< Return to Video

Geslachtsbepaling: Gecompliceerder dan je denkt

  • 0:00 - 0:14
    (Muziek)
  • 0:14 - 0:16
    Mijn vouw is zwanger van ons eerste kind.
  • 0:16 - 0:18
    Elke keer iemand haar dikke buik ziet,
  • 0:18 - 0:21
    vraagt die meteen:
  • 0:21 - 0:24
    "Jongetje of meisje?"
  • 0:24 - 0:26
    Deze vraag verbergt enkele veronderstellingen
  • 0:26 - 0:30
    die we als vanzelfsprekend beschouwen door onze vertrouwdheid met onze eigen menselijke biologie.
  • 0:30 - 0:34
    Voor menselijke baby's vinden we het vanzelfsprekend dat de kans
  • 0:34 - 0:36
    op een jongetje of een meisje 50/50 is.
  • 0:36 - 0:38
    Waarom?
  • 0:38 - 0:41
    Het antwoord hangt af
    van het geslachtsbepalend systeem
  • 0:41 - 0:43
    dat zich ontwikkelde voor onze soort.
  • 0:43 - 0:44
    Bij de meeste zoogdieren
  • 0:44 - 0:47
    is het geslacht van een baby genetisch bepaald
  • 0:47 - 0:48
    door het XY chromosomensysteem.
  • 0:48 - 0:51
    Zoogdieren hebben twee geslachtschromosomen,
  • 0:51 - 0:53
    eentje afkomstig van de moeder
    en eentje van de vader.
  • 0:53 - 0:55
    Twee X'en wordt een meisje.
  • 0:55 - 0:58
    Een X in combinatie met een Y wordt een jongen.
  • 0:58 - 1:01
    Omdat vrouwen enkel X'en kunnen doorgeven,
  • 1:01 - 1:05
    en mannen zowel X als Y kunnen doorgeven
    via het sperma,
  • 1:05 - 1:07
    bepaalt de vader het geslacht,
  • 1:07 - 1:11
    en de kans op een jongen of meisje wordt 50/50.
  • 1:11 - 1:13
    Dit systeem werkte goed bij zoogdieren,
  • 1:13 - 1:16
    maar in de loop der tijd zagen we andere systemen
  • 1:16 - 1:18
    die net zo goed werkten bij andere dieren.
  • 1:18 - 1:22
    Er zijn andere dierengroepen wiens geslacht genetisch bepaald is,
  • 1:22 - 1:25
    maar hun systeem kan nogal verschillen
    van het onze.
  • 1:25 - 1:29
    Het geslacht van vogels
    en enkele reptielen wordt ook
  • 1:29 - 1:31
    genetisch bepaald
    maar in dit geval door de
  • 1:31 - 1:33
    moeder en niet door de vader.
  • 1:33 - 1:36
    In die groepen zijn het
    twee Z-geslachtschromosomen
  • 1:36 - 1:40
    die een mannetje produceren.
    De mannetjes kunnen enkel Z'en geven.
  • 1:40 - 1:42
    Bij deze dieren echter
  • 1:42 - 1:45
    maakt een Z in combinatie met een W een vrouwtje.
  • 1:45 - 1:47
    maakt een Z in combinatie met een W een vrouwtje.
  • 1:47 - 1:51
    De kans op een mannelijk
    of een vrouwelijk dier is nog steeds 50/50.
  • 1:51 - 1:54
    Het hangt enkel af of moeder
  • 1:54 - 1:55
    voor de Z of de W zorgt.
  • 1:55 - 1:59
    Enkele groepen brachten
    genetische geslachtsbepaling
  • 1:59 - 2:01
    in een heel andere richting.
  • 2:01 - 2:04
    De mieren bijvoorbeeld hebben
    een van de meest boeiende systemen
  • 2:04 - 2:07
    voor geslachtsbepaling.
    Als je een mannelijke mier bent,
  • 2:07 - 2:09
    heb je helemaal geen vader.
  • 2:09 - 2:12
    In een mierenkolonie zijn er strikte taakindelingen.
  • 2:12 - 2:15
    De soldaten verdedigen de kolonie,
  • 2:15 - 2:18
    de werkers verzamelen voedsel,
    maken de nesten schoon en verzorgen de kleintjes.
  • 2:18 - 2:21
    De koningin en een klein groep
    mannelijke mieren reproduceren.
  • 2:21 - 2:25
    De koningin zal paren
    en het mannelijke zaad bewaren.
  • 2:25 - 2:27
    Hier wordt het interessant.
  • 2:27 - 2:31
    Indien de koningin het bewaarde zaad gebruikt
    om het ei te bevruchten,
  • 2:31 - 2:33
    groeit er een vrouwtje uit.
  • 2:33 - 2:36
    Als ze echter een ei legt
    zonder dat het bevrucht wordt,
  • 2:36 - 2:39
    wordt het nog steeds een mier,
  • 2:39 - 2:41
    maar dan altijd een mannelijke.
  • 2:41 - 2:44
    Een mannelijke mier heeft dus nooit een vader.
  • 2:44 - 2:46
    Mannelijke mieren leven op die manier,
  • 2:46 - 2:48
    met maar één kopie van elk gen,
  • 2:48 - 2:50
    vergelijkbaar met een wandelende geslachtscel.
  • 2:50 - 2:52
    Dit noemen we een haplodiploïd systeem.
  • 2:52 - 2:54
    We zien het niet alleen bij mieren,
  • 2:54 - 2:57
    maar ook bij andere sociale insecten
    zoals bijen en wespen.
  • 2:59 - 3:01
    Omdat ons eigen geslacht genetisch bepaald wordt
  • 3:01 - 3:05
    en we andere dieren kennen waar dat ook zo is,
  • 3:05 - 3:07
    veronderstellen we dat dit bij alle dieren
  • 3:07 - 3:10
    het geval is.
  • 3:10 - 3:14
    Toch heeft het geslacht bij sommige diersoorten
  • 3:14 - 3:16
    helemaal niets te maken met genen
  • 3:16 - 3:19
    maar hangt het bijvoorbeeld af van het weer
  • 3:19 - 3:22
    zoals bij alligators en zeeschildpadden.
  • 3:22 - 3:26
    Bij deze dieren wordt het geslacht van het embryo
    in een ontwikkelend ei
  • 3:26 - 3:28
    bepaald door de temperatuur.
  • 3:28 - 3:32
    Het geslacht is nog niet bepaald
    als het ei gelegd wordt
  • 3:32 - 3:35
    en het blijft onbepaald
    tot ongeveer het midden van de
  • 3:35 - 3:39
    ontwikkelingsperiode
    wanneer een bepaalde tijd voorbij is.
  • 3:39 - 3:42
    Op dat moment bepaalt
    de temperatuur in het nest het geslacht.
  • 3:42 - 3:44
    Op dat moment bepaalt
    de temperatuur in het nest het geslacht.
  • 3:44 - 3:45
    Bij sierschildpadden
  • 3:45 - 3:48
    zal een temperatuur boven
    een bepaalde warmtedrempel
  • 3:48 - 3:50
    vrouwelijke dieren produceren
  • 3:50 - 3:53
    en koude temperaturen mannelijke.
  • 3:53 - 3:55
    Een onbekende bedacht hiervoor een ezelsbruggetje.
  • 3:55 - 3:58
    Bij sierschildpadden
    zijn het allemaal 'hete meisjes' en 'coole gasten'.
  • 3:58 - 4:01
    bij sierschildpadden
    zijn het allemaal 'hete meisjes' en 'coole gasten'.
  • 4:01 - 4:05
    Bij enkele soorten tropische vissen
  • 4:05 - 4:07
    wordt het geslacht pas op latere leeftijd duidelijk.
  • 4:07 - 4:11
    De anemoonvissen beginnen hun leven
    allemaal mannelijk.
  • 4:11 - 4:14
    Als ze groeien, worden het vrouwelijke vissen.
  • 4:14 - 4:18
    Ze leven in kleine groepen
    met een strenge dominante hiërarchie.
  • 4:18 - 4:21
    Enkel de meest dominante
    mannetjes en vrouwtjes reproduceren.
  • 4:21 - 4:24
    Het is verbazingwekkend
    dat als het dominante vrouwtje overlijdt,
  • 4:24 - 4:28
    het grootste en meest dominante mannetje
    snel transformeert tot een vrouwtje
  • 4:28 - 4:33
    en haar plaats overneemt. De overge mannetjes schuiven een rang op in de hiërarchie.
  • 4:33 - 4:35
    In een ander oceaandier,
  • 4:35 - 4:37
    de Echiura [soort adder],
  • 4:37 - 4:41
    wordt het geslacht bepaald door
    een compleet ander aspect uit de omgeving.
  • 4:41 - 4:44
    Het is een kwestie van de plaats op de zeebodem
    waar de larve toevallig neerkomt.
  • 4:44 - 4:47
    Het is een kwestie van de plaats op de zeebodem
    waar de larve toevallig neerkomt.
  • 4:47 - 4:49
    Als een larve op de open zeebodem neerkomt,
  • 4:49 - 4:50
    wordt het een vrouwtje.
  • 4:50 - 4:53
    Maar als het op een vouwtje landt,
  • 4:53 - 4:55
    wordt het een mannetje.
  • 4:55 - 4:58
    Bij sommige soorten wordt het geslacht
    genetisch bepaald.
  • 4:58 - 5:01
    Bij anderen door de omgeving.
  • 5:01 - 5:05
    Bij nog anderen is deze vraag helemaal niet relevant.
  • 5:05 - 5:07
    Neem bijvoorbeeld woestijnhagedissen.
  • 5:07 - 5:10
    Het antwoord is heel simpel:
  • 5:10 - 5:12
    het is altijd een meisje.
  • 5:12 - 5:14
    Het zijn bijna allemaal vrouwelijke soorten,
  • 5:14 - 5:18
    Ze leggen nog steeds eieren
    maar het worden vrouwelijke klonen.
  • 5:18 - 5:21
    Wordt het dus een meisje of een jongen?
  • 5:21 - 5:23
    Door de hele dierenwereld
  • 5:23 - 5:27
    hangt dit volledig af
    van het systeem van geslachtsbepaling.
  • 5:27 - 5:30
    Bij mensen is
    het een genetisch XY-systeem.
  • 5:30 - 5:32
    Mijn vrouw en ik kregen te horen
  • 5:32 - 5:35
    dat het een jongen wordt.
Title:
Geslachtsbepaling: Gecompliceerder dan je denkt
Speaker:
Aaron Reedy
Description:

Van iets zo kleins en complex als een chromosoom tot iets schijnbaar zo simpel als het weer, varieert het geslachtsbepalingssysteem door de hele dierenwereld. Bioloog en leraar Aaron Reedy laat ons het verschil tussen de soorten zien.

Les door Aaron Reedy, animatie door BuzzCo (http://buzzzco.com).
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:46

Dutch subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.