Z czego zbudowany jest wszechświat? - Dennis Wildfogel
-
0:07 - 0:09Wszystkie otaczające cię
obiekty materialne -
0:09 - 0:12złożone są z submikroskopowych jednostek
zwanych cząsteczkami. -
0:12 - 0:14Cząsteczki są z kolei złożone
-
0:14 - 0:15z pojedynczych atomów.
-
0:15 - 0:17Cząsteczki często ulegają rozpadowi
-
0:17 - 0:19i formują nowe cząsteczki.
-
0:19 - 0:20Z drugiej strony
-
0:20 - 0:23praktycznie wszystkie atomy,
z którymi masz kontakt -
0:23 - 0:24w ciągu całego życia,
-
0:24 - 0:26te tworzące ziemię, po której stąpasz,
-
0:26 - 0:28powietrze, którym oddychasz,
jedzenie, które jesz, -
0:28 - 0:31które tworzą każde żywe
stworzenie, łącznie z tobą, -
0:31 - 0:32istnieją od miliardów lat
-
0:32 - 0:35i powstały w miejscu niepodobnym
do naszej planety. -
0:35 - 0:38Chciałbym wyjaśnić,
skąd pochodzą te atomy. -
0:38 - 0:42Wszystko zaczęło się 14 miliardów lat temu
od wydarzenia zwanego Wielkim Wybuchem, -
0:42 - 0:45w którym powstał wszechświat
zawierający wyłącznie gaz. -
0:45 - 0:47Nie było wtedy gwiazd i planet.
-
0:47 - 0:49Ten gaz złożony był wyłącznie z atomów
-
0:49 - 0:50najprostszych pierwiastków.
-
0:50 - 0:52W 75 procentach był to wodór,
-
0:52 - 0:54zaś prawie całą resztę stanowił hel.
-
0:54 - 0:57Nie istniały pierwiastki takie
jak węgiel, tlen czy azot. -
0:57 - 0:59Nie było żelaza, srebra ani złota.
-
0:59 - 1:03W niektórych miejscach gęstość tego gazu
była niewiele wyższa niż w innych. -
1:03 - 1:07Wskutek działania grawitacji miejsca te
przyciągały jeszcze więcej gazu, -
1:07 - 1:08co zwiększało siłę grawitacji,
-
1:08 - 1:11co przyciągało jeszcze
więcej gazu, i tak dalej. -
1:11 - 1:13Z czasem formowały się
wielkie i gęste kule gazowe, -
1:14 - 1:16które zmniejszały się
pod wpływem własnej grawitacji, -
1:16 - 1:18skutkiem czego podgrzewały się w środku.
-
1:18 - 1:20W pewnym momencie jądro takiej kuli
-
1:20 - 1:23staje się wystarczająco gorące,
by zaszła w nim fuzja nuklearna. -
1:23 - 1:25Atomy wodoru zderzają się
ze sobą formując hel, -
1:25 - 1:27uwalniając przy tym
olbrzymie ilości energii -
1:27 - 1:31wystarczające do przeciwstawienia się
skurczającej sile grawitacji. -
1:31 - 1:33Gdy energia powstająca w reakcjach fuzji
-
1:33 - 1:35odpowiada energii grawitacji
przyciągającej gaz -
1:35 - 1:37powstaje punkt równowagi.
-
1:37 - 1:39W ten sposób rodzi się gwiazda.
-
1:39 - 1:41W trakcie jej istnienia
-
1:41 - 1:43reakcje fuzji zachodzące
w jądrze masywnej gwiazdy -
1:43 - 1:44produkują nie tylko hel,
-
1:44 - 1:46lecz również węgiel, tlen, azot
-
1:46 - 1:50i wszystkie inne pierwiastki
układu okresowego, aż do żelaza. -
1:50 - 1:52Jednak ostatecznie jądro
zużywa całe paliwo, -
1:52 - 1:54skutkiem czego całkowicie się zapada.
-
1:54 - 1:56Wynikiem tego jest
niewiarygodnie potężny wybuch, -
1:56 - 1:58który nazywamy supernową.
-
1:58 - 2:02Następują wtedy dwa ciekawe procesy.
-
2:02 - 2:04Po pierwsze, eksplozja
uwalnia tak dużo energii, -
2:04 - 2:06że fuzja szaleje,
-
2:06 - 2:09tworząc pierwiastki z atomami
cięższymi niż żelazo, -
2:09 - 2:11takie jak srebro, złoto czy uran.
-
2:11 - 2:14Po drugie, wszystkie pierwiastki
nagromadzone w jądrze gwiazdy, -
2:14 - 2:17takie jak węgiel, tlen, azot, żelazo,
-
2:17 - 2:20jak i te powstałe w wybuchu supernowej,
-
2:20 - 2:22są wyrzucane w przestrzeń międzygwiezdną,
-
2:22 - 2:24gdzie mieszają się z obecnym tam gazem.
-
2:24 - 2:26Tak wszystko zaczyna się od nowa.
-
2:26 - 2:29Chmury gazów,
zawierające nowe pierwiastki, -
2:29 - 2:31poza wyjściowymi wodorem i helem,
-
2:31 - 2:33mają obszary o większej gęstości,
-
2:33 - 2:35które przyciągają więcej
materii, i tak dalej. -
2:35 - 2:38Tak jak wcześniej, powstaje nowa gwiazda.
-
2:38 - 2:40Nasze Słońce zrodziło się
około 5 miliardów lat temu. -
2:40 - 2:42To oznacza, że gaz, z którego powstało
-
2:42 - 2:44był wzbogacony przez wiele pierwiastków
-
2:44 - 2:48z wybuchów supernowych
od początku wszechświata. -
2:48 - 2:51W ten sposób Słońce
zyskało te pierwiastki. -
2:51 - 2:53To i tak wciąż 71 procent wodoru
-
2:53 - 2:56i reszta w postaci helu
stanowiącego 27 procent. -
2:56 - 2:58Pamiętaj jednak,
że gdy powstały pierwsze gwiazdy -
2:58 - 3:00z samego wodoru i helu,
-
3:00 - 3:02pozostałe pierwiastki układu okresowego
-
3:02 - 3:04stanowiły 2 procent Słońca.
-
3:04 - 3:05Co z Ziemią?
-
3:05 - 3:08Planety powstają jako produkt uboczny
formowania gwiazd -
3:08 - 3:11z tych samych chmur gazu co gwiazda.
-
3:11 - 3:14Małe planety, jak Ziemia,
mają za słabą grawitację, -
3:14 - 3:16by utrzymać dużo gazów wodoru lub helu,
-
3:16 - 3:18które są bardzo lekkie.
-
3:18 - 3:20Mimo tego, że węgiel, azot, tlen i inne
-
3:20 - 3:24stanowią tylko 2 procent chmury gazu,
z której powstała Ziemia, -
3:24 - 3:26te ciężkie pierwiastki tworzą
większość naszej planety -
3:26 - 3:28i wszystko na niej.
-
3:28 - 3:29Pomyśl o tym:
-
3:30 - 3:32z wyjątkiem wodoru i
niewielkiej ilości helu -
3:32 - 3:33ziemia, po której chodzisz,
-
3:33 - 3:35powietrze, którym oddychasz, nasze ciała,
-
3:35 - 3:39wszystko zbudowane jest z atomów
powstałych we wnętrzu gwiazd. -
3:39 - 3:41Gdy naukowcy odkryli to po raz pierwszy
-
3:41 - 3:43w pierwszej połowie XX wieku,
-
3:43 - 3:45słynny astronom Harlow Shapley
skomentował to tak: -
3:45 - 3:49"Jesteśmy braćmi głazów, kuzynami chmur."
- Title:
- Z czego zbudowany jest wszechświat? - Dennis Wildfogel
- Speaker:
- Dennis Wildfogel
- Description:
-
Zobacz pełną lekcję: http://ed.ted.com/lessons/what-is-the-universe-made-of-dennis-wildfogel
Atomy dookoła nas istnieją od miliardów lat – większość z nich powstała w płonących, gazowych jądrach gwiazd. Dennis Wildfogel opowiada urzekającą historię podróży tych atomów, od Wielkiego Wybuchu aż po cząsteczki, które tworzą one obecnie.
Lekcja: Dennis Wildfogel, animacja: Pew36 Animation Studios.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 04:05
Krystian Aparta approved Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Krystian Aparta accepted Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Krystian Aparta edited Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Krystian Aparta edited Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Krystian Aparta edited Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Krystian Aparta edited Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Krystian Aparta edited Polish subtitles for What is the universe made of? | ||
Mateusz Radziwonowicz edited Polish subtitles for What is the universe made of? |