Return to Video

Een klein toertje door de laatste vier miljard jaar (exclusief dino's)

  • 0:01 - 0:03
    Paleontologie,
  • 0:03 - 0:06
    een wetenschap gemaakt
    voor kleine kinderen,
  • 0:06 - 0:09
    gefocust op het opgraven van dinosurussen
  • 0:09 - 0:11
    door mensen in een 'Jurassic Park'-pak.
  • 0:11 - 0:13
    Schedels worden uit de grond gewipt
  • 0:13 - 0:16
    en ergens tentoongesteld.
  • 0:16 - 0:21
    Waarvoor het, behalve
    voor clickbait, nog kan dienen,
  • 0:21 - 0:22
    is niet duidelijk.
  • 0:23 - 0:24
    Nee ...
  • 0:24 - 0:26
    Wacht.
  • 0:27 - 0:29
    Dat is geen paleontologie.
  • 0:30 - 0:34
    Paleontologie gaat
    over de studie van het voorbije leven.
  • 0:34 - 0:36
    Alle voorbije leven.
  • 0:36 - 0:38
    Van voorouders tot vreemde vormen.
  • 0:39 - 0:42
    Het gaat over fundamentele vragen
    zoals "Wie zijn wij?"
  • 0:42 - 0:44
    En "Hoe zijn we hier geraakt?" --
  • 0:44 - 0:47
    met de breedst mogelijke
    definitie van 'wij':
  • 0:47 - 0:49
    het leven zelf.
  • 0:50 - 0:53
    Dinosaurussen, een soort vogels,
  • 0:53 - 0:55
    maken daar maar een klein deel van uit.
  • 0:55 - 0:56
    (Gelach)
  • 0:56 - 0:59
    Maar toch staan zij voor het voetlicht.
  • 0:59 - 1:01
    (Gelach)
  • 1:02 - 1:05
    Dit is een zeer treffende meme;
    niet eens door mij gemaakt.
  • 1:05 - 1:07
    Simpelweg de waarheid.
  • 1:07 - 1:13
    De meeste paleontologen beschouwen
    dinosaurussen als een instapdrug.
  • 1:13 - 1:16
    Maar je vindt zo veel
    coolere dingen in het fossielenbestand
  • 1:16 - 1:18
    waar we nog zo weinig van weten.
  • 1:18 - 1:21
    We maken een korte, dinovrije rondrit
  • 1:21 - 1:23
    door de laatste vier miljard jaar.
  • 1:24 - 1:25
    (Gelach)
  • 1:25 - 1:27
    We beginnen met genetisch materiaal.
  • 1:27 - 1:30
    Virussen, in feite,
    begonnen eiwitten te maken
  • 1:30 - 1:32
    waarbij ze hun omgeving
    naar de vaantjes hielpen.
  • 1:33 - 1:35
    De aarde werd besmet met leven.
  • 1:36 - 1:40
    Sommige bacteriën leerden zonlicht eten,
  • 1:40 - 1:41
    maakten zuurstof,
  • 1:41 - 1:43
    haalden koolstof uit de lucht
  • 1:43 - 1:47
    en verknoeiden het ijzer-voedsel
    van andere microben
  • 1:47 - 1:49
    door het om te zetten tot roest.
  • 1:49 - 1:52
    Dat ging miljarden jaren door.
  • 1:52 - 1:55
    Sommige bacteriën aten andere bacteriën
  • 1:55 - 1:58
    en verkregen zo hun vermogen
    om met zuurstof energie te maken.
  • 1:58 - 2:01
    Dat werden de voorlopers
    van dieren en planten.
  • 2:02 - 2:04
    Daardoor kwamen er echter klimaatschokken,
  • 2:05 - 2:07
    van heet naar koud en terug.
  • 2:07 - 2:11
    Zo werd de aarde een sneeuwbal,
    overdekt met gletsjers.
  • 2:12 - 2:15
    De technische term voor deze periode
    is 'Sneeuwbal-aarde'.
  • 2:15 - 2:18
    (Gelach)
  • 2:18 - 2:21
    Zeven-, achthonderd miljoen jaar geleden.
  • 2:21 - 2:23
    Microben gingen samenklitten
  • 2:23 - 2:26
    en vormden meercellig leven.
  • 2:26 - 2:28
    Zeshonderd miljoen jaar geleden
  • 2:28 - 2:32
    verschenen er geometrische kolonies
    die microben uit het water zogen.
  • 2:32 - 2:36
    Die werden al vlug vervangen
    door de voorouders van de moderne dieren.
  • 2:36 - 2:38
    De Cambrische explosie.
  • 2:38 - 2:42
    Verwanten van kreeften aten andere dieren.
  • 2:42 - 2:44
    Ze vingen ze met hun grijparmen.
  • 2:45 - 2:49
    Bepantserde wriemelende zeeduizendpoten
    kropen over de zeebodem en erin,
  • 2:49 - 2:52
    en maakten nieuwe ecosystemen.
  • 2:52 - 2:56
    Onze dikkopachtige voorouders
    schoten langs de oude kustlijnen
  • 2:56 - 3:00
    terwijl hun aalachtige verwanten
    met knarsende keeltanden
  • 3:00 - 3:04
    rondzwommen boven de ijshoornvormige
    koralen van de eerste riffen.
  • 3:04 - 3:06
    Ze ontweken autobusgrote zeemonsters
  • 3:06 - 3:09
    en hongerige zeeschorpioenen.
  • 3:09 - 3:11
    Plantenschimmels kwamen aan land.
  • 3:12 - 3:15
    Maar toen kwamen de gletsjers terug
    en doodden bijna alles.
  • 3:16 - 3:18
    Maar massa-uitroeiingen bieden kansen.
  • 3:18 - 3:21
    Kaakloze vissen veroverden de oceanen,
  • 3:21 - 3:25
    uitgerust met punten, gaffels
    en uiteindelijk vinnen.
  • 3:25 - 3:29
    Spinnen, schorpioenen, slakken
    en wormen gingen aan land.
  • 3:30 - 3:33
    Ergens bij China ontwikkelde een vis kaken
  • 3:33 - 3:36
    en zijn afstammelingen
    dreven kaakloze vissen,
  • 3:36 - 3:38
    zeeschorpioenen en vertakkend plankton
  • 3:38 - 3:39
    tot uitsterven.
  • 3:40 - 3:41
    Sommige vissen
  • 3:41 - 3:43
    met armbeenderen in hun vinnen
  • 3:43 - 3:44
    kregen vingers,
  • 3:44 - 3:46
    zeven tot acht per vin.
  • 3:47 - 3:49
    Aan land werden de planten bomen,
  • 3:49 - 3:51
    werden enorm groot
  • 3:51 - 3:54
    of verspreidden hun sporen slechts
    éénmaal alvorens dood te gaan.
  • 3:55 - 3:57
    Maar de gletsjers kwamen terug.
  • 3:57 - 3:59
    Dat was massa-uitroeiing nummer twee.
  • 3:59 - 4:03
    Het was het tijdperk van rare vissen
    en bepantserde zeelelies.
  • 4:03 - 4:05
    Haaien met vleugels.
  • 4:05 - 4:07
    Haaien met zaagbekken.
  • 4:07 - 4:09
    Haaien met tandjes op hun vinnen.
  • 4:09 - 4:11
    Haaien met vermorzelende tandplaten.
  • 4:12 - 4:15
    Beenvissen die leken
    op moderne maanvissen en palingen,
  • 4:15 - 4:16
    voor het eerst.
  • 4:17 - 4:18
    Er kwamen moerassen
  • 4:18 - 4:22
    waar drie-meter-lange duizendpoten
    en reuzelibellen leefden.
  • 4:22 - 4:25
    Die verspreidden zich
    over het supercontinent Pangea
  • 4:25 - 4:27
    en stierven, vormden steenkool,
  • 4:27 - 4:30
    waardoor er een 100 miljoen jaar
    durende ijstijd kwam.
  • 4:31 - 4:35
    Uiteindelijk vestigden de gewervelden
    zich blijvend op het land.
  • 4:35 - 4:37
    Er kwamen alligatorachtige amfibieën
  • 4:37 - 4:40
    en protozoogdieren met sabeltanden.
  • 4:40 - 4:44
    Maar toe barstten
    over heel Siberië vulkanen uit,
  • 4:44 - 4:45
    bijna alles ging dood,
  • 4:45 - 4:48
    en dat was massa-uitroeiing nummer drie.
  • 4:48 - 4:49
    (Gelach)
  • 4:49 - 4:51
    Het leven stierf toen bijna uit.
  • 4:51 - 4:56
    Een enkel, eenzaam zoogdier
    met slagtanden overleefde en gedijde,
  • 4:56 - 4:59
    maar werd algauw vervangen
    door galopperende krokodillen.
  • 5:00 - 5:02
    Op zee: zeereptielen,
  • 5:02 - 5:07
    reusachtige vlotten gemaakt van
    de levende verwanten van zee-egels
  • 5:07 - 5:12
    en bewapende inktvissen,
    ammonieten van alle slag.
  • 5:12 - 5:15
    Maar toen begon Pangea uiteen te vallen,
  • 5:15 - 5:16
    vormde een lavazee
  • 5:17 - 5:19
    die later zou uitgroeien
    tot de Atlantische Oceaan.
  • 5:19 - 5:22
    Giftige gassen werden
    in de atmosfeer gestoten.
  • 5:22 - 5:24
    Massa-uitroeiing nummer vier.
  • 5:24 - 5:25
    (Gelach)
  • 5:25 - 5:28
    Eigenlijk waren er heel wat
    meer dan deze vijf.
  • 5:28 - 5:29
    Dat waren de grote.
  • 5:29 - 5:30
    (Gelach)
  • 5:33 - 5:37
    Uiteindelijk ontstonden er
    reusachtige vissen
  • 5:37 - 5:39
    en de moderne vissen bevolkten de koralen
  • 5:39 - 5:42
    die gigantisch waren geworden
    doordat ze met hun ingevangen algen
  • 5:42 - 5:44
    zonlicht aten.
  • 5:44 - 5:49
    Krabben, stekelroggen en andere vissen
    met vermorzelende tanden verschenen.
  • 5:49 - 5:50
    Ze kraakten schelpen,
  • 5:50 - 5:53
    wat leidde tot een wapenwedloop
    tussen roofdieren en prooidieren.
  • 5:53 - 5:56
    Er was een explosie
    van mariene biodiversiteit.
  • 5:57 - 5:59
    Zoogdieren klommen in bomen, vlogen
  • 5:59 - 6:04
    en deden hopen andere dingen
    die nogal modern leken.
  • 6:04 - 6:08
    Ze aten de eerste bloemen
    die door de eerste bijen bestoven werden.
  • 6:08 - 6:12
    Ecologische revoluties
    vonden plaats te land en ter zee,
  • 6:12 - 6:14
    wat leidde tot de moderne wereld.
  • 6:14 - 6:17
    Behalve dan dat een asteroïde Mexico trof
  • 6:18 - 6:22
    wat dan weer vulkanen deed uitbarsten
    aan de andere kant van de wereld in India
  • 6:22 - 6:24
    en alles ging bijna weer dood.
  • 6:24 - 6:26
    (Gelach)
  • 6:26 - 6:30
    Maar -- er is altijd een maar,
    want wij zijn er nog --
  • 6:30 - 6:32
    de zoogdieren herrezen uit de as,
  • 6:32 - 6:36
    werden kleiner door de extreme hitte
    en daarna almaar groter.
  • 6:36 - 6:39
    Op de Zuidpool vond je
    palmbomen en slangen.
  • 6:39 - 6:43
    Vleesetende hertenhonden
    zwierven langs oude rivieren,
  • 6:43 - 6:45
    terwijl hun verwanten
    weer de zee opzochten
  • 6:45 - 6:48
    en de eerste otterachtige
    walvissen werden.
  • 6:48 - 6:52
    Niet-hyena's en andere carnivoor-achtigen
  • 6:52 - 6:55
    werden verjaagd door
    gigantische langgenekte neushoorns.
  • 6:55 - 6:58
    Alles begon er toen al
    een beetje vertrouwd uit te zien,
  • 6:58 - 6:59
    maar nog niet echt.
  • 6:59 - 7:03
    Op de Zuidpool begon een ijstijd
  • 7:03 - 7:07
    en vormde zich de eerste permanente
    ijskap in tweehonderd miljoen jaar.
  • 7:07 - 7:10
    Dat legde de rest van de wereld droog,
  • 7:10 - 7:14
    maar liet de opkomst van grassen,
    knaagdieren en katten toe.
  • 7:14 - 7:16
    Ergens in Afrika
  • 7:16 - 7:18
    begon een aap over de savanne te wandelen.
  • 7:19 - 7:22
    Oh, er waren ook
    reuzezalmen met sabeltanden,
  • 7:22 - 7:23
    moest ik toch even zeggen.
  • 7:23 - 7:26
    (Gelach)
  • 7:26 - 7:29
    We weten dus dat dit allemaal gebeurde
  • 7:29 - 7:31
    en nog veel meer.
  • 7:31 - 7:32
    Hoe?
  • 7:32 - 7:33
    Waarom?
  • 7:33 - 7:36
    Paleontologie is een bloeiende wetenschap
  • 7:36 - 7:40
    op het kruispunt van vele
    andere velden en technologieën.
  • 7:40 - 7:43
    Er bestaan geen grotere data
    dan het fossielenbestand
  • 7:43 - 7:45
    en we benutten elk beetje ervan.
  • 7:45 - 7:46
    We gebruiken CAT-scans,
  • 7:46 - 7:48
    we gebruiken isotopen,
  • 7:48 - 7:49
    we gebruiken genomen,
  • 7:49 - 7:51
    we gebruiken robots,
  • 7:51 - 7:53
    we gebruiken wiskundige simulaties
  • 7:53 - 7:55
    en allerlei soorten analyse.
  • 7:55 - 7:59
    We maximaliseren dit allemaal
    om het verleden te begrijpen
  • 7:59 - 8:01
    en hoe de evolutie werkt.
  • 8:01 - 8:04
    We kunnen ook voorspellingen
    voor de toekomst maken.
  • 8:04 - 8:07
    Wat zal er gebeuren
    na de volgende massa-uitroeiing.
  • 8:07 - 8:09
    Wat voor rare dingen
    zullen er dan opduiken?
  • 8:09 - 8:11
    Zullen de zoogdieren weer kleiner worden?
  • 8:12 - 8:14
    Zullen er nog zoogdieren zijn?
  • 8:15 - 8:16
    Alles bij elkaar
  • 8:16 - 8:20
    zijn we veel te weten gekomen
    over de dinosaurussen.
  • 8:20 - 8:22
    Maar er is nog zoveel te leren
  • 8:22 - 8:26
    over de 99,9% van de dingen
    die ooit hebben geleefd.
  • 8:26 - 8:29
    En dat is paleontologie.
  • 8:29 - 8:30
    Bedankt.
  • 8:30 - 8:33
    (Applaus en gejuich)
Title:
Een klein toertje door de laatste vier miljard jaar (exclusief dino's)
Speaker:
Lauren Sallan
Description:

In deze hilarische wervelwindtocht door de laatste vier miljard jaar van evolutie laat paleontoloog en TED Fellow Lauren Sallan ons kennis maken met enkele van de zeer diverse dieren die over de prehistorische planeet zwierven (van haaien met vleugels tot galopperende krokodillen en neushoorns met lange hals) en laat ze zien waarom paleontologie veel meer is dan alleen maar dinosaurussen.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
08:48

Dutch subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.