ve boğanızla -
5:46 - 5:47etkileşime geçiyor.
-
5:47 - 5:52Tüm bu etkileşimler
yeme deneyiminizi etkileyecek. -
5:53 - 5:56Bence hepinizin şöyle bir anısı vardır,
yeni bir şey deniyorsunuz -
5:56 - 5:58ve kendinizi şöyle buluyorsunuz:
-
5:59 - 6:01"Tadı fena değil.
-
6:01 - 6:03Kıvamını pek sevmedim."
-
6:04 - 6:07Tribolojistler, yağlılığa,
sürtünme katsayısına -
6:07 - 6:13ağızdaki his ve kıvamı deneyimlerinize
bağlamanın yolu olarak bakıyor. -
6:13 - 6:16Böylece yiyip içtiklerimizin
formülasyonlarını değiştirirsek -
6:16 - 6:20yani şeker ve yağ içeriği farklı olursa
-
6:20 - 6:21bu ağızdaki hissi nasıl değiştirecek?
-
6:21 - 6:23Bunun miktarını nasıl ölçeriz?
-
6:23 - 6:26İşte tribolojistlerin
çözmeye çalıştığı da bu. -
6:26 - 6:29Meslektaşlarım bir laboratuvar köşesinde,
-
6:29 - 6:31yoğurdun yağ içeriğine bakarken
-
6:31 - 6:32ben de başka bir köşede
-
6:32 - 6:34köpek maması inceliyordum.
-
6:34 - 6:36Bu arada laboratuvar gerçekten
çok güzel kokuyordu. -
6:37 - 6:39Hepimiz düzenli olarak
dişlerimizi fırçalarız. -
6:39 - 6:43Peki ya kaçımız evcil hayvanlarımızın
dişlerini firçalıyoruz? -
6:43 - 6:46Yetişkin hayvanlar yaygın olarak
diş hastalığı geçiriyor, -
6:46 - 6:48yani onların dişlerini de
fırçalamamız lazım. -
6:48 - 6:50Bunu yapan evcil hayvan sahipleri artıyor.
-
6:50 - 6:54En iyi arkadaşım, nasıl oluyorsa,
kedisinin dişini harika fırçalıyor. -
6:54 - 6:56Kendi kedim için imkansız bir şey.
-
6:56 - 6:58Bu yüzden mama satıcıları, ödül mamalarına
-
6:58 - 7:01plak temizleme maddesi
yerleştirmeye çalışıyor. -
7:01 - 7:03Köpeğiniz varsa
-
7:03 - 7:05köpeğinize ödül maması verdiğinizde
-
7:05 - 7:08bir ısırışla yok olduğunu
görmüş olabilirsiniz. -
7:08 - 7:10Buradaki zorluk şu:
-
7:10 - 7:12Mama tek ısırıkta bitiyorsa
plağı nasıl temizlersiniz? -
7:13 - 7:16Sorunu incelemek için
tezgah üstü testi geliştirdim -
7:16 - 7:18ve bunu yapmak için
köpeklerin ağız sistemlerini -
7:18 - 7:22dişlerini, plaklarını, tükürüklerini
taklit etmek zorunda kaldım. -
7:22 - 7:24Bu ödül mamasının plağı temizlemedeki
-
7:24 - 7:27etkisini araştırmak için
sürtünme ve aşınma ölçümleri kullandım. -
7:29 - 7:32Eğer köpeğinizin dişlerini
fırçalamadığınızı düşünüyorsanız -
7:32 - 7:34rica ederim.
-
7:34 - 7:36Peki tribolojinin olayı ne?
-
7:37 - 7:39Size bir örnek daha vereyim.
-
7:40 - 7:44Nerede yaşarsanız yaşayın,
bir şekilde buraya geldiniz. -
7:44 - 7:45Belki yürüyerek veya bisikletle.
-
7:45 - 7:48Ama bu odadaki çoğu kişi
muhtemelen arabayla geldi. -
7:49 - 7:52Arabanızdaki tribolojik sistemleri
bir düşünün. -
7:52 - 7:54Arabayla olan
kişisel etkileşimleriniz var. -
7:55 - 7:56Arabanın da yolla, kaputun altıyla
-
7:56 - 7:59ve güç aktarma organlarıyla
etkileşimleri var. -
7:59 - 8:03Rutin bir bakım,
tribolojiyle doğrudan ilgilidir. -
8:04 - 8:06Lastikleri değiştirmeden önce
kaç kilometre kullanım -
8:06 - 8:08önerildiğini bilirsiniz.
-
8:08 - 8:10Lastik dişlerini düzenli olarak
kontrol edersiniz. -
8:11 - 8:15Lastiklerinizin aşınmasını
aktif şekilde gözlüyorsunuz. -
8:16 - 8:19Triboloji, aşınma ve sürtünmenin
incelenmesidir -
8:19 - 8:23ve lastiklerde sürtünme
bir yere güvenle varma ve araba kazası -
8:23 - 8:24arasındaki fark olabilir.
-
8:24 - 8:27Çünkü lastikleriniz ve yol
arasındaki sürtünme -
8:27 - 8:30hızlanma ve yavaşlamanızı
-
8:30 - 8:32ve duruş mesafenizi etkileyecektir.
-
8:32 - 8:36Sürücü olarak içten içe,
sürtünmenin önemini biliyorsunuz -
8:36 - 8:38çünkü yollar ıslakken kaygan olduğu için
-
8:38 - 8:40daha tehlikeli olduğunu da biliyorsunuz.
-
8:40 - 8:43Bunun nedeni suyun
lastiğiniz ve yol arasındaki -
8:43 - 8:44sürtünmeyi azaltmasıdır.
-
8:44 - 8:47Hatırlayın; sürtünme
harekete karşı koyan kuvvettir. -
8:47 - 8:51Yani bu kuvveti azaltan su
hareket etmenizi kolaylaştırır -
8:51 - 8:53bu nedenle yollar ıslakken
daha kaygan hale gelir. -
8:54 - 8:56Üzerinde durulacak başka bir konu
-
8:56 - 8:58sürtünmeyi aşmanın enerji gerektirmesi
-
8:59 - 9:01yani sürtünmeye enerji harcamanızdır.
-
9:02 - 9:05Lastikleriniz yakıt performansınızı
böyle etkileyebilir. -
9:05 - 9:08Aslında içten yanmalı motorlu bir araca
koyduğunuz yakıtın -
9:08 - 9:11üçte birinin sürtünmeyi aşmaya
-
9:11 - 9:13harcanacağını biliyor muydunuz?
-
9:14 - 9:15Üçte biri.
-
9:15 - 9:18Triboloji araştırmaları sürtünmeyi
azaltmamıza yardım edip -
9:18 - 9:21yakıt performansını arttırmış
ve emisyonları düşürmüştür. -
9:22 - 9:25Holmberg ve Erdemir
harika çalışmalar yürüterek -
9:25 - 9:27triboloji araştırmasının
enerji sarfiyatımızı -
9:27 - 9:28azaltmadaki etkisini gösterdi.
-
9:28 - 9:3220 yıllık zaman dilimine baktıklarında
yolcu taşıtlarının -
9:32 - 9:33enerji sarfiyatını %60 azaltma
-
9:33 - 9:36fırsatımız olduğunu gördüler.
-
9:36 - 9:37%60 azaltma.
-
9:38 - 9:40Dünyadaki tüm arabaları düşündüğünüzde
-
9:40 - 9:42bu, tasarruf için çok enerji demek.
-
9:42 - 9:47Yazarlar, güncel küresel enerji
sarfiyatının yaklaşık yüzde dokuzundan -
9:47 - 9:51triboloji ile tasarruf
sağlanabileceğini belirtiyor. -
9:52 - 9:54Bu önemli miktarda bir enerji.
-
9:54 - 9:58Yani rakamlara baktığınızda
triboloji harika işler çıkarabilir. -
9:59 - 10:01Meslektaşlarım, sadece ABD'de
tasarrufu sağlanabilecek -
10:01 - 10:0420 kuad enerji saptadılar.
-
10:04 - 10:05Buna şu açıdan bakalım.
-
10:05 - 10:11Bir kuad enerji kabaca
180 milyon petrol varile eşittir. -
10:11 - 10:13Triboloji bunun 20 katının
tasarrufunu sağlayabilir. -
10:14 - 10:17Bu tasarruf, yeni materyaller,
yeni yağlayıcılar, -
10:17 - 10:19yeni bileşen tasarımı
-
10:19 - 10:22ve rüzgar türbinlerini daha verimli
ve güvenilir hale getirmekle sağlanır. -
10:23 - 10:26Bunu gerçek kılan dünyaya
-
10:26 - 10:28triboloji gözünden bakan,
bir odadaki 31 kişiydi. -
10:29 - 10:32Daha çok insan etrafta
tribolojiyi gördükçe -
10:32 - 10:34kendini gösterecek fırsatları hayal edin.
-
10:35 - 10:38Şu anda en sevdiğim projelerim
hava-uzay uygulamalarında. -
10:38 - 10:42Bu zorlu ortamlarda aşınma ve sürtünmeyi
azaltmayı seviyorum. -
10:42 - 10:44Harekete karşı koyan
daha az kuvvet olması için -
10:44 - 10:47hareketli bileşen ve motorlarda
sürtünmeyi azaltacak -
10:47 - 10:50materyal ve parçalar yapabilirim.
-
10:51 - 10:54Harekete karşı daha az kuvvet
daha az güç gerektirmek demektir. -
10:54 - 10:56Böylece, daha hafif, yakıt tasarruflu
-
10:56 - 10:58daha küçük
-
10:58 - 10:59bir aktüatör kullanabilirsiniz.
-
11:00 - 11:03Daha düşük aşınmayla daha uzun
kullanımlı parçalar da yapabilirim. -
11:04 - 11:05Bu da atık maddeyi azaltacak
-
11:05 - 11:08ve parçaları daha nadir
üretmemizi sağlayacaktır. -
11:08 - 11:10Yani imalatta enerjiden tasarruf edeceğiz.
-
11:11 - 11:14Size önerim, çevrenizdeki dünyada
tribolojiyi görmeye başlamanız -
11:14 - 11:19ve deneyimlediğiniz etkileşimli yüzeyleri
nasıl geliştireceğinizi düşünmeniz. -
11:19 - 11:21En küçük gelişmelerin bile
-
11:21 - 11:22toplama etkisi olacaktır.
-
11:23 - 11:26Triboloji kulağa komik gelen
bir kelime olabilir -
11:26 - 11:29ama dünyamıza etkisi büyük.
-
11:29 - 11:31Teşekkür ederim.
-
11:31 - 11:33(Alkışlar)
- Title:
- Sürtünme bilimi ve yaşamlarımız üzerindeki şaşırtıcı etkisi
- Speaker:
- Jennifer Vail
- Description:
-
Makine mühendisi Jennifer Vail, tribolojinin daha önce duymadığınız komik bir kelime olabileceğini ama fiziksel dünyayı görme ve onunla etkileşim kurma şeklinizi değiştirebileceğini söylüyor. Tribolojiden - yıpranma ve sürtünme araştırmaları - kesitler sunan Vail, tribolojinin günlük yaşamı etkilediği şaşırtıcı derecede çeşitli yolları ve daha iyi bir dünya yaratmada bize nasıl yardım edebileceğini anlatıyor.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 11:47
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Sara Ozturk accepted Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Sara Ozturk edited Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Yasin Basaran edited Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Yasin Basaran edited Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Yasin Basaran edited Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives | ||
Yasin Basaran edited Turkish subtitles for The science of friction -- and its surprising impact on our lives |