La nekonata historio de la Siksta Kapelo

La Siksta Kapelo estas unu el la plej famkonataj konstruaĵoj en la mondo -- sed verŝajne multo pri ĝi ne estas sciata. En tiu ĉi intensa alparolo, arthistoriistino Elisabeth Lev vidigas al ni la plafonon de la fama konstruaĵo kaj la esencan bildigon de tradiciaj historioj de Michelangelo, montrante kiel la pentristo transpasis la siatempan religian ikonografion. Kvin jarcentojn post kiam la artisto pentris ĝin, diras Lev, la Siksta Kapelo devigas nin rigardi ĉirkaŭe kvazaŭ ĝi estus spegulo kaj demandi "Kiu mi estas kaj kian rolon mi ludas en tiu ĉi granda teatro de la vivo?"

Imagu, ke vi estas en Romo

proksime al
la Vatikanaj Muzeoj.

Vi jam marŝis
laŭ longaj koridoroj,

antaŭ statuoj, freskoj,
amaso da aĵoj.

Vi direktas vin
al la Siksta Kapelo.

Finfine -- longa koridoro,
ŝtuparo kaj pordo.

Jen vi estas je la sojlo
de la Siksta Kapelo.

Nu, kion vi bildigis al vi?

Alten leviĝantajn kupolojn?
Ĥorojn de anĝeloj?

Vere, nenion tian ni havas tie.

Anstataŭe, vi povus demandi,
kion ni ja havas?

Nu, leviĝu la kurtenoj
de la Siksta Kapelo.

Kaj mi parolas laŭvorte,
vi estas ĉirkaŭita de pentritaj kurtenoj,

la originala dekoracio de
tiu ĉi Kapelo.

Preĝejoj uzis tapetojn ne nur
por forpuŝi malvarmon dum la longaj mesoj,

sed kiel metodo por prezenti
la grandan teatraĵon de la vivo.

La homa dramo en kiu ĉiu el ni
ludas rolon estas granda historio,

historio, kiu entenas la tutan mondon

kaj disvolviĝis
en la tri etapoj

de la pripentrado de la Siksta Kapelo.

Nu, tiu ĉi artaĵo ekis
kiel spaco por malgranda grupo

de riĉaj, kleraj kristanaj pastroj.

Ili preĝis tie.
Ili elektis sian Papon tie.

Antaŭ kvin jarcentoj,

ĝi estis senkompara ternesto
de religiuloj.

Tiel, vi povus demandi, kial
ĝi altiras kaj plezurigas

kvin milionojn
da personoj ĉiujare

el plej diversaj devenoj?

Ĉar en tiu limigita spaco,
okazis kreiva eksplodo

ekbruligita de la elektra ekscitiĝo
de la novaj geopolitikaj limoj,

kiu animis la malnovan
misian tradicion de la Eklezio

kaj estigis unu el la plej grandaj
artaj ĉefverkoj en la historio.

Tio okazis
kiel granda evoluado,

ekite de malgranda elito,

kiu fine kaptis la atenton
de publikoj

de la tuta mondo.

Tiu ĉi evoluado okazis en tri fazoj,

ĉiu el ili ligita al historia okazintaĵo.

La unua estis iom limigita.

Ĝi spegulis iom mallarĝan pensmanieron.

La dua okazis post kiam
la mondkoncepto ege ŝanĝiĝis

pro la historia vojaĝo de Kolumbo;

kaj la tria,

kiam la Epoko de la Malkovro
jam estis bone ekmarŝinta

kaj por la Eklezio ekaperis la defio

iĝi globa.

La originala dekoracio de tiu ĉi preĝejo
spegulis pli malgrandan mondon.

Tie estis plenaj scenoj

kiuj rakontis la vivojn
de Jesuo kaj Moseo,

pere de la evoluo
de la Juda kaj Kristana popoloj.

Tiu kiu komisiis tion,
la Papo Siksto la 4a

kunigis idealan teamon
de florencaj artistoj,

inkluzive homojn kiel Sandro Botticelli

kaj tiu, kiu poste estos
la instruisto de Michelangelo,

Ghirlandaio.

Ili kovris la murojn
per frizo de puraj koloroj,

kaj en tiuj historioj vi rimarkos
konatajn panoramojn

ĉar la artistoj uzis romajn monumentojn
aŭ toskanajn pejzaĝojn

por fari malnovan historion
iom pli proksima.

Aldonante bildojn de la amikoj
kaj de familio de la Papo,

ili faris perfektan dekoracion
por malgranda kortego

limigita al la Eŭropa kontinento.

Sed, en 1492, la Nova Mondo
estis malkovrita,

horizontoj plilarĝiĝis,

kaj tiu ĉi malgranda 133x46 futa
mikrokosmo devis ankaŭ plilarĝiĝi.

Kaj tio okazis,

dank'al krea genio,

viziulo kaj eksterordinara historio.

La kreiva genio estis
Michelangelo Buonarroti,

33-jara kiam li komencis la dekoracion
de 12 000 kvadrataj futoj de plafono

kaj ĉio estis kontraŭ li --

Li studis pentrarton sed
rezignis tion favore al skulptarto.

En Florenco koleris mecenatoj
ĉar li estis lasinta tie amason

da nefinitaj laboroj,

altirite al Romo de la espero
pri granda skulptarta projekto,

kaj tiu projekto ne materiiĝis.

Al li restis nur la komisio
pentri la 12 apostolojn

sur dekoracia fono
en la plafono de la Siksta Kapelo,

kiu tiam similus al
ĉiu ajn alia plafono en Italio.

Sed la genio levis la ganton.

En epoko kiam homo kuraĝis
veli tra la Atlantika Oceano,

Michelangelo kuraĝis preni
nekonatan direkton.

Li ankaŭ estis skribonta historion --

neniu Apostolo -- sed historion
de granda komenco,

la historion de Genezo.

Efektive ne facila tasko,
historioj sur plafono.

Kiel legi densan scenon
de 62 futoj malsupre?

La pentraĵaj teknikoj disponeblaj
en la lastaj 200 jaroj

en la Florencaj metiejoj ne estis taŭgaj
por tia tasko.

Sed Michelangelo vere ne
estis pentristo

kaj tiel li valorigis sian talenton.

Anstataŭ plenigi spacojn
pere de denseco, kiel kutime,

li prenis martelon kaj cizelilon
kaj forprenis pecojn da marmoro

por malkovri la ene kaŝitan figuron.

Michelangelo estis esenculo;

li volis rakonti
per masivaj kaj dinamikaj korpoj.

Tiu plano estis akceptita
de la mita Papo Julio la Dua,

kiu ne timis la senhontan genion
de Michelangelo.

Li estis nevo de la
Papo Siksto la Kvara,

kaj li estis trempiĝinta en arto
dum 30 jaroj kaj konsciis pri ĝia povo.

Historio kromnomis lin
la Militema Papo,

sed lia heredaĵo al Vatikano –
ne estis fortikaĵoj aŭ artilerio,

estis arto.

Li postlasis la Ĉambrojn de Rafaelo,
la Sikstan Kapelon.

Li postlasis la Bazilikon
Sankta Petro

kaj eksterordinaran kolekton
de grek-romanaj skulptaĵoj –

tute ne Kristanaj artverkoj
kiu iĝos la semopreta grundo

de la unua moderna muzeo,
la Vatikana Muzeo.

Julio estis ulo,

kiu antaŭvidis Vatikanon
eterne elstaran

pere de grandeco kaj beleco,

kaj li pravis.

La renkontiĝo de tiuj ĉi du gigantoj,
Michelangelo kaj Julio la Dua.

donis al ni la Sikstan Kapelon.

Michelangelo estis tiom kaptiĝinta
pri tiu ĉi projekto

ke li sukcesis fini la taskon
en tri jaroj kaj duono,

kun eta teamo, pasigante la plejparton
de la tempo, horojn kaj horojn,

kun la brakoj levitaj super la kapo
al la pentraĵoj sur la plafono.

Nu, ni rigardu al tiu ĉi plafono

kaj ni vidu rakonton
kiu iĝis globa.

Neniu rilato al la
ĉirkaŭa mondo.

Nur spaco kaj
strukturo kaj energio;

monumenta pentrita framo
kiu malfermiĝas laŭ naŭ paneloj,

pli direktitaj de skulptaj formoj
ol pentraĵaj koloroj.

Kaj ni staras en la fundo
ĉe la enirejo,

malproksime de la altaro kaj de la
kradita ĉirkaŭbarilo por la klerikaro

kaj ni funde esploras,
serĉante komencon.

Kaj ĉu en scienca esploro
aŭ en biblia tradicio,

ni pensas laŭ
praa fajrero.

Michelangelo donis al ni
komencan energion

kiam li donis al ni la disigon
de lumo kaj mallumo,

kirlanta figuro nebula
en la malproksimeco,

kunpremita en mallarĝa spaco.

La sekvanta bildo aperas pli larĝa

kaj vi vidas figuron sagantan
de unu flanko al la alia.

Li lasas post li sunon, lunon
kaj vegetaĵoj.

Michelangelo ne enfokusigis
la materion kreitan

malsame al la aliaj artistoj.

Li enfokusigis la momenton de la kreado.

Kaj poste la movo fermiĝas
kiel cezuro en poezio

kaj la kreinto superŝvebas.

Nu, kion li estas faranta?

Ĉu li estas kreanta landon?
Ĉu li estas kreanta maron?

Aŭ ĉu li trarigardas sian verkon,
la universon kaj la trezorojn

kiel Michelangelo,

rigardante sian verkon sur la plafono

kaj asertante, "tio estas bona"?

Nun la scenejo estas preta

kaj vi vidas la kulminon de la kreado,
la homo.

Adamo saltas al la okuloj, luma figuro
kontraŭ malluma fono.

Sed, rigardante ĝin pli proksime,

tiu kruro estas iomete langvora
sur la grundo,

la brako delasita sur la genuo.

Adamo malhavas la enan fajreron

kiu pelos lin al grandeco.

La fajrero estas donota
de la Kreinto per tiu fingro,

kiu malproksimas unu milimetron
de la mano de Adamo.

Ĝi puŝas nin sur la rando de niaj seĝoj,

ĉar ni ja estas unu momenton
antaŭ tiu kontakto

per kiu tiu homo
malkovros sian celon,

eksaltos kaj prenos sian lokon
en la pinaklo de la kreado.

Kaj poste Michelangelo fripone superruzis.

Kiu estas en la alia brako?

Eva, la unua virino.

Ŝi ne estas posta pensado.
Ŝi estas parto de la plano.

Ŝi estis ĉiam en lia menso.

Rigardu ŝin, tiom intima kun Dio ke ŝia
mano ĉirkaŭvolviĝas ĉirkaŭ lia brako.

Kaj al mi, usona art-historiistino
en la 21-a jarcento,

tiu ĉi estis la momento en kiu
la pentraĵo elokventis.

Ĉar mi komprenis ke tiu bildo
pri la homa dramo

ĉiam temis pri viroj kaj virinoj –

tiom, ke la ekzakta centro,
la koro de la plafono

estas la kreado de la virino,
ne de Adamo.

Kaj fakte, ke kiam oni rigardas
ilin kune en la Edena Ĝardeno

ili falas kune

kaj ilia kuna orgojla pozo
ŝanĝiĝas en kurbiganta honto.

Nun vi estas en kritika punkto
de la plafono.

Vi estas ekzakte en la punkto
kie vi kaj mi ne povas

pluiri en la preĝejo.

La kradita ĉirkaŭbarilo tenas nin
for de la ena sanktejo,

kaj ni estas forpelitaj
tre simile al Adamo kaj Eva.

La ceteraj scenoj en la plafono

reprezentas la densan ĥaoson
de la mondo ĉirkaŭ ni.

Jen Noa kaj lia arkeo kaj la diluvo.

Jen Noa. Li oferas al Dio kaj
interkonsentas kun li.

Eble li estas la savonto.

Ho, ne, Noa estas la unua
kiu kreskigis vinberojn, inventis vinon,

ebriiĝis kaj svenis nuda
en sia stalo.

Estas ja stranga maniero
desegni la plafonon,

komencante per Dio kiu kreas vivon

kaj - je la fino - kun ulo
aĉe ebriiĝinta en stalo.

Kaj tiel, kompare kun Adamo,

vi povus pensi ke Michelangelo
mokas nin.

Sed li estas dispelonta la mallumon

per tiuj brilaj koloroj
tuj malsupre de Noa:

smeraldo, topazo, skarlato
por la profeto Zakario.

Zakario antaŭvidas lumon
kiu venas de oriento

kaj ni estas turnigitaj al tiu punkto
al nova celo

kun sibiloj kaj profetoj,
kiuj malfermos por ni paradon.

Jen herooj kaj heroinoj
kiuj sekurigas la vojon,

kaj ni sekvas patrinojn kaj patrojn.

Ili estas la motoro de tiu ĉi granda
homa maŝino, ĝin antaŭenpuŝante.

Kaj nun ni estas
ĉe la ĉefŝtono de la plafono,

la kulmino de la tuta afero,

jen figuro kiu estas ŝajne
ekfalonta de sia spaco

en nian spacon,

invadante nian spacon.

Tiu ĉi estas la plej grava punkto.

La estinteco renkontas la estantecon

Tiu ĉi figuro, Jona, kiu pasigis tri tagojn
en la ventro de la baleno,

por la Kristanoj estas la simbolo
de la renoviĝo de la homaro

pere de la memofero de Jesuo,

sed por tiuj, kiuj amase
vizitas tiun muzeon,

ĉiutagaj vizitantoj de ĉiuj kredoj,

li estas la momento en kiu malproksima
estinteco renkontas tujan realecon.

Ĉio kondukas nin al la malfermita
arko de la altara muro,

kie ni vidas la Lastan Juĝon
de Michelangelo,

pentrita en 1534 post kiam la mondo
estis de nove ŝanĝinta.

La Reformacio splitis la Eklezion,

la Otomana Imperio faris
Islamon konata vorto

kaj Magelano trafis vojon
al la Pacifika Oceano.

Kiel 59-jaraĝa artisto kiu neniam
transpasis Venecion

povis alparoli tiun ĉi novan mondon?

Michelangelo decidis pentri destinon,

tiun universalan deziron

kiun ni ĉiuj samhavas,

lasi altkvalitan heredaĵon.

Laŭ la Kristana perspektivo
de la Lasta Juĝo,

la mondofino,

Michelangelo donis al ni
sinsekvon de figuroj

kun eksterordinare belaj korpoj.

Ili havas neniun protektilon
neniun portreton

krom unu paro.

Estas komponaĵo eksklusive de korpoj,

391 el ili, neniu simila al alia,

ununuraj kiel ĉiu el ni.

Ili komenciĝas en la malalta angulo,
ekrompiĝantaj de la tereno

luktantaj kaj celantaj supreniri.

Suprenirintoj etendas
la manon por helpi la aliajn,

kaj, en mirigega vinjeto,

jen nigrulo kaj blankulo
eltiritaj kune

laŭ nekredebla perspektivo
de homa unuiĝo

en tiu ĉi nova mondo.

La plej granda parto de la spaco
iras al la rondo de la venkantoj.

Jen viroj kaj virinoj
tute nudaj kiel atletoj.

Ili estas la unuaj kiuj
venkis malfacilaĵojn,

kaj la ideo de Michelangelo
pri homoj venkantaj malfacilaĵojn,

kiuj subigas obstaklojn --

ili estas ĝuste kiel atletoj.

Tiel, jen viroj kaj virinoj
fleksiĝantaj kaj pozantaj

sur tiu eksterordinara scenejo.

Tian asembleon prezidas Jesuo,

jam suferanta viro krucigita,

nun glora reganto en la Ĉielo.

Kaj kiel Michelangelo pruvis
en siaj pentraĵoj

suferado, malhelpoj kaj obstakloj

ne limigas bonegecon;
ili forĝas ĝin.

Nun tio irigas nin al stranga afero.

Tiu ĉi estas la privata Kapelo de la Papo,

kaj la plej efika priskribo pria
estas ja stufaĵo de nudoj.

Sed Michelangelo klopodis uzi
nur la plej efikan artan lingvon,

la plej universalan artan lingvon
kiun li povis elpensi:

tiu de la homa korpo.

Kaj tiel anstataŭ montri virton
kiel animforto aŭ sinregado

li prunteprenis de Julio la Dua
belegan kolekton da skulptaĵoj

kun la celo montri enan forton
kiel eksteran povon.

Nu, samtempulo skribis

ke la Kapelo estis tro bela
por ne esti kaŭzo de disputado.

Kaj tiel estis.

Michelangelo rapide konstatis
ke dank'al presado

plendoj pro nudeco
ĉie disvastiĝis,

kaj rapide sia ĉefverko pri la homa dramo
estis etikedita kiel pornografio,

kaj tiam li aldonis
du kromajn portretojn,

unu de la ulo kiu kritikis lin,
papa kortegano,

kaj la alia memportreto
kiel seka ŝelo, ne atleto,

en la manoj de daŭre suferanta martiro.

En la jaro kiam li mortis, li vidis
plurajn el tiuj ĉi bildoj kovritaj,

triumfo por krommalgravaĵoj kontraŭ
sia granda alvoko al gloro.

Kaj nun ni staras

ĉi tie kaj nun.

Ni estas kaptitaj en tiu spaco

inter la komenco kaj la fino

en la granda, grandega tuteco
de la homa sperto.

La Seksta Kapelo devigas nin
ĉirkaŭrigardi kvazaŭ se ĝi estus spegulo.

Kiu mi estas en tiu ĉi pentraĵo?

Ĉu mi estas unu el la homamaso?

Ĉu mi estas la ebriulo?

Ĉu mi estas atleto?

Kaj kiam ni foriras de tiu haveno
de edifa beleco,

ni estas inspiritaj pridemandi
la plej grandaj demandosignojn de la vivo:

Kiu estas mi, kaj kian rolon mi ludas
en tiu ĉi granda teatro de la vivo?

Dankon.

(Aplaŭdoj)

Bruno Giussani: Elisabeth Lev, dankon.

Elisabeth, vi menciis
tiun ĉi globan problemon de pornografio,

tro da nudoj kaj tro da ĉiutagaj scenoj
kaj netaŭgaĵoj

por tiamaj tempoj.

Sed fakte la historio estas pli ampleksa.

Ne temas pri retuŝo kaj rekovro
de iuj bildoj.

Tiu ĉi ĉefverko estis preskaŭ
detruita pro tio.

Elisabet Lev: La impreso de la
Lasta Juĝo estis ega.

Pere de la presada komuniko,
certe ĉiuj vidis ĝin

Kaj tio ne okazis dum du semajnoj.

Ĝi okazis dum 20 jaroj

pere de ĉefartikoloj kaj plendoj,

kiuj diris al la Eklezio

"Vi ne povas moraladmoni nin.

Ĉu vi ne rimarkis ke estas
pornografio en la Kapelo de la Papo?

Kaj tiel post plendoj kaj insistoj

por ke oni detruu tiun ĉi verkon,

la jaron kiam fine
Michelangelo mortis

la Eklezio
trovis kompromison,

manieron por savi la pentraĵon,

kaj tio estis surmeti
30 kovrilojn,

tiel ke jen la figfolio ekestis.

Tio estas kie ĉio naskiĝis

kaj okazis ĉar la Eklezio
klopodis savi ĉefverkon,

certe ne difekti aŭ detrui ĝin.

BG: Kion vi doni al ni ne estas
la klasika vizito

kiun oni ĝuas
kiam oni eniras la Sikstan Kapelon

(Ridado)

EL: Mi ne scias, ĉu ĝi
estas reklamilo?

(Ridado)

BG: Ne, ne, ne ne necese,
Tio estas aserto.

Arto hodiaŭ havas problemojn.

Tro da personoj volas vidi ĝin tie

kaj fine jen kvin milionoj da personoj
tra tiu etega pordo

farante sperton pri ĝi
en tute malsimila maniero

al tiu, kiun ni ĵus faris.

EL: Prave. Mi konsentas. Mi taksas vere
agrable havi la ŝancon paŭzi kaj rigardi.

Sed ankaŭ kompreni,
eĉ en tiuj tagoj

kiam 28.000 personoj ĉeestas,

eĉ en tiuj tagoj kiam vi estas ene
kun ĉiuj aliaj personoj,

ĉirkaŭrigardi kaj pripensi kiom
mirinde estas

ke iuj pentritaj 500-jaraĝaj stukaĵoj

povas ankoraŭ altiri ĉiujn tiujn personojn
gapantajn apud vi

rigardante supren kun falintaj makzeloj:

Tiu ĉi estas granda aserto pri kiel beleco
povas vere paroli al ni

tra la tempo kaj tra la geografia spaco.

BG: Liz, grazie.

EL: Grazie a te

BG: Dankon

(Aplaŭdoj)