Anatomy of a muscle cell

Düşünürəm ki, əzələlərin molekulyar
səviyyədə necə yığıldına

dair bir anlayışımız var.

Gəlin bir addım geri gedək və əzələlərin

ən azından struktur olaraq
necə göründüyünü və onların

əzələlərlə əlaqələndirdiymiz şeylərə necə
istinad etdiyini başa düşək.

Gəlin, bura gərilən bazu əzələsi çəkim.

Bu onun dirsəyidir və deyək ki,

bu da əlidir.

Bu onun bazu əzələsidir
və o gərilib.

Düşünürəm,hamımız əzələlərin
ən azından makro səviyyədə

necə təsvir olunduğu diaqramı gördük və

o hər iki tərəfdən sümüyə bağlanır.

Qoyun, sümükləri çəkim.

Mən çox detallı çəkməyəcəm harada ki,--
o hər iki ucdakı sümüklərə

vətərlərlə bağlanır.

Belə ki, burda bəzi
sümüklər olacaqdır.

Burada da onun birləşdiyi başqa sümük var.

Və bunlar da əzələləri sümüklərə

bağlayan vətərlərdir.

Bizim ümumi bir anlayışımız var--
bu iki sümüyə bağlanır,

yığılanda dayaq-hərəkət aparatımızın
bir hissəsini hərəkətə gətirir.

Biz əslində skelet əzələlərinə
fokuslanmışıq.

Digər növləri saya və
ürək əzələləridir.

Ürək əzələləri bunlardır, düşündüyünüz
kimi, ürəyimizdədirlər.

Və saya əzələlər - bunlar daha
çox qeyri-iradidirlər,

yavaş hərəkətli əzələlərdir və
həzm traktı kimi şeylər bura aiddir.

Gələcəkdə bununla bağlı video çəkəcəm,

lakin insanların əksəriyyəti
əzələ dedikdə,

onları skelet sistemimizi hərəkətə
gətirən, qaçmağa, qaldırmağa, danışmağa,

nələrsə etməyə və dişləməyə imkan verən
skelet əzələləri ilə əlaqələndiririk.

Beləliklə, normalda əlaqələndirdiyimiz
şey budur-- gəlin burada

bir az daha dərinliyə gedək.

Yəni əgər mən buradakı bazudan eninə
kəsik

götürsəydim-- Əgər buradakı əzələdən
eninə kəsik

götürsəydim - bir saniyə, böyüdüm.

Və sonra buna bənzər bir şey görünəcəkdi.

Bu, oradakı əzələnin içərisidir.

Burada dediyim kimi, bizim vətərimiz var.

Əslində burada bir örtük var; vətər və

bu əzələnin ətrafındakı örtük arasında
ciddi sərhəd

və ya ayırma xətti yoxdur, bu örtüyə
epimiziya

deyilir və əslində əzələni örtən

birləşdirici toxumadır,onu qoruyur,

əzələ ilə sümük və insanın qolunda
ola bilən

digər toxumalar arasındakı
sürtünməni azaldır.

Sonra, bu əzələnin içərisində birləşdirici

toxuma var.

Gəlin, bunu başqa rənglə çəkim.

Narıncı edəcəyəm.

Bu perimiziya adlanır,

və sadəcə faktiki əzələnin içərisindəki
birləşdirici toxumadır.

Perimiziyanın böldüyü bu şeylərdən
hər biri--

bunlardan birini götürüb bir az da

irəliyə getməsinə icazə versəydik--
yəni əgər

bu şeyi buradan götürsəydik --
nəyi ki perimiziya

bölür-- və əgər biz onu dartsaydıq--
əslində, qoyun,

bunu burada çəkim..

Bunu eynilə belə dartıb çıxartsaydıq--
deməli, bunun

ətrafında perimiziya olardı, elə deyilmi?

Bunların hamısı permiziyadır və
bu sadəcə birləşdirici

toxuma üçün yaraşıqlı sözdür.

Orada başqa şeylər də var.

Burada sinirlər və kapilyarlar,
hər cür şey var,

çünki giriş əzələlərinə qan və
neyron siqnalları

getməlidir, yəni bu sadəcə

birləşdirici toxuma deyil.

Axırda əzələ hüceyrələrinə çatmalı olan

başqa şeylər də var.

Bunların hərəsi - zənnimcə, siz bunlara
əzələ lifləri deyəcəksiniz, amma

bunlar əzələnin olduqca
böyük lifləridir.

Bu fassiya adlanır.

Fassiya içərisindəki birləşdirici toxuma

endomiziya adlanır.

Təkrar edirəm, birləşdirici toxumadan
əlavə, burada kapilyarlar,

sinirlər, nəticədə
əzələ hüceyrələri ilə

təmasda olmalı olan hər şey var.

Tək bir əzələnin içindəyik.

Bütün bu yaşıl birləşdirici toxuma
endomiziyadır.

Və endomiziyadakı hər şey həqiqi

əzələ hüceyrəsidir.

Bu əsl əzələ hüceyrəsidir.

Bunu bənövşəyi rəngdə çəkəcəyəm.

Buradakı şeyi - bir az bayıra çəkə
bilərəm.

Əgər bunu bayıra çəksəm,
bu əsl əzələ hüceyrəsidir.

Əldə etmək istədiyimiz bu idi, amma bütün miozin

və aktin liflərinin o əzələ hüceyrəsinə
necə sığdığını

anlamaq üçün əzələ hüceyrəsinin daha
dərininə gedəcəyik.

Buradakı əzələ hüceyrəsi və
ya miofibrildir.

Əzələlərlə qarşılaşarkən
çox görə biləcəyiniz iki

ön şəkilçi var - siz mionu görəcəksiniz,
təxmin etdiyiniz kimi

əzələ mənasını verir.

Siz həm də sarko sözünü görəcəksiniz,
sarkolema,

ya da sarkoplazmatik retikulum kimi.

Siz həmçinin, sarko önşəkilçisini də
görəcəksiniz

və bu ət deməkdir - yəni siz sarkofaq,
ya da sarko ilə başlayan

digər şeyləri düşünə bilərsiniz.

Deməli, sarko ət deməkdir.

Əzələ ətdir və mio da əzələdir.

Bu miofibrildir.

Bu əsl əzələ hüceyrəsidir, gəlin, əsl

əzələni yaxınlaşdıraq.

Gəlin, bunu burada daha böyük çəkim.

Yəni əsl əzələ hüceyrəsi miofibril adlanır.

Genişliyə nisbətən daha uzun olduğu üçün buna lif deyilir

və onlar müxtəlifdirlər - qoyun,

miofibrili belə çəkim.

Əzələ hüceyrəsinin də eninə kəsiyini
götürəcəyəm.

Bu nisbətən qısa ola bilər--bir neçə yüz

mikrometr--ya da bu olduqca
uzun-- ən azı hüceyrəvi

standartlara görə kifayət
qədər uzun ola bilər.

Bir neçə santimetrdən danışırıq.

Bunu bir hüceyrə kimi düşünün.

Bu olduqca uzun hüceyrədir.

Çox uzun olduğuna görə əslində birdən çox

nüvəyə sahib olmalıdır.

Əslində, nüvələri çəkmək üçün, gəlin,

miofibrilləri daha yaxşı çəkim.

Xarici membranlarda nüvələrin
bu miofibrilə yerləşə biləcəyi

kiçik hissələr çəkəcəyəm.

Unutmayın, bu fərdi əzələ hüceyrələrindən
yalnız biridir

və çox uzun olduqlarına görə də
çoxlu nüvəyə sahibdirlər.

Gəlin, onun eninə kəsiyini götürüm,

çünki biz onun daxilinə
nəzər yetirəcəyik.

Dediyim kimi, o çoxnüvəlidir.

Beləliklə, onun membranının
şəffaf olduğunu təsəvvür etsək,

burada bir nüvə,
burada başqa bir nüvə,

burada başqa bir nüvə,

orada başqa bir nüvə olacaqdır.

Çoxnüvəli olmasının səbəbi budur ki,

böyük məsafələrdə zülalların

bu nüvədən əzələ hüceyrəsinin
digər hissəsinə qədər getməsini

gözləməyinə ehtiyac yoxdur.

Əslində, olması lazım olan yerə yaxın

DNT məlumatına sahib ola bilərsiniz.

Beləliklə, o çoxnüvəlidir.

Bir mənbədə oxumuşdum--
Hər millimetr əzələ toxumasında

orta hesabla təxminən
30 və ya daha çox nüvə olduğunu düşünürəm.

Əslində belə olub-olmadığını bilmirəm,

amma nüvələr əzələ hüceyrəsinin
membranının altındadır

-- və son videodan bunun adının

nə olduğunu xatırlayırsınız.

Əzələ hüceyrəsinin membranı sarkolemmadır.

Bunlar nüvələrdir.

Sonra bunun
eninə kəsiyini götürsəniz,

daxilində miofibril adlanan boruların
olduğunu görərsiniz.

Yəni burada hüceyrənin
içərisində bir dəstə

boru var.

Qoyun, onlardan birini çıxarım.

Beləliklə, bu borulardan
birini çıxartdım.

Bu miofibrildir.

Və işıq mikroskopunun altında
buna baxsanız,

üzərində kiçik zolaqlar
olduğunu görəcəksiniz.

Zolaqlar buna oxşar bir şeyə bənzəyəcək,

buna bənzər bir şey kimi görünəcək
və bunun kimi

bir az incə olanlar olacaq.

Və bu miofibrillərin içərisində miozini
və aktin filamentləri

tapacağıq.

Gəlin, bu miofibrili yaxınlaşdıraq.

Molekulyar səviyyəyə çatana qədər
yaxınlaşdırmağa davam edəcəyik.

Beləliklə, bu miofibrildir,
yadda saxlayın--

əzələ hüceyrəsi olan,
miofiberin daxilindədir.

Miofiber əzələ hüceyrəsidir.

Miofibril-- siz onu əzələ hüceyrəsi
daxilindəki boru kimi

görə bilərsiniz.

Bunlar, yığılmanı həyata keçirən

əsas elementlərdir.

Mən miofibrili böyütsəm,

siz buna bənzər şeylər görəcəksiniz və

o da belə zolaqlı olacaq.

Zolaqlar buna oxşar
görsənəcəklər.

Belə qısa zolaqlar da görmüş olacaqsınız.

O zaman, bu bir az tünd olanlar kimi daha geniş zolaqlarınız olacaq -

mən onları nisbətən diqqətlə çəkməyə çalışıram və

orada kiçik bir xətt çıxa bilər.

Eyni şey burada da təkrarlanır.

Beləliklə, bu təkrarlama vahidlərinin

hər biri sarkomer adlanır.

Və bu təkrarlama, vahidləri
birindən digərinə-- Z-xətti adlanan

xəttdən digər Z-xəttinə gedir

Bütün bu terminologiya,

insanların mikroskopla baxıb,
bu xəttləri gördükdə onlara

ad verməsi nəticəsində ortaya çıxdı.

Beləliklə, başqa bir terminologiyanız--
bunun miozin və aktinlə

necə əlaqəli olduğunu
bir saniyə sonra danışacağıq.

Tam burada A-diski yerləşir.

Və buradakı məsafədə və ya bu hissələr

İ-diskləri adlanır.

Və bir neçə saniyədən sonra bunun
danışdığımız mexanizmlərlə, vahidlərlə--

və ya son videoda danışdığımız

molekullarla necə əlaqəli
olduğunundan bəhs edəcəyik.

Əgər buranı böyütsəniz, bu miofibrillərin
eninə kəsiyini götürüb

daxilinə nəzər yetirsəniz--

əgər onu kəsmək və ya doğramaq istəsəniz--

əgər onu izlədiyiniz ekrana

paralel olaraq doğrasaydınız,

belə bir şey görəcəksiniz.

Beləliklə, bu sizin Z-diskiniz olacaq.

Bu isə növbəti Z-diskinizdir.

İndi isə bir sarkomeri böyüdürəm.

Bu başqa bir Z-diskidir.

Sonra burada aktin filamentləri var.

Indi, danışdığım molekulyar səviyyəyə

yaxınlaşırıq.

Aktin filamentləri arasında isə

miozin filamentləri vardır.

Yadınızda saxlayın, miozin filamenti iki
başcığa malikdir.

Hər birinin aktin filamentləri boyunca sürünən

iki başcığı var.

Mən onlardan bir cütünü çəkirəm,

sonra onlar ortada belə yapışırlar.

Bir saniyə sonra əzələlər yığıldıqda

baş verənlərdən danışacağıq.

Burada yenidən
birini çəkə bilərəm.

Belə ki, bunun çəkdiyimdən daha çox başcığı var,

amma bu sizə nə baş verdiyini
təsəvvür etməyə kömək edir.

Bunlar miozinlərdir, düşünürəm ki,

əvvəlki videoda gördüyümüz kimi, zülallar
və onların hamısı birləşib,

burada da digəri olacaq.

Detallı şəkildə çəkməyimə
ehtiyac yoxdur.

Bu halda, siz dərhal görürsünüz ki,
A-diski miozinin

yerləşdiyi yerə uyğundur.

Buradakı bizim A-diskimizdir.

Burada isə kəsişmə baş verir.

Onlar hətta dinclik halında da kəsişirlər,

lakin, İ-diskində yalnız

aktin filamentləri var, miozin yoxdur.

Sonra miozin filamentləri yerində
titin ilə tutulur ki,

bu da yaylı zülallar kimi təsəvvür
edilə bilər.

Mən bunu başqa rəngdə
çəkmək istəyirəm.

Beləliklə, miozin yerində titin
vasitəsilə tutulur.

O Z-diskinə titin ilə bərkidilmişdir.

Beləliklə, nə baş verdi?

Bütün bunlar bizdə var--
neyron həyəcanlandıqda--

gəlin, neyronun uc nöqtəsini
burada çəkim,

neyron aksonunun uc nöqtəsini isə
burada çəkim.

Bu hərəki neyrondur.

O bu adama deyir ki,
yığılsın.

Onda fəaliyyət potensialı
olduğunu söyləyir.

Fəaliyyət potensialı membran üzrə bütün

istiqamətlərdə yayılır.

Və sonda, əgər biz buna
bu nöqtədən baxsaq,

onlarda belə kiçik köndələn və ya
T-formalı kanallar var.

Onlar hüceyrəyə daxil olur və
fəaliyyət potensialını yaymağa

davam edirlər.

Onlar kalsiumu ayırmaq üçün
sarkoplazmatik retikulumu işə salırlar.

Kalsium, tropomiozini hərəkətə gətirən,

aktin filamentlərinə bağlı olan troponinə

birləşir və sonra sürünmə baş verə bilər.

Miozin aktin filamenti üzərində
sürünmək üçün

ATF-dən istifadə etməyə başlaya
bilər.

Təsəvvür edin ki, onlar sürünərkən
onları güc zərbəsi itələyəcək--

siz aktin filamentlərinin bu istiqamətdə
hərəkət etdiyini, ya da,

miozinin bu istiqamətdə hərəkət
etmək istədiyini görə bilərsiniz,

amma siz bu halda ipi hər iki
tərəfdən də

çəkmiş olursunuz, elə deyilmi?

Beləliklə, miozin bir yerdə qalacaq

və aktin filamentləri isə birlikdə
dartılacaqlar.

Əzələ məhz bu şəkildə yığılır.

Buna görə ümid edirik ki, bu video

yığılan əzələnin ümumi şəklini
son bir neçə videoda

öyrəndiyimiz molekulyar səviyyədə

baş verənlərlə əlaqələndirdi.

Bunun əzələ içindəki bütün miofibrillərdə

baş verdiyini təsəvvür edə bilərsiniz,

çünki sarkoplazmatik retikulum kalsiumu

sitoplazmaya buraxır--
buna mioplazma da deyirlər,

çünki biz əzələ hüceyrələri--
bu əzələ hüceyrələrinin

sitoplazmasından danışırıq.

Kalsium bu miofibrillərin
hər yerini tutur.

O bütün troponinə - ya da bu
aktin filamentlərinin üzərindəki

ən azından bir çox troponinə yapışa bilər

və nəticədə bütün əzələnin
yığılmasına səbəb ola bilər.

Bu baş verdikdə isə hər əzələ lifinin,

miofibrilin və ya hər əzələ hüceyrəsinin

bu qədər yığılma gücü olmayacaq.

Lakin, onu, ətrafındakı hər şey ilə
birləşdirdikdə--

onlardan yalnız biri və ya
bir neçəsi işlədikdə,

sizdə əzələ səyriməsi
baş verəcək.

Amma, əzələlərin birlikdə yığılması
baş verdikdə,

bir iş görmək üçün, və ya
sümükləri bir arada saxlamaq üçün,

hətta bəzi ağırlıqları qaldırmaq üçün

güc yaranmış olacaqdır.

Ümid edirəm ki, sizin üçün kifayət qədər
faydalı oldu.