Сусветная гісторыя вачыма бульбы — Лео Бэр-Мак Гінэс

Прагледзець урок цалкам: http://ed.ted.com/lessons/history-through-the-eyes-of-the-potato-leo-bear-mcguinness

Печаная ці смажаная, звараная ці падсквараная, чыпсы ці фры.
Калісьці ў жыцці вам даводзілася каштаваць бульбу. Але таксама трэба ведаць, што бульба адыграла вялікую ролю ў гісторыі, значна большую за проста спажывецкі прадукт, які так падабаецца ўсім. Лео Бэр-Мак Гінэс дзеліцца сваімі думкамі пра тое, як без бульбы сучасная цывілізація не магла б навогул існаваць.

Урок — Лео Бэр-Мак Гінэс, мультыплікацыя — Black Powder Design.

Печаная ці смажаная,

вараная ці падсквараная,

чыпсы ці фры.

Калісьці ў жыцці вам
даводзілася каштаваць бульбу.

Смачна, вядома,

але варта ведаць, што бульба яшчэ
і адыграла вялікую ролю ў гісторыі,

большую за просты спажывецкі прадукт,
што так падабаецца ўсім.

Без бульбы

не існавала б наогул
сучаснай цывілізацыі.

8 000 гадоў таму ў Паўднёвай Амерыцы,
высока ў Андах,

старажытныя перуанцы ўпершыню
пачалі вырошчваць бульбу.

Паколькі яна мела высокі ўзровень
бялкоў і вугляводаў,

а таксама неабходных тлушчоў,
вітамінаў і пажыўных рэчываў,

бульба была найлепшым сродкам харчавання
для вялікай колькасці працоўных інкаў,

і дапамагала ім будаваць і апрацоўваць
горныя палеткі,

працаваць у шахтах Скалістых гор,

і ствараць высокаразвітую цывілізацыю
вялікай Імперыі Інкаў.

Але нягледзячы на тое, як неабходна
была бульба для індзейцаў інкаў,

калі іспанскія маракі вярнуліся з Андаў

і ўпершыню прывезлі бульбу ў Еўропу,

то яе нават не пусцілі на парог.

Еўрапейцы папросту не захацелі
есці тое,

што яны палічылі нясмачным дзівам
з далёкага новага свету,

да таго ж расліна была надта падобна
да ядавітай беладонны.

І замест таго, каб ужываць да ежы,

яны пачалі выкарыстоўваць бульбу
як дэкаратыўную расліну.

Прайшло больш за 200 гадоў,
пакуль бульба нарэшце не заняла

пачэснае месца на еўрапейскім стале,

але нават тады

яе елі пераважана
ніжэйшыя саслоўі.

Аднак пачынаючы з дзесьці 1750 года

і часткова дзякуючы

шырокай распаўсюджанасці
таннай і пажыўнай бульбы,

еўрапейскія сяляне
атрымалі лепшую харчовую бяспеку

і больш не залежалі

ад наступстваў неўраджаяў збожжа,
што рэгулярна здараліся ў той час.

Таму сялянскае насельніцтва
паступова пачало расці.

У выніку Брытанская, Галандская
і Германская імперыі

падняліся на плячах падрастаючых груп
сялян, працаўнікоў і жаўнераў,

і такім чынам краіны Заходняй Еўропы
пачалі дамінаваць у свеце.

Аднак не ўсе еўрапейскія краіны
сталіся імперыямі.

Калі бульбу прынялі ў Ірландыі,

насельніцтва гэтай краіны
значна вырасла,

а таксама вырасла яго залежнасць
ад ураджаю клубняў.

І хутка прыйшло няшчасце.

З 1845 па 1852 гады

па большасці палеткаў Ірландыі
пракацілася эпідэмія фітафтарозу,

што стала прычынай
Бульбянога голаду ў Ірландыі,

аднаго з найбольш смяротных галадоў
у гісторыі свету.

Больш за мільён грамадзян Ірландыі
памерлі ад голаду,

і яшчэ 2 мільёны
пакінулі родны дом.

Але, вядома, на гэтым
гісторыя бульбы не скончылася.

Культура нарэшце выжыла,

а насельніцтва Еўропы,
асабліва яе працоўных класаў,

працягнула павялічвацца.

З дапамогаю прытока
ірландскіх мігрантаў

у Еўропе з'явілася вялікае па колькасці,
трывалае і накормленае насельніцтва,

што спрыяла працы на фабрыках,
якія з'яўляліся навокал,

а гэта, у сваю чаргу, паспрыяла
Прамысловай рэвалюцыі ў сучасным свеце.

Таму амаль немагчыма ўявіць сабе
свет без бульбы.

Ці адбылася б калі-небудзь
Прамысловая рэвалюцыя?

Прайгралі б саюзнікі
Другую сусветную вайну,

калі б іх не карміла культура,
якую лёгка можна было вырошчываць?

Ці яна б увогуле пачалася?

Калі пачынаеш думаць пра гэта,

то шмат якія падзеі ў сусветнай гісторыі
можна хаця б часткова прыпісаць

простай бульбіне
з падгор'яў Перу.