Return to Video

İnsanlığı Mars'a götürme görevi için daha iyi uzay giysilerini nasıl yaparız? | Allison Anderson | TEDxMileHigh

  • 0:11 - 0:14
    İnsanlar elli sene önce
    geçtiğimiz temmuzda,
  • 0:14 - 0:17
    ilk defa Ay'a adım attı
  • 0:17 - 0:20
    ve gezegenimiz hakkındaki düşüncelerimizi
    yeniden tanımladılar.
  • 0:21 - 0:26
    Bir insanı Ay'da ya da uzayda yürürken
    her gördüğünüzde,
  • 0:26 - 0:29
    üzerilerinde uzay giysisi vardı.
  • 0:30 - 0:34
    Uzay giysisi, insanoğlunun bir parçası
    olmanın ne anlama geldiğini,
  • 0:34 - 0:39
    keşfetmenin ve ulaşmanın imkansız
    olduğunu düşündüğümüz bir şeyi kapsıyor.
  • 0:39 - 0:42
    Ancak sadece bir kıyafet
    parçasından ibaret değil.
  • 0:42 - 0:47
    Uzay giysisi, teknik mühendisliğin
    başardığı en iyi işlerden birisi.
  • 0:48 - 0:50
    Bir insanı hayatta tutmak için
  • 0:50 - 0:52
    uzay aracının yaptığı her şeyi yapıyor
  • 0:52 - 0:54
    ancak giyilebilir.
  • 0:56 - 0:57
    Çok gelişmiş olmasına rağmen
  • 0:57 - 1:00
    uzay giysisini giymek
    şaşırtıcı bir şekilde tehlikeli.
  • 1:01 - 1:03
    Sadece bakarak anlayamazsınız
  • 1:03 - 1:06
    ama bu giysi astronotları yaralıyor:
  • 1:07 - 1:11
    Morluklar, burkulmalar, sıkışmış sinirler
  • 1:11 - 1:14
    ve hatta kayıp tırnaklar.
  • 1:14 - 1:19
    23 astronotun, rotator manşet yırtığı gibi
    yaralanmaların tedavisi için
  • 1:19 - 1:21
    omuz ameliyatı olmaları gerekti.
  • 1:22 - 1:26
    Böyle bir şey Ay'ın ya da Mars'ın
    yüzeyinde gerçekleşseydi
  • 1:26 - 1:28
    görevi mahvedebilirdi.
  • 1:29 - 1:31
    Sözün özü, uzay giysisini geliştirmek
  • 1:31 - 1:34
    insanların uzayı keşfetmesinin önündeki
  • 1:34 - 1:37
    kimsenin konuşmadığı
    en büyük engellerden biri.
  • 1:38 - 1:42
    Bilimi geliştirmek için yapabileceğimiz
    en önemli şeylerden birinin
  • 1:42 - 1:44
    Mars'a insan göndermek
    olduğuna inanıyorum.
  • 1:45 - 1:48
    Robot keşifçilerimizden
    çok fazla şey öğrendik
  • 1:48 - 1:50
    ama çok kısıtlılar.
  • 1:50 - 1:53
    O gezegenin yüzeyindeki bir insan,
  • 1:53 - 1:56
    güneş sistemimizin nasıl oluştuğuna
  • 1:56 - 1:59
    ya da muhtemelen hayatın nasıl başladığına
    dair tarihin kilidini açabilir.
  • 2:00 - 2:03
    İnsanları Mars'a göndermek için
    milyon dolarlar gerek
  • 2:03 - 2:07
    ama Mars'a tüm zamanınızı habitatınızda
    geçirmek için gitmiyorsunuz.
  • 2:08 - 2:10
    Astronotlar keşif yapıyor
  • 2:10 - 2:13
    ve giysiyi çokça giyiyor olacaklar.
  • 2:13 - 2:14
    Mevcut NASA planlarına göre,
  • 2:14 - 2:18
    beş insanı 500 günlüğüne
    yüzeye gönderirsen
  • 2:18 - 2:21
    bir görev boyunca yaklaşık olarak
  • 2:21 - 2:23
    1.000 uzay yürüyüşü yapılmış olacak.
  • 2:23 - 2:25
    Açıklamak gerekirse,
  • 2:25 - 2:28
    insanlık tarihindeki tüm
    uzay uçuşlarının toplamında
  • 2:28 - 2:32
    400'ün biraz üzerinde
    uzay yürüyüşü yaptık.
  • 2:32 - 2:35
    Bu kabiliyet açısından büyük bir sıçrama.
  • 2:36 - 2:40
    Eğer bunu başaracaksak,
    ben yapacağımıza inanıyorum,
  • 2:40 - 2:44
    uzay giysisini büyük ölçüde
    yeniden tanımlamalıyız.
  • 2:45 - 2:47
    Uzay keşiflerine olan ilgim
  • 2:47 - 2:49
    üçüncü sınıftayken,
  • 2:49 - 2:52
    sınıf öğretmenimiz günü astronotlardan
    bahsederek geçirdiğinde başladı.
  • 2:53 - 2:58
    İnsanların oraya gidebildiğini
    gerçekten anladığım ilk zamandı.
  • 2:59 - 3:03
    O zamandan beri, insan uzay uçuşu
    hayatımın tutkusu oldu.
  • 3:03 - 3:06
    Ancak astronotların uzay giysilerinin
    içinde çalışmasının
  • 3:06 - 3:08
    ne kadar zor olduğunu
  • 3:08 - 3:10
    yüksek okula gittiğimde anlamaya başladım.
  • 3:10 - 3:15
    Uzay giysisi, nefes alınmasını sağlaması
    için oksijenle basınçlandırılıyor
  • 3:15 - 3:18
    ama bu basınç onu
    katı ve bükülmez bir hale getiriyor.
  • 3:19 - 3:21
    Balondan hayvan yapmayı düşünün.
  • 3:21 - 3:23
    Balonu büktüğünüzde
  • 3:23 - 3:26
    asıl şekline geri dönmek istiyor.
  • 3:27 - 3:30
    Mühendisler bu problemi,
    giysinin eklemlerini
  • 3:30 - 3:33
    akordeon ve rulmanlarla
    tasarlayarak çözmeye çalıştılar
  • 3:33 - 3:38
    ama bu hâlâ insanları tuhaf
    ve doğal olmayan hareketlere zorluyor.
  • 3:39 - 3:41
    Giyside hareket edebilmek için
  • 3:41 - 3:44
    ilk önce vücudunu giysiyle temas
    edene kadar oynatman gerekiyor.
  • 3:44 - 3:47
    Ancak ondan sonra giysi
    hareket etmeye başlıyor.
  • 3:47 - 3:50
    Bu şekilde uzanıp kafana dokunamazsın,
  • 3:50 - 3:54
    bunun yerine astronotların kollarını açıp,
  • 3:54 - 3:57
    ondan sonra dirseklerini bükerek
    başlıklarına dokunmaları lazım.
  • 3:58 - 4:01
    Bunu Dünya'da hatırlayıp yapması bile zor,
  • 4:01 - 4:03
    kaldı ki uzay aracının dışındayken
  • 4:03 - 4:07
    saatte 27.358848 km hız ile
    giderken hatırlayacaksın.
  • 4:07 - 4:09
    Üzerine olması da diğer bir büyük problem.
  • 4:09 - 4:11
    Mart 2019'da NASA,
  • 4:11 - 4:14
    tamamı kadınlardan oluşan
    ilk uzay yürüyüşünü
  • 4:14 - 4:17
    mevcut uzay giysileri mürettebata uymadığı
  • 4:17 - 4:21
    ve doğru ölçülerde yeni bir giysi yapmak
    çok zaman alacağı için
  • 4:21 - 4:23
    iptal etmek zorunda kaldı.
  • 4:24 - 4:27
    Yani astronotların
    giysinin içerisinde çalıştığında
  • 4:27 - 4:30
    hırpalanmasının sebebi
    basınç ve üstlerine olmaması.
  • 4:31 - 4:36
    Bu yüzden, hayatımı daha iyi
    uzay giysileri tasarlamaya adadım.
  • 4:37 - 4:42
    İlk adım, insanların giysi içerisinde
    nasıl hareket edeceğini anlamak.
  • 4:42 - 4:47
    Astronotların neden yaralandığını
    anlamak için içeriyi göremiyorsun.
  • 4:47 - 4:50
    CU Boulder'daki öğrencilerimle birlikte,
  • 4:50 - 4:54
    insanların hareketini
    ve giysi ile etkileşimini
  • 4:54 - 4:57
    içeri girip ölçmesi için
    giyilebilir sensörler üretiyoruz.
  • 4:58 - 5:00
    Bu veri ile,
  • 5:00 - 5:01
    biri onu yüzlerce kez giydikten sonra
  • 5:01 - 5:04
    giyen kişiyi yaralayıp yaralamadığını
  • 5:04 - 5:08
    ya da hâlâ rahat olup olmadığını
    öngörebilmeyi umuyoruz.
  • 5:09 - 5:12
    İnsanlar Mars yüzeyine
    ilk adımı attıklarında,
  • 5:12 - 5:15
    ilk teması botları gerçekleştirecek.
  • 5:16 - 5:19
    1972'de Apollo astronotları
    Ay'ı terk ettiğinden beri,
  • 5:19 - 5:23
    astronotların uzay giysisi içinde
    yürümeleri gerekmedi.
  • 5:23 - 5:28
    Çünkü bot da basınçlanıyor,
    ayak içeride sabit değil.
  • 5:28 - 5:33
    Birkaç numara büyük
    yürüyüş ayakkabısı giymek gibi bir şey.
  • 5:33 - 5:36
    Her adım attığında topuk arkadan kalkarak
  • 5:36 - 5:41
    su toplanmasına, enerji kaybına
    ve tuhaf harekete sebep oluyor.
  • 5:41 - 5:43
    Mesele şu ki, eğer yürüş esnasında
  • 5:43 - 5:46
    ayağınız su toplarsa
    sadece kötü bir yürüyüş geçirirsiniz.
  • 5:46 - 5:49
    Eğer Mars yüzeyinde ayağınız su toplarsa
  • 5:49 - 5:50
    işinizi yapmak çok zor.
  • 5:51 - 5:53
    Bundan acı verici de olabilir.
  • 5:54 - 5:56
    Astronotlardan birinin bot problemi vardı,
  • 5:56 - 5:59
    bıçak saplanması gibi
    bir acı hissettiğini söyledi.
  • 6:00 - 6:03
    Daha iyi bir uzay giysisi botu
    tasarlamak için
  • 6:03 - 6:06
    öğrencim Aubie, yürürken
    ayağın şeklini ölçen
  • 6:06 - 6:09
    dört boyutlu
    bir hareket yakalama sistemi yaptı.
  • 6:09 - 6:10
    Bu veri ile,
  • 6:10 - 6:14
    astronotlarımızın daha da fazlasını
    keşfedebilmesi için
  • 6:14 - 6:18
    ayağı botun içine nasıl oturtacağımızı
    yeniden tasarlamayı planlıyoruz.
  • 6:19 - 6:23
    Ancak Mars için uzay giysilerinde
    gerçekten devrim yapmak istiyorsak
  • 6:23 - 6:24
    vücudu şuan yaptığımızdan
  • 6:24 - 6:27
    temelde daha farklı
    bir yöntemle korumalıyız.
  • 6:28 - 6:31
    Marslı bir uzay giysisinin çözümünün,
  • 6:31 - 6:34
    ilk kez Dr.Paul Webb tarafından
    1960'larda önerildiği gibi
  • 6:34 - 6:38
    dapdar bir elastik kavrama
    dayandığına inanıyorum.
  • 6:38 - 6:41
    Mekanik karşı basınç denilen
    bir kavram kullanıyor.
  • 6:41 - 6:45
    Bu, şişirilmiş bir giysi kullanmaktansa
  • 6:45 - 6:46
    vücudu saran bir giysinin
  • 6:46 - 6:49
    basıncı cilde uygulaması anlamına geliyor.
  • 6:50 - 6:53
    Ne yazık ki bu giysiler hiç ilgi çekmedi
  • 6:53 - 6:54
    çünkü koltuk altı gibi
  • 6:54 - 6:58
    vücudun karmaşık şekilleri üzerine
    basınç uygulamak çok zor.
  • 6:59 - 7:03
    Yüksek lisans öğrencisiyken danışmanım,
    motosiklet yarış tulumu tasarlayan
  • 7:03 - 7:07
    bir şirket olan Dainese ile çalışmak üzere
    beni İtalya'ya gönderdi.
  • 7:08 - 7:10
    David bana şöyle söyledi:
  • 7:10 - 7:12
    "Bu insanlar hayatında tanışabileceğin
    en iyi tasarımcılar.
  • 7:13 - 7:16
    Mühendislik yeteneklerini, onların
    tasarım yetenekleriyle birleştirmeni
  • 7:16 - 7:20
    ve mekanik karşı basınç uzay giysisi
    prototipleri tasarlamanı istiyorum."
  • 7:21 - 7:23
    Böylece İtalya'ya gittim.
  • 7:23 - 7:25
    O yaz bir mühendis olarak
  • 7:25 - 7:29
    en yaratıcı ve ilham verici
    deneyimleri edindiğim yaz oldu.
  • 7:30 - 7:34
    Her gün, Stefano ile birlikte
    yeni bir uzay giysisi prototipi yapıverir,
  • 7:34 - 7:36
    test eder ve sonra
    tasarımını değiştirirdik.
  • 7:37 - 7:41
    Mekanik karşı basınçlı uzay giysisine
    sürekli yaklaşıyoruz
  • 7:41 - 7:46
    ama uzay uçuşuna hazır olacak bir şey için
    hâlâ kat edilecek uzun bir yol var.
  • 7:47 - 7:49
    O zamandan beri
  • 7:49 - 7:52
    MIT, Minnesota Üniversitesi,
  • 7:52 - 7:55
    Avustralya Royal Melbourne
    Teknoloji Enstitüsü,
  • 7:55 - 7:59
    David Clark şirketi ve NASA'daki
    arkadaşlardan oluşan bir ekiple çalışmaya
  • 7:59 - 8:02
    ve bu tasarım sorunlarıyla
    ilgilenmeye devam ettim.
  • 8:05 - 8:07
    Şimdi laboratuvarımda,
    mekanik karşı basıncı
  • 8:07 - 8:11
    uzay giysilerinde kullanacağımız
    yollar hakkında uğraşıyoruz.
  • 8:11 - 8:14
    Mekanik karşı basınç ile
    gaz basıncı arasında
  • 8:14 - 8:16
    şeçim yapmak yerine
  • 8:16 - 8:18
    neden ikisini de seçemeyelim?
  • 8:20 - 8:22
    Eğer tasarım problemini
    ikiye bölecek olursak,
  • 8:22 - 8:27
    diyelim ki basıncın %50'sini
    sıkı elastik bir giysi katmanıyla,
  • 8:27 - 8:33
    %50'sini de şuan kullandığımız geleneksel
    gaz basınçlı giysiyle uygularsak
  • 8:33 - 8:37
    astronotlarımızı daha az katı
    ve bükülebilir olan
  • 8:37 - 8:41
    ama ayrıca fazlalıklardan dolayı daha
    güvenli olan giysilerle koruyabileceğiz.
  • 8:42 - 8:44
    Böyle bir giysi de
  • 8:44 - 8:47
    insanlı Mars görevini mümkün kılar.
  • 8:48 - 8:51
    Ölmeden önce insanların
    Mars'ta yürüdüğünü görecek kadar
  • 8:51 - 8:54
    şanslı olacağıma inanıyorum.
  • 8:54 - 8:59
    Ancak bu büyüklükte bir görevi yapmak için
  • 8:59 - 9:02
    astronotlarımızın güvenliğinden
    emin olmalıyız.
  • 9:03 - 9:06
    Günlerce keşfedip,
    bilim icra edebildiklerinden
  • 9:06 - 9:09
    emin olmak zorundayız.
  • 9:09 - 9:14
    İkonik uzay giysimiz için yeni bir tasarım
    hayal etmenin vakti geldi.
  • 9:14 - 9:15
    Teşekkürler.
  • 9:15 - 9:18
    (Alkış)
Title:
İnsanlığı Mars'a götürme görevi için daha iyi uzay giysilerini nasıl yaparız? | Allison Anderson | TEDxMileHigh
Description:

Uzay giysileri, teknik mühendisliğin şimdiye kadar başardığı en iyi işlerden biri. Peki astronotlara ciddi zararlar verdiğini biliyor muydunuz? Morluklar, burkulmalar, sıkışmış sinirler, tırnak kayıpları ve hatta rotator manşet yırtıkları. Astronotları Mars'a güvenli ve başarılı bir şekilde göndereceksek, öncelikle ikonik uzay giysilerini yeniden tasarlamalıyız. Uzay mühendisi Allison Anderson bizlere nasıl yapılacağını gösteriyor.

Allison Anderson, Colorado Boulder Üniversitesi Smead Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bilimleri Bölümü'nde Doktor Öğretim Üyesi ve Bütünleştirici Fizyoloji alanında Yardımcı Profesör. Çalışmaları, insanları Mars'a götürme görevini gerçekleştirmeyi sağlama hedefi ile biyomedikal uzay mühendisliği ve zorlu çevrelerde insan psikolojisi üzerine odaklanıyor. MIT'de doktorasını tamamladı ve Ulusal Uzay Biyomedikal Araştırma Enstitüsü'nden doktora sonrası üyeliği aldı. Missouri kırsalında bir çiftlikte büyüdü, beş çocuktan dördüncüsü ve şimdi ise hususi pilot.

Bu konuşma TED’den bağımsız, yerel bir topluluğun düzenlediği bir TEDx etkinliğinde TED Konferansı formatı kullanılarak yapılmıştır. Daha fazla bilgi için: http://ted.com/tedx
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDxTalks
Duration:
09:32

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.