O comportamento moral nos animais

Empatía, cooperación, imparcialidade e reciprocidade --preocuparse polo benestar dos outros parece ser unha característica moi humana. Pero Frans de Waal comparte algúns vídeos sorprendentes de tests de comportamento feitos a primates e outros mamíferos, que amosan como a maior parte destes trazos morais compartímolos con eles.

Nacín en Den Bosch

onde o pintor Hieronymus Bosch
tomou o seu nome

por iso sempre me sentín moi preto del,

que viviu e traballou no século XV.

O interesante entre el e a moralidade

é que viviu cando a influencia
da relixión minguaba

e foi unha persoa que se preguntaba

que lle sucedería á sociedade

se non houbese relixión ou
se non a houbese.

E por iso pintou o seu famoso
cadro: "o Xardín das Delicias"

que algúns interpretan

como a humanidade antes da Caída,

ou a humanidade sen ningunha Caída.

E iso fai que nos preguntemos,

que pasaría se non probaramos
a froita da sabedoría,

que tipo de moralidade teriamos?

Máis tarde, como estudante,

fun a un xardín moi diferente,

un xardín zoolóxico en Arnhem

onde viven chimpancés.

Este son eu moi novo cun bebé chimpancé.

(Risas)

E alí descubrín

que eles teñen fame de poder
e escribín un libro sobre iso.

Daquela a atención na investigación animal

estaba na agresión e na competencia.

Retratei unha imaxe do reino animal,

e incluín a Humanidade,

eramos no fondo competidores,

agresivos,

movémonos polo noso propio beneficio.

Este é o inicio do meu libro.

Non sei se os chimpacés o leron,

mais pareceron interesados no libro.

Durante o proceso

todo este traballo sobre o poder

a dominación, a agresión...

descubrín que os chimpancés
se reconcilian despois das liortas.

O que ven aquí son dous machos
que acaban de rifar.

Rematan na copa da árbore,
sostendo a man doutro.

Segundos máis tarde fixen a foto,
xuntos na galla da árbore

bicándose e apertándose un a outro.

Isto é moi interesante

porque daquela todo era arredor
da competencia e da agresión,

así que non tería sentido.

O único que importa é se gañas ou perdes.

Por que reconciliarse despois de rifar?

Non ten sentido.

Esta é a forma na que os bonobos o fan.
Usan o sexo para todo.

Así que tamén para se reconciliaren.

Mais o principio é exactamente o mesmo.

A máxima é que tes

unha relación valiosa

que está danada por un conflito,

así que necesitas facer algo.

Daquela a miña idea do reino animal,

e inclúo tamén aos humanos,

empezou a mudar naquela altura.

Ben, temos esta imaxe

en ciencias políticas, económicas,

humanidades e filosofía,

que o home é un lobo para o home.

Así que o máis profundo da nosa
natureza é noxenta.

Eu creo que a imaxe é moi inxusta co lobo.

O lobo

é un animal moi cooperativo.

Razón pola que teñen un can na casa,

que ademais ten estas características.

E é moi inxusto coa humanidade,

porque a humanidade é sen dúbida
moito máis cooperativa e empática

do que se cre.

Empecei a interesarme por eses temas

e a estudalos noutros animais.

Estes son os alicerces da moralidade.

Se preguntas a alguén: "en que
se basa a moralidade?"

os dous factores que sempre aparecen son

a reciprocidade,

asociada a ela está a noción de xustiza
e o senso de equidade.

E a outra é a empatía e a compaixón.

E a moralidade humana é máis ca isto,

pero se retiran estes dous piares,

non ficaría, creo, moito.

Polo que son absolutamente esenciais.

Permítanme aportarlles dous exemplos.

Este vídeo vello do Yerkes
Primate Center

onde adestraban chimpacés para cooperar.

Aproximadamente hai uns cen anos

que estamos a facer experimentos
sobre a cooperación.

O que teñen aquí son dous chimpacés novos
que teñen unha caixa,

a caixa é demasiado pesada para que
un chimpancé turra só dela.

Por suposto, dentro da caixa hai comida,

senón non turrarían tan forte.

Aquí vémolos turrando da caixa.

E poden observar que están sincronizados.

Poden ver que traballan xuntos,
turran ao mesmo tempo.

É un gran avance con respecto
a outros animais

incapaces de facer tal cousa.

Agora temos unha imaxe máis interesante,

porque un dos chimpancés recibe comida.

Aquí un dos dous xa non quere colaborar

no asunto

(Risas)

(Risas)

(Risas)

Agora ollen o que pasa ao final.

(Risas)

Adónase basicamente de todo.

(Risas)

Hai dúas cousas interesantes aquí.

Un é que o chimpacé da dereita

entende que necesita un parceiro,

e entende que necesita cooperación.

O segundo ten intención de traballar

aínda que non está interesado na comida.

Poida que teña que ver coa reciprocidade.

Hai evidencias en primates

e outros animais que devolven os favores.

Conseguirá que lle devolva o favor

máis adiante.

Así como todo isto funciona.

Fixemos o mesmo con elefantes.

É moi perigoso traballarmos con elefantes.

Outro problema con eles

é que non podes facer aparatos

xa que son demasiado pesados.

Agora podes probablemente facelo,

mais acho que será un trebello moi fráxil.

Así que o que fixemos nesta ocasión

foi levar adiante estes estudos
en Tailandia por Josh Plotnik

e facer un aparato circular que ten
unha única corda

e se turras deste lado da corda,

a corda desaparece doutro lado.

Dous elefantes teñen que turraren delas
á vez.

Se non o fan nada sucederá

e a corda desaparece.

Na primeira gravación que van ver

hai dous elefantes que ceibamos a un tempo

e chegan até o trebello.

O aparato está á esquerda con comida.

Van xuntos, chegan xuntos.

Recollen e turran xuntos pola corda.

Para eles é algo moi sinxelo.

Velaquí.

E así é como o traen.

Mais agora ímolo facer máis difícil.

Porque o propósito deste experimento

é saber o ben que entenden a cooperación.

Enténdena tan ben como os chimpancés,
por exemplo?

O noso seguinte paso é

ceibar un elefante antes ca o outro,

e ese elefante necesita ser intelixente

para ficar alí e agardar sen turrar

porque se turra, desaparece
e todo o experimento remata.

Agora este elefante fai algo ilegal

que nós non lle ensinamos.

Mais explica o entendemento que ten,

porque pon a súa pata sobre a corda,
fica sobre ela

e espera até que o outro chega,

así o outro fará todo o traballo por el.

Iso é que chamamos "a sopa boba".

(Risas)

Isto amosa a intelixencia que teñen.

Desenvolven varias destas
técnicas alternativas

que non aprobamos necesariamente.

Agora o outro elefante aparece

e disponse a turrar da corda

Agora olla ao outro. O outro non
se esquece de comer.

(Risas)

Esta foi a cooperación, a reciprocidade.

Agora algo sobre a empatía.

A empatía é a miña especialidade-

A empatía ten dúas cualidades.

Unha é entender ao outro. A definición
habitual é a abilidade

de entender e compartir os sentimentos.

E a parte emocional.

A empatía basicamente
ten dúas canles.

Unha é o corpo como canle.

Se falas cunha persoa triste,

adoptarás unha expresión e postura triste,

e antes de que o saibas.

Esa é a canle corporal
da empatía emocional

que teñen os animais.

O voso can tamén a ten.

Razón pola que temos mamíferos
nas casas

e non tartarugas ou cobras
ou cousas

que non teñen esa clase de empatía.

E temos tamén a canle cognitiva.

que é máis que captar a perspectiva doutro

e iso é máis limitado.

Hai poucos animais

quen de facelo. Os elefantes e
primates poden.

A sincronización,

que é unha parte do mecanismo
da empatía

é moi antiga no reino animal.

e en humanos podemos estudala

co bocexo contaxioso.

Os humanos bocexamos cando outros bocexan.

e está relacionado coa empatía.

Activa a mesma área do cerebro.

Sabemos que quen ten
o bocexo contaxioso

é moi empáticos.

Por exemplo, os nenos autistas

non teñen bocexo contaxioso.

Así que hai unha conexión.

E o estudamos nos chimpances poñéndoos
ante unha cabeza animada.

O que se ve na esquina
superior esquerda

é unha cabeza animada que bocexa

e hai un chimpacé ollando,

un chimpancé de carne e óso que
olla unha pantalla

sobre o que se ven estas animacións.

(Risas)

Bocexar é contaxioso

algo co que estamos familiarizados.

E se cadra vós comezan
a bocexar axiña.

É algo que compartimos con outros animais

e está relacionado co canal
corporal da sincronización

que está á súa vez relacionado coa empatía

e que é universal entre os mamíferos.

Ademais estudamos expresións
máis complexas. O consolo.

Este é un chimpacé macho que rifou
e está berrando,

e un novo achégase e rodéao co seu brazo

e acóugao.

Iso é o consolo. É moi semellante
ao consolo humano.

E o comportamento do consolo

está impulsado pola empatía.

Hoxe se estuda a empatía nos nenos

facendo que un membro da familia

actúe angustiado e así ven que fan.

E iso está relacionado coa empatía,

e ese é o tipo de expresión que vemos.

Hai pouco publicamos un experimento

sobre o altruísmo e os chimpacés

e pregúntase: preocúpanse
os chimpancés

sobre o benestar doutro?

Durante décadas asumimos

que só o podemos facer os humanos,

que só os humanos nos preocupamos
do benestar dos demais.

Fixemos un experimento moi sinxelo.

Fixémolo con chimpancés que viven
en Lawrenceville,

nunha estación de campo en Yerkes.

E así é como viven.

Chamámolos para que entren nun cuarto
e experimentamos con eles

Neste caso, poñemos un
a carón doutro.

Un ten unha bolsa con fichas, as pezas
teñen diferentes sensos.

Unha das fichas alimenta só
ao parceiro que escolle,

a outro alimenta a ámbolos dous.

Este é un estudo que fixemos
con Vicky Horner.

Aquí tedes as fichas de dúas cores.

Así que teñen unha bolsa enteira delas.

E teñen que escoller unha
entre as dúas cores.

Agora veredes como funciona.

Se este chimpancé fai a escolla egoísta,

que é neste caso a ficha vermella,

necesita devolvérnola.

Nós poñémola sobre a mesa
onde hai dúas recompensas,

neste caso só o da dereita obtén comida.

A que está á dereita marcha porque xa sabe

que este non é un bo resultado para ela.

Entón o próximo é a ficha pro-social.

Aquel que escolle, esa é
a parte interesante,

para quen escolle,

non ten neste caso importancia.

Así que entrega unha ficha pro-social
e ambos reciben comida.

O que escolle sempre obtén
unha recompensa.

polo que quen escolla non ten relevancia.

E ela debería entón escoller a cegas.

Mais o que nos atopamos

é que prefiren a ficha pro-social.

Esta é a liña cincuenta por cento que
é o esperable no azar.

Se o compañeiro atrae a atención
sobre el escollen máis,

e tamén se o compañeiro lles mete presión.

Se o compañeiro comeza
a cuspir e intimidalos

entón diminúen as escollas.

É como se dixesen,

"se non te comportas non
serei pro-social"

E isto é o que pasa sen compañeiro,

cando non hai un parceiro sentado aí.

Agora sabemos que os chimpacés

se preocupan de que os demais estean ben

especialmente, se son membros
do seu mesmo grupo.

O experimento final que quero expoñer

é o noso estudo sobre a equidade.

Esto chegou a ser un estudo moi famoso.

Agora hai moitos máis,

despois de facermos
isto hai dez anos,

chegou a ser moi coñecido.

O primeiro foi con monos capuchinos.

Vou amosarlles o noso experimento.

Foi feito con cans e paxaros

e con chimpacés.

Mais con Sarah Brosnan empezamos
con monos capuchinos.

Así que o que fixemos foi

poñer dous capuchinos
cóbado con cóbado.

Viven en grupo
e coñécense entre eles.

Tirámolos do grupo e puxémolos
nunha cámara de experimentación.

E hai unha tarefa moi simple

que necesitan facer.

Se lle dan aos dous cogombro
para faceren a tarefa,

os dous monos un a carón doutro,

son capaces de facelo 25 veces seguidas.

Así que o cogombro, que para min
non é máis que auga,

para eles é algo estupendo.

Agora se lle dan uvas ao compañeiro,

a comida preferida dos capuchinos,

corresponde exactamente cos prezos
no supermercado

polo tanto se lle dan uvas, unha comida
moito mellor

entón crean desigualdade entre eles.

Ben este é o experimento que fixemos.

Hai pouco gravámolo con novos monos
que non fixeran esta tarefa

pensando que reaccionarían
máis forte

e tiñamos razón.

O da esquerda é o que recibe o cogombro.

O da dereita recibe uvas.

O que recibe cogombro,

vexan como a primeira peza está ben.

O primeiro anaco o come.

Agora o outro recibe unha uva,
verán que lle sucede.

Entréganos unha pedra. Esa é a tarefa.

E nós dámoslles un anaco
de cogombro e o comen.

O outro debe darnos unha pedra

e así o fai.

E ela consegue unha uva e a come.

O outro observa.

Dános unha pedra

e recibe, outra vez, cogombro.

(Risas)

Proba a pedra contra a parede.

Ten que entregárnola.

E recibe cogombro outra vez.

(Risas)

O que aquí vemos é a protesta
contra Wall Street.

(Risas)

(Aplauso)

Permítanme,

permítanme contar unha historia graciosa.

Este estudo chegou a ser moi famoso

e recibimos moitos comentarios,

en concreto de antropólogos,
economistas,

filósofos.

Non lles gustou en absoluto.

Porque dicidiran nas súas mentes, creo,

que a equidade é un asunto moi complexo

e que os animais non a teñen.

Incluso un filósofo escribiunos

que é imposible que un mono
teña a noción da equidade

porque a equidade foi inventada
durante a Revolución Francesa.

(Risas)

Outro escribiu un capítulo enteiro

dicindo que crería que todo isto
tiña algo que ver coa equidade

se o que obtiña as uvas renunciase a elas.

Agora o chiste esta en que Sarah Brosnan,

que leva fai isto mesmo con chimpancés,

tiña unha parella de combinacións deles

onde, sen dúbida, aquel que recibía
a uva refugábaa

até que o seu compañeiro obtivese unha.

Aquí nos achegamos moito á
noción humana de equidade.

Acho que os filósofos necesitan repensar
a súa filosofía durante un momento.

Resumindo,

coido que hai unha moralidade evolutiva.

e que é moito máis do que levamos falado,

mais sería imposible sen
estes ingredientes

que atopamos noutros primates,

que son a empatía e o consolo,

as tendencias pro-sociais, a reciprocidade

e a noción de xustiza. Traballamos
para ver se podemos

crear unha moralidade de abaixo a arriba

sen implicar a Deus e a relixión,

e ver como podemos chegar até
unha moralidade evolutiva

Grazas pola súa atención.

(Aplausos)