Scale of Solar System

Son videoda günəşin Yerə

nəzərən nə dərəcədə nəhəng olduğundan

və Yerin günəşdən

nə qədər uzaqda olduğundan danışırdıq.

Elmi dərsliklərdə gördüyümüz diaqramlar

bu miqyası tam göstərə bilmir

Burada göstərdiyimiz günəş

təqribi 12-15 sm arasında idi.

Belə miqyasda, Yer sadəcə
bu kiçik nöqtə kimi olardı.

Məsafə belə qısa olmazdı.

Sağa və ya sola doğru
təqribən 12 metr olardı

Digər sözlə Yerin orbitinin radiusu
12 metr olardı.

Günəşə baxanda,

Yerin heç fərqinə də varmazdınız.

Yer çox uzaq məsafədə fırlanan

kiçik bir nöqtə olardı.

Buradaki günəşə baxın.

Əgər mən günəşi tam çəksəydim,

diametri təqribən 0.5 metr olardı.

Yəni hərşey uyğun miqyasda çəkilsəydi
buradaki Yer kürəsi

qat-qat daha

uzaqda olardı.

O təxminən

60 metr o tərəfdə olardı.

Yəni bu ölçüdəki günəş
futbol stadionunda olsaydı,

bu kiçik nöqtə ilə göstərilən

Yer kürəsi

60 metr uzaqda olardı.

Yəni onu heç görədə bilməzdiniz.

Günəşi müəyyən məsafədən görərdiniz,

lakin bunu görə bilməzdiniz.

Və digər planetlər daha da uzaqdadır.

Ama digər planetlərin
hamısı deyə bilmərik.

Məsələn Merkuri var.

Məncə bunları hərkəs bilir.

Hər ehtimala qarşı adlarını deyim.

Bu Merkuridi

Bu isə Veneradı.

Merkuri planet kateqoriyasına mübahisəsiz

girən ən kiçik planetdir.

Ən kiçik olan Plutondur, lakin

bunun cırtdan planet,
yoxsa günəş sistemindəki

böyük bir cisim olduğu

mübahisəlidir.

Veneranın ölçüsü isə

Yerin ölçüsünə çox yaxındır.

Bu Marsdır.

Bu isə Yupiterdi.

Bu planetlərin nə qədər uzaqda

olduğunu anlamaq üçün
gəlin yenidən günəşin

bu ölçüdə olduğu analogiyaya qayıdaq.

Belə olduqda, Yupiter
Yerdən 5 qat daha uzaqdadı.

Yəni miqyası düzgün götürsək

Bu 300 metr uzaqda olardı.

Deyəkki mənim

burada basketbol topundan

biraz daha böyük topum olsun.

Belə olduqda pinq ponq topundan

daha kiçik olan Yupiteri

3 futbol meydançası uzaqlıqda
o tərəfə qoyardım.

Yupiter bu dərəcə uzaqdır.

Və Saturn da bundan 2 qat daha uzaq.

.

Gəlin daha detallı baxaq.

Yer günəşdən təqribən
1 astranomik vahid uzaqlıqdadı.

Bu məsafə dəyişir.

Çünki Yerin orbiti tam yumru çevrə deyil.

Yupiter isə təxminən

5 dən biraz daha çox
astranomik vahid uzaqlıqdadı.

Yəni Yerlə günəş arasındaki

məsafənin 5 qatından biraz çox.

Saturn isə
9 astranomik vahid uzaqlıqdadı, Yəni

Yerlə günəş arasındaki məsafənin
9 qatı uzaqlıqda.

Yəni,Saturn
9 futbol meydançası uzaqlığında olardı.

Digər sözlə,

1 kilometr uzaqda.

Fitnes topu böyüklüyündə
günəşimiz olsaydı,

pinq ponq topundan biraz kiçik olan Saturn

1 kilometr uzaqda olardı.

Bunu təkrarlamaq istəyirəm,

çünki bu cür vizuallaşdırma
aparmağa öyrəşməmişik.

Kağız üzərinə

çəkilə bilir deyə,

bu cürə diaqramlar görürük.

Lakin bu diaqramlar
planetlərin günəşə nəzərən

nə dərəcədə kiçik olduğunu və

günəşdən nə dərəcədə
uzaq olduğunu göstərə bilmir.

Beləliklə, Saturndan sonra
Uran və Neptun gəlir.

Və təbiiki onlar daha da uzaqdılar.

Qalaktikalardan və kainatdan

danışmağa başlamaq asandı,

lakin biz artıq günəş sistemində belə

nəhəng miqyasdaki

çox böyük məsafələrdən

danışdıq.

Artıq demişik ki, reaktiv təyyarənin

Yerdən günəşə səyahət etməsi 17 il çəkər.

Yupiterdən günəşə
çatması isə təqribən 100 il,

Saturndan günəşə çatması isə

təxminən 200 il çəkər.

Yəni Avraam Linkoln təyyarəyə minib

Saturndan hərəkətə başlasaydı,

o hələdə günəşə çatmış olmazdı.

Yəni bunlar çox böyük məsafələrdi.

Günəş sistemi ilə bağlı
deyəcəklərim bitmədi.

Buradaki

günəşdi

Əslində bu planetlər

bu orbitlərdən daha nazikdi.

Burada orbitlər çəkilib,

əslində isə bu miqyasda

planetlər görsənməzdi.

Burada çəkdiyim 1 Astranomik Vahiddi,

günəşdən Yerə qədər olan
məsafəni bildirir.

Sonra Mars gəlir.

Sonra isə asteroid qurşağı var.

Bu asteroid qurşağının içində

kifayət qədər böyük şeylər var.

Bu qurşağın içində
Serera kimi cırtdan planet

hesab edilən cisimlər var.

Bunları özünüz araşdıra bilərsiniz.

Və sonra burada da Yupiter var.

Yenidən təkrarlayımki reaktiv təyyarənin

Yupiterdən günəşə çatması 100 il çəkərdi.

Bütün bu qutuya baxsaq,

burada çox böyük bir məsafə var,

bu məsafə təqribən
5 astranomik vahiddi.

İşığın günəşdən Yupiterə çatması
təqribən 40 dəqiqə çəkər.

Yəni çox geniş məsafədən danışırıq.

Lakin bu böyüklükdə məsafəni belə,

buradaki kiçik qutuya yerləşdirə bilərik.

Yəni buradaki bütöv qutu
bu qutunun içinə yerləşir.

Xarici planetlərin orbitlərini

başa düşmək üçün bunu etmək lazımdı.

Yəni bu miqyasda Yerin, Merkurinin,
Veneranın, və Marsın orbitləri

görsənmir belə, onları

günəşdən ayırmaq olmur.

Onlar çox yaxındı

Bu miqyasda baxdıqda,

sanki günəşin bir parçasıdılar.

Sonra isə xarici planetlər gəlir-

Saturn, Uran, və Neptun.

Və sonrada Koyper qurşağı var.

Buradaki asteroidlər donmuş haldadı.

Buz haqqında düşünərkən
həmişə donmuş suyu nəzərdə tuturuq

Lakin buralar çox soyuqdu.

Və kifayət qədər qaranlıqdı,

çünki günəşdən xeyli uzaqdayıq.

Buna görədə normalda
qaz kimi düşündüyümüz

şeylərdə burada bərkdi.

Yəni burada olanlar yalnız
qatı elementlər deyil.

Burada həmdə normalda
qaz olaraq düşündüyümüz maddələr var

Məsələn metanın donmuş halı.

Buda hələ son deyil

Hələ də günəş sistemindən çıxmamışıq.

Miqyası daha yaxşı anlamaq üçün

gəlin Voyacer missiyasının

qrafikinə baxaq.

Voyacer 2

Voyacer 1-dən
təxminən 1 ay daha tez yola çıxıb.

Voyacer 1 sadəcə
daha sürətli hərəkət edir.

Onlar mən doğulduqdan
1 il sonra yola çıxıblar.

Onların sürətinə baxaq.

Voyacer 1 halhazırda saatda

61 min kilometr sürətlə hərəkət edir.

Bu saniyədə 17 kilometr deməkdir.

Hər saniyə 1 şəhər boyda yol gedir.

Mənim fikrimcə bu ağlasığmaz bir sürətdi.

Bu dərəcə sürətlə səyahət edir.

O planetlərin yanından keçir,
və orbitlərinin ətrafından keçdikcə

sürətini artırırdı.

Ama zamanın əksər hissəsində

olduqca yüksək sürətlə gedir.

Kilometrləri başa düşməyənlərində

anlaması üçün deyimki,

bu saatda 38 min mil deməkdi.

Yəni çox yüksək bir sürət.

Və Voyacer bunu 1977dən bəri edir.

Mən gəzməyi öyrənəndə

o belə bir sürətlə

səyahət edirdi.

Bütün həyatımız boyunca,

yatanda, yeyəndə,

məktəbdə olarkən Voyacer bu sürətlə

günəş sistemindən uzaqlaşırdı.

Onun sürəti dəyişib, lakin

planetlərin olduğu zonadan çıxdıqdan

sonra sürət demək olarki eyni qalıb.

Sadəcə yüksək sürətlə uzaqlaşıb.

O, bura qədər gələ bilib.

Əgər bu miqyasda baxsaq, O

bura qədər gəlib.

Bu təxminən
115, 116 astranomik vahid deməkdir.

Bu barədə 2 cür düşünmək olar.

Birincisi, deyilə bilərki
bu həqiqətən çox uzaqdı.

Çünki bu miqyasda, Yerin orbitini

belə görmək mümkün deyil.

Yəni xeyli uzaq məsafədir.

116 astranomik vahidin nə dərəcədə uzaq
olduğunu bilmək üçün nümünə verək.

Deyəkki 2000 il əvvəl
İsa təyyarəyə minsin.

İsanın şəklini

buraya qoymuşdum.

Bu təyyarə saatda
1000 kilometr sürətlə hərəkət edib

birbaşa Voyacerin getdiyi

istiqamətə uçsaydı, İsa hələ bu yaxınlarda

Voyacerin olduğu yerə çatardı

Yəni bu çox nəhəng məsafədir.

Bu, indiyə qədər

danışdığımız hərşeyə-

hətta günəş sisteminin xarici hissəsinə

nəzərən çox böyük məsafə olsada,

biz hələdə kiçik miqyasdan danışırıq.

Xülasə, Voyacer bu qədər uzaqdadı.

Buradaki qutu,

bu qutunun içinə yerləşir.

Və bu qutuya baxanda,

Voyacer 33 illik səyahətində
sadəcə bura qədər

çata

bilib.

Sedna,

burada yerləşən kifayət qədər böyük
xarici günəş sistemi

cismidi.

O, günəş sistemindəki bildiyimiz

ən uzaq cisimlərdən biridi.

Və onun çox ekssentrik orbiti var.

O, çox yaxına gəlməsədə,

bir qədər yaxınlaşır,

Və sonra günəşdən çox uzaqlaşır.

Lakin bu miqyasda belə buraya baxsaq,

bütün bu qutu, buraya yerləşə bilər.

Bu diaqramda isə

Voyacerin yolu görünməzdi

Voyacerin 33 ildə,
saatda 38 min mil sürətlə

qət etdiyi məsafə
kiçik bir nöqtə kimi olardı.

Onu görədə bilməzdiniz.

O məsafənin fərqində belə olmazdınız.

Lakin bu məsafəni görə bilməsənizdə,

günəş hələdə öz təsirini qoruyur.

Cazibə qüvvəsi hələ də
cisimləri özünə çəkir.

Və biz Oort buludunun burada

olduğunu təxmin edirik.

Kometlər burada əmələ gəlir.

Bura sadəcə donmuş qazlardan

və buz hissələrindən ibarətdir.

Ama artıq günəş sisteminin xarici

hissəsinə çatırıq.

Və buradaki məsafə
50 min astranomik vahiddir.

Miqyası anlamaq üçün

işıq ilindən nümunə verim.
1 işıq ili təqribən

63 min astranomik vahiddir.

Yəni günəşdən 1 işıq ili uzaqlaşsanız,

var olduğunu düşündüyümüz
Oort buludunda olacaqsınız.

Miqyası daha da anlamaq üçün
başqa nümunə verim.

Əksər planetlərin orbitləri

eyni müstəvidə yerləşir.

Buradaki planetlərin orbitləridi.

Yenədə deyimki
bu xəttlər çox qalın çəkilib.

Onlar, gözə görünə bilmək üçün

mümkün olan ən nazik formada
çəkilsədə çox qalındılar.

Və bu bizi Koyper qurşağına qədər aparır.

Burada Koyper qurşağına

qədər olan şeylər, yəni

bütün planetlər, və

Plutonun orbitidə daxil olmaqla

diaqramda göstərilən hərşey
sadəcə buraya yerləşir.

Onu zorla görmək olur.

Bütün bu diaqram sadəcə bu nöqtədi.

Və onun ətrafında
Oort buldunu görürsünüz.

O, mövcud olduğuna inandığımız

sferik buluddur.

Təbiiki belə məsafədə olan şeyləri
müşahidə etmək asan deyil.

Xülasə, ümidvaram sizə
günəş sisteminin miqyası barədə

müəyyən anlayış verə bildim.

Sizin beyninizi yandıracaq
başqa bir şeydə odurki,

biz qalaktikamızdaki Lokal Qrupa baxanda

bütün bunlar

kiçik nöqtə kimi görünəcək.

Bu isə özlüyündə qalaktikanın və
kainatın çox kiçik bir hissəsidi

Hərnəysə,

Hərşey daha da maraqlı olmağa başlayır.