Yr Arlywydd Obama yn Siarad mewn Gwasanaeth Coffa ar gyfer Nelson Mandela

Mae'r Arlywydd Obama yn cyflwyno sylwadau yng ngwasanaeth coffa cenedlaethol y cyn-arlywydd De Affrica Nelson Mandela. Rhagfyr 10, 2013.

[cymeradwyo]

Diolch.

[cymeradwyo]

Diolch.

[cymeradwyo]

Diolch yn fawr i chi.

[cymeradwyo]

Diolch.

[cymeradwyo]

I Graça Machel a theulu Mandela;

I'r Arlywydd Zuma ac aelodau y llywodraeth;

i benaethiaid taleithiau a llywodraethau

-- yn y gorffennol a'r presennol --

gwesteion nodedig.

Mae hi'n fraint unigol i mi fod gyda chi heddiw

i ddathlu bywyd fel neb arall

I bobl De Affrica

[cymeradwyo]

Pobl o bob tras a phob cherddediad mewn bywyd

mae'r byd yn diolch i chi
am rannu Nelson Mandela gyda ni

Ei frwydr oedd eich brwydr

ei lwyddiant oedd eich llwyddiant,

fe gafodd eich urddas a'ch gobaith

ei fynegi drwy ei fywyd a thrwy eich ryddid

Eich democratiaeth

yw ei rodd annwyl i chi

Mae hi'n anodd canu clodydd i unrhyw ddyn

i gyflwyno mewn geiriau

nid dim ond y ffeithiau a'r dyddiadau sy'n ffurfio bywyd

ond y gwir wrth hanfod person

y llawenydd preifat a'r galaru

y momentau distaw a nodweddion unigryw

sydd yn goleuo enaid rhywun

Anoddach o'r hanner yw gwneud hynny i gawr yn hanes

a symudodd gwlad tuag at gyfiawnder

a thrwy'r broses symud biliynau o amgylch y byd

Wedi'i eni yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf

wedi ennyn diddordeb drwy orchymynnion o bŵer

bachgen a'i fagwyd yn bugeilio gwartheg

a'i ddysgu gan yr hynaf o blith ei lwyth y Mambu

Roedd Madiba i dyfu
i fod yn waredwr mawr olaf yr 20fed Ganrif.

Fel Gandhi, roedd i arwain mudiad o wrthwynebiad

mudiad
a oedd ar y dechrau heb prin unrhyw obaith o lwyddo

Fel Dr. King, roedd i roi llais pwerus

i hawliau'r gorthrwm rai

a'r anghenrhaid moesol i gael tegwch hiliol

Roedd i ddioddef carchariad caled

a ddechreuodd yng nghyfnod Kennedy a Khrushchev

ac a ymestynnodd i ddyddiau olaf y Rhyfel Oer

Wrth gerdded o'r carchar heb fyddin arfog

byddai -- fel Abraham Lincoln --

yn dal y wlad gyda'i gilydd

pan oedd yn bygwth torri'n ddarnau

ac fel sylfaenwyr America byddai'n sefydlu

trefn gyfansoddiadol
i sicrhau rhyddid i genedlaethau i ddod

Ymrwymiad i ddemocratiaeth a rheolaeth y gyfraith

a gafodd ei gadarnhau nid yn unig gan ei etholiad

ond drwy ei barodrwydd i adael y swyddfa ar ôl dim ond un tymor

O ystyried llwybr ei fywyd

amrediad ei lwyddiannau

yr addoliad a oedd mor haeddiannol ohono

mae'n demtasiwn -- dwi'n credu --
i gofio Nelson Mandela fel eicon

yn gwenu ac yn ddigynnwrf

wedi'i ddatgysylltu o faterion coegwych y bobl lai

ond gwthwynebodd Madiba ei hun

ddelwedd mor ddi-fywyd

[cymeradwyo]

Yn hytrach,

Mynnodd Madiba rannu gyda ni
ei amheuon a'i ofnau

ei gamgymeriadau ynghyd â'i lwyddiannau

"Dydw i ddim yn sant", dywedodd

"os nac ydych yn ystyried sant
fel pechadur sy'n dal i drio."

Oherwydd ei fod yn gallu cydnabod ei amherffeithrwydd

oherwydd ei fod yn gallu bod â chymaint o hiwmor

hyd yn oed yn ddrygiog,
er gwaethaf y beichiau trwm a'i cariodd

yr oeddem yn ei garu cymaint.

Nid oedd yn benddelw wedi'i wneud o farmor,
roedd yn ddyn o gig a gwaed

yn fab ac yn ŵr

yn dad ac yn ffrind

a dyna pam ein bod wedi dysgu cymaint oddi wrtho

a dyna pam y gallwn ddal i ddysgu oddi wrtho

Oherwydd nid oedd unrhywbeth a gyflawnodd yn anochel

yn llwybr ei fywyd gwelwn ddyn

a enillodd ei le yn y llyfrau hanes drwy ymaflyd

a chraffter a dyfalbarhad a ffydd

Mae'n dweud wrthym beth sydd yn bosib

nid yn unig yn nhudalennau ein llyfrau hanes

ond yn ein bywydau ni hefyd

Dangosodd Mandela i ni nerth gweithredu

o gymryd risgiau ar ran ein syniadau

Efallai fod Mandela yn iawn
ei fod wedi "etifeddu gwrthryfelgarwch balch,

synnwyr ystyfnig o degwch"; gan ei dad

ac rydym yn gwybod iddo rannu gyda miliynau o Dde-Affricanwyr du a thywyll eu croen;

"y dicter a anwyd gan fil camwedd

mil amharch

mil o fomentau na chafwyd eu cofio

yr awydd i frwydro'r system a garcharodd

fy mhobl", ddywedodd o

Ond fel cewri eraill cynnar yr ANC

y Zulus a'r Tambos,

[cymeradwyo]

Fe ddisgyblodd Madiba ei ddicter

a sianelu ei awydd i frwydro i sefydliadau

a phlatfformau a strategaethau ar gyfer gweithredu

fel y gallai dynion a merched sefyll

dros yr urddas a gawn gan Dduw

Yn fwy na hyn, derbyniodd ganlyniadau ei weithredoedd

gwybod bod sefyll i fyny yng ngwyneb buddiannau pwerus ac anghyfiawnder gyda phris

"Rydw i wedi ymladd yn erbyn dominyddiaeth y gwyn
Rydw i wedi ymladd yn erbyn dominyddiaeth y du."

[cymeradwyo]

"Rydw i wedi gofalu'n dyner am y ddelfryd o ddemocratiaeth a chymdeithas rydd

ble gall pawb fyw efo'i gilydd mewn harmoni a chyfleodd cyfartal

mae'n ddelfryd yr ydw i'n gobeithio byw i'w chyrchu ac i'w chyrraedd

ond os daw i hynny mae hi'n ddelfryd
yr ydw i'n barod i farw drosti."

[cymeradwyo]

Dysgodd Mandela i ni rym gweithredu

ond dysgodd i ni hefyd rym syniadau

pwysigrwydd rhesymu a dadlau

yr angen i astudio nid yn unig yr rhai yr ydych yn cytuno â hwy

ond hefyd y rhai nad ydych yn cytuno â hwy

Deallai na allai syniadau gael eu dal gan furiau carchar

na'u diffodd gan fwled saethwr cudd

Trödd ei achos llys yn gyhuddiad o apartheid

oherwydd ei huodledd a'i angerdd

ond hefyd oherwydd ei hyfforddiant fel hyrwyddwr

Defnyddiodd ddegawdau o garchar i finiogi ei ddadleuon

ond hefyd i ymledu ei syched am wybodaeth
i eraill yn y mudiad

a dysgodd iaith
ac arferion ei orthrymwyr

fel y gallai un diwrnod fynegi iddynt hwy

sut oedd eu rhyddid hwy yn ddibynnol ar ei ryddid o

[cymeradwyo]

Dangosodd Mandela nad yw gweithredu a syniadau yn ddigon

dim ots pa mor gywir

mae'n rhaid iddynt hefyd gael ei naddu yn y cyfreithiau a'r sefydliadau

Roedd yn ymarferol, yn ceisio ei gredoau

yn erbyn arwyneb caled amgylchiad a hanes

Wrth ei brif egwyddorion, safai fel y graig

a dyna pam y gallai wrthod eraill rhag cael eu rhyddhau'n ddiamod

gan atgoffa'r gyfundrefn apartheid

na allai "carcharorwyr ymuno â chytundeb";

Ond fel y dangosodd drwy drafodaethau caled

i drosglwyddo pŵer a llunio deddfau newydd

Nid oedd arno ofn cyfaddawdu er mwyn cyrraedd nod uwch

Ac oherwydd nad oedd ddim ond yn arweinydd mudiad ond yn wleidydd galluog

roedd y cyfansoddiad a ddilynnodd yn deilwng o'r ddemocratiaeth aml-hiliol hon

yn driw i'w weledigaeth i amddiffyn y lleiafrifoedd

ynghyd â hawliau y mwyafrif
a rhyddid gwerthfawr pob un yn Ne Affrica

Ac yn olaf deallodd Mandela

y clymau sydd yn rhwymo'r enaid ddynol

Mae yna air Ne Affrica,

Ubuntu

[cymeradwyo]

Gair sydd yn darlunio rhodd fwyaf Mandela

ei ymwybyddiaeth ein bod oll wedi ein rhwymo gyda'n gilydd mewn ffyrdd

sydd yn ddiethr i'r llygad

fod ymdeimlad o un yn perthyn i ddynoliaeth

ein bod yn llwyddo ein hunain
drwy rannu ein hunain gyda eraill

a gofalu am y rhai o'n hamylch

Ni wyddwn fyth faint o'r synnwyr hwn oedd yn rhan gynhenid ohono

neu faint gafodd ei fagu mewn cell unig a thywyll

Ond rydym yn cofio'r arwyddion -- yn fawr a'n fach --

yn cyflwyno ei garcharwyr fel ymwelwyr anrhydeddus mewn urddfreiniad

cymryd cic mewn gwisg springbox;

troi galar ei deulu yn alwad i wynebu HIV-AIDS

sy'n dangos dyfnder ei empathi a'i ddealltwriaeth

Nid yn unig iddo ymgorffori ubuntu, dysgodd filiynnau

i ganfod y gwirionedd ynddynt eu hunain

Cymerodd ddyn fel Madiba i ryddhau

nid yn unig carcharor ond y carcharwr hefyd

[cymeradwyo]

i ddangos bod rhaid i chi ymddiried

yn eraill iddynt hwy ymddiried ynoch chi

i ddysgu bod cymodi ddim yn fater o anwybyddu'r gorffennol creulon

ond modd o ddod yn wyneb ag ef gyda chynhwysiad a haelioni a gwirionedd

Newidiodd gyfreithiau

ond hefyd fe newidiodd galonnau

Ar gyfer pobl De Affrica

ar gyfer y rhai a ysbrydolodd o amgylch y byd

mae marwolaeth Madiba yn gyfnod o alaru

ac yn amser i ddathlu ei fywyd arwrol

Ond credaf y dylai hefyd ein hysgogi ynom ni oll

gyfnod i adlewyrchu arnom ein hunain gyda gonestrwydd

beth bynnag yw ein gorsaf neu'n sefyllfa

rhaid i ni holi: "Pa mor dda ydw i wedi gweithredu

ei wers o yn fy mywyd fy hun?";

Mae'n gwestiwn yr wyf yn gofyn i mi fy hun

fel dyn ac fel arlywydd

Gwyddom fod De Affrica wyn,

yr Unol Daleithiau wedi goresgyn canrifoedd o ddarostyngiad hiliol

Fel yr oedd yn wir yma, roedd angen aberth

aberth nifer anrhifadwy o bobl

-- yn wybyddus ac yn anwybyddus --

i weld yn gwawrio ddiwrnod newydd

Mae Michelle a minnau yn fuddiolwyr o'r frwydr honno

[cymeradwyo]

Ond yn America ac yn Ne Affrica
ac yng ngwledydd ar draws y byd

ni allwn adael i gynnydd gelu'r ffaith

fod ein gwaith ddim eto ar ben

Efallai nad yw'r brwydrau sy'n dilyn llwyddiannau cyrraedd cydraddoldeb ffurfiol

neu gydnabod hawliau dyniol wedi eu llenwi gyda chymaint o ddrama a chlirder moesol

â'r rhai a ddaeth o'u blaennau

ond nid ydynt yn llai pwysig

Oherwydd o amgylch y byd heddiw

rydym yn dal i weld plant yn dioddef o newyn ac afiechyd

rydym yn dal i weld ysgolion di-raen

rydym yn dal i weld pobl ifanc heb gyfleodd ar gyfer y dyfodol

O amgylch y byd heddiw

mae dynion a merched yn dal i gael eu carcharu oherwydd eu daliadau gwleidyddol

ac yn dal i gael eu herlyn am eu golwg

sut maent yn addoli, a phwy maent yn eu caru

ac mae hynny'n digwydd heddiw

[cymeradwyo]

Ac felly mae'n rhaid i ninnau hefyd frwydro am gyfiawnder

Mae'n rhaid i ninnau hefyd frwydro am heddwch

Mae yna ormod o bobl sydd yn derbyn yn hapus

rhodd werthfawr Madiba sef cymodi hiliol

ond yn dal i wrthod yn gryf unrhyw ddiwygiadau pitw

a fyddai'n herio eiddo cronig ac anghydraddoldeb cynyddol

Mae yna ormod o arweinwyr sy'n honni undod

gyda brwydr Madiba am ryddid

ond sydd ddim yn goddef unrhywun ond eu pobl eu hunain

[cymeradwyo]

Ac mae yna ormod ohonom

gormod ohonom ar yr ymylon

yn gartrefol yn ein hunanfoddhad neu'n sinigiaeth

pan mae angen i'n lleisiau gael eu clywed

Mae'r cwestiynau yr ydym yn eu hwynebu heddiw

sut i annog cydraddoldeb a chyfiawnder;

sut i warchod rhyddid a hawliau dynol;

sut i ddiweddu cyflafan a rhyfel sectyddol

does dim atebion hawdd i'r cwestiynau hyn

Ond nid oedd atebion hawdd

o flaen y plentyn hwnnw a anwyd yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf

Mae Nelson Mandela yn ein hatgoffa ei bod

hi wastad yn ymddangos yn amhosib nes y caiff ei gyflawni

Mae De Affrica yn dangos bod hynny'n wir

Mae De Affrica yn dangos y gallwn newid

y gallwn ddewis byd sydd ddim wedi'i ddiffinio gan ein gwahaniaethau

ond gan y gobeithion sydd gennym yn gyffredin

gallwn ddewis byd sydd heb ei ddifinio gan gyflafan

ond gan heddwch a chyfiawnder a chyfleoedd

[cymeradwyo]

Welwn ni fyth

yr un fath â Nelson Mandela eto

Ond gadewch i mi ddweud [wrth] bobl ifanc Affrica

a phobl ifanc ar draws y byd

y gallwch chi, hefyd, wneud gwaith ei fywyd o yn waith eich bywyd chithau

Dros dri deg mlynedd yn ôl, tra'n dal yn fyfyriwr

dysgais am Nelson Mandela

a'r brwydrau oedd i'w gweld yn y wlad brydferth hon

ac fe gynhyrfodd rywbeth ynof

fe wnaeth fy neffro i'm cyfrifoldebau

-- i eraill a mi fy hun --

ac fy ngosod ar lwybr annhebygol

sydd wedi arwain at fan hyn heddiw

ac er y syrthiaf yn fyr o esiampl Madiba o hyd

mae'n fy ngwneud i eisiau bod yn well dyn

[cymeradwyo]

Mae'n siarad

gyda beth sydd orau ynom ni

Ar ôl i'r gwaredwr mawr hwn gael ei roi i orffwys

a phan fyddwn yn dychwelyd i'n dinasoedd a'n pentrefi

ac ymuno unwaith eto â'n trefn ddyddiol

gadewch i ni chwilio am ei gryfder o

gadewch i ni chwilio am fawr ei ysbryd

rhywle ynom ni'n hunain

a phan fo'r nos yn cau

pan fo anghyfiawnder yn pwyso'n drwm ar ein calonnau

pan fo ein cynlluniau mwyaf trwyadl yn ymddangos tu hwnt i'n gafael

gadewch i ni feddwl am Madiba

a'r geiriau a ddaeth â chysur iddo ef

o fewn pedwar mur ei gell:

"Nid oes ots pa mor gul yw'r adwy,

mor drwm yw'r cosbau ar y sgrôl

Myfi yw meistr fy ffawd fy hun,

Myfi yw capten fy enaid i."

Yn doedd yr enaid yn ysblennydd?

Byddwn yn ei golli'n fawr

Bendith Duw fo ar yr atgof o Nelson Mandela

Bendith Duw fo ar bobl De Affrica

[cymeradwyo]