1
00:00:00,691 --> 00:00:01,969
मी फक्त नऊ वर्षांचा होतो,

2
00:00:01,993 --> 00:00:06,916
त्यावेळी आजोबांनी मला सांगितलं, की 
आमच्या नाशिक शहरात सहा वर्षांपूर्वी

3
00:00:06,940 --> 00:00:09,844
चेंगराचेंगरीमुळे ३९ मृत्यू झाले होते.
हा भयंकर प्रसंग

4
00:00:09,868 --> 00:00:11,884
त्यांनी प्रत्यक्ष अनुभवला होता.

5
00:00:12,461 --> 00:00:15,750
ही घटना २००३ साली 
नाशिकच्या कुंभमेळ्यात घडली.

6
00:00:15,774 --> 00:00:18,746
कुंभमेळा हा जगातल्या 
सर्वात मोठ्या धार्मिक मेळाव्यांपैकी एक.

7
00:00:19,213 --> 00:00:22,943
१५ लाख लोक सामावू शकणाऱ्या 
आमच्या शहरात

8
00:00:22,967 --> 00:00:24,546
दर बारा वर्षांनी

9
00:00:24,570 --> 00:00:27,410
सुमारे ३० दशलक्ष हिंदू भाविक उतरतात

10
00:00:27,434 --> 00:00:29,077
आणि ४५ दिवस मुक्काम करतात.

11
00:00:29,601 --> 00:00:32,672
गोदावरीत स्नान करून 
आपली सर्व पापं धुवून टाकणं

12
00:00:32,696 --> 00:00:35,021
हा त्यांचा उद्देश असतो.

13
00:00:35,807 --> 00:00:38,045
ही प्रचंड मोठी गर्दी संथ गतीने 
पुढे सरकत असते,

14
00:00:38,069 --> 00:00:41,346
त्यामुळे चेंगराचेंगरी होणं सहज शक्य असतं.

15
00:00:42,002 --> 00:00:46,311
नाशिकप्रमाणेच हा मेळा भारतात
आणखी तीन ठिकाणी

16
00:00:46,335 --> 00:00:48,054
वेगवेगळ्या वेळी भरतो.

17
00:00:48,078 --> 00:00:50,847
२००१ ते २०१४ या काळात या घटनांमध्ये

18
00:00:50,871 --> 00:00:56,369
चेंगराचेंगरीमुळे २४०० च्या वर 
मृत्यू घडून आले आहेत.

19
00:00:57,362 --> 00:00:59,219
मला सर्वात जास्त दुःख या गोष्टीचं झालं,

20
00:00:59,243 --> 00:01:03,758
की दर कुंभमेळ्याच्या वेळी 
असे डझनावारी मृत्यू घडतात

21
00:01:03,782 --> 00:01:07,607
आणि समाज त्यांना अटळ म्हणून,
शहराचं दुर्दैव मानून,

22
00:01:07,631 --> 00:01:08,908
केवळ पाहत राहतो.

23
00:01:09,448 --> 00:01:10,878
मला वाटलं, हे बदललं पाहिजे.

24
00:01:10,902 --> 00:01:13,877
आपण यावर उपाय शोधायचा प्रयत्न का करू नये?

25
00:01:13,901 --> 00:01:15,389
कारण मला हे चुकीचं वाटत होतं.

26
00:01:15,701 --> 00:01:19,153
लहानपणीच कोडिंग शिकल्यामुळे
आणि अंगी उत्पादकवृत्ती असल्यामुळे

27
00:01:19,177 --> 00:01:20,845
मला एक भन्नाट कल्पना सुचली.

28
00:01:20,869 --> 00:01:22,057
(हशा)

29
00:01:22,081 --> 00:01:23,466
[उत्पादक मार्ग काढतातच.]

30
00:01:23,490 --> 00:01:26,555
माझी भन्नाट कल्पना होती,
गर्दीच्या लोंढ्यावर नियंत्रण ठेवणारी

31
00:01:26,579 --> 00:01:29,041
एक यंत्रणा तयार करून

32
00:01:29,065 --> 00:01:32,054
ती २०१५ सालच्या कुंभमेळ्यात वापरायची.

33
00:01:32,078 --> 00:01:35,683
त्यामुळे चेंगराचेंगरी कमी होऊन, 
कमी लोक मृत्युमुखी पडतील.

34
00:01:36,177 --> 00:01:38,648
हे स्वप्न अशक्य कोटीतलं भासत होतं.

35
00:01:38,672 --> 00:01:40,440
एका १५ वर्षांच्या मुलासाठी

36
00:01:40,464 --> 00:01:42,645
तर हे फारच मोठं स्वप्न होतं.

37
00:01:42,669 --> 00:01:46,208
पण २०१५ मध्ये ते स्वप्न साकार झालं.

38
00:01:46,232 --> 00:01:49,925
चेंगराचेंगरीचं प्रमाण आणि तीव्रता

39
00:01:49,949 --> 00:01:52,901
कमी करण्यात आम्हांला यश आलं,

40
00:01:52,925 --> 00:01:55,102
इतकंच नव्हे, तर २०१५

41
00:01:55,126 --> 00:01:59,133
हे नाशिकच्या कुंभमेळ्यातलं 
चेंगराचेंगरीशिवायचं पहिलंच वर्ष ठरलं.

42
00:01:59,596 --> 00:02:04,934
(टाळ्या)

43
00:02:04,958 --> 00:02:07,444
एकही मृत्यू न घडता हा मेळा पार पडण्याची

44
00:02:07,468 --> 00:02:10,214
ही इतिहासातली पहिलीच वेळ होती.

45
00:02:10,888 --> 00:02:12,038
आम्ही हे कसं घडवून आणलं?

46
00:02:12,623 --> 00:02:15,654
याची सुरुवात २०१४ मध्ये झाली.
त्यावेळी एम आय टी मीडिया लॅब च्या

47
00:02:15,678 --> 00:02:18,354
नवनिर्माण कार्यशाळेत मी सहभागी झालो होतो.

48
00:02:18,378 --> 00:02:20,347
कुंभमेळ्याच्या विराट स्वरूपामुळे

49
00:02:20,371 --> 00:02:24,775
उभे राहणारे प्रश्न सोडवण्याच्या हेतूने 
निर्माण झालेली कुंभथॉन कार्यशाळा.

50
00:02:25,784 --> 00:02:30,292
आमच्या लक्षात आलं, की 
चेंगराचेंगरीचा प्रश्न सोडवण्यासाठी

51
00:02:30,316 --> 00:02:32,480
तीन गोष्टी विचारात घ्यायला हव्यात.

52
00:02:32,504 --> 00:02:35,243
लोकांची संख्या, ठिकाण,

53
00:02:35,267 --> 00:02:38,726
आणि गर्दीच्या चालण्याच्या गतीचा 
मिनिटागणिक दर.

54
00:02:39,241 --> 00:02:43,370
या तीन गोष्टींसाठी कोणतं तंत्रज्ञान 
वापरता येईल ते आम्ही शोधू लागलो.

55
00:02:44,091 --> 00:02:48,345
प्रत्येकाला रेडियो फ्रिक्वेन्सी टोकन देऊन 
त्यांचा माग ठेवता येईल का?

56
00:02:48,369 --> 00:02:51,782
पण ३० दशलक्ष टोकन्स वाटणं
महागडं आणि अव्यवहारी ठरेल

57
00:02:51,806 --> 00:02:53,742
हे आमच्या लक्षात आलं.

58
00:02:54,545 --> 00:02:57,926
प्रतिमा-प्रक्रिया तंत्रज्ञान असणारे 
सीसीटीव्ही कॅमेरे वापरता येतील का?

59
00:02:57,950 --> 00:02:59,997
पुन्हा, तेही प्रचंड संख्येमुळे खर्चिक.

60
00:03:00,021 --> 00:03:02,899
तसंच त्यांची ने-आण करणं कठीण.

61
00:03:02,923 --> 00:03:05,741
शिवाय बरेचदा कुंभमेळ्याच्या दिवसांत 
पाऊस पडतो,

62
00:03:05,765 --> 00:03:08,147
त्यावेळी ते कुचकामी ठरतील.

63
00:03:09,120 --> 00:03:11,445
सेलफोन टॉवर्स चा डेटा वापरता येईल का?

64
00:03:11,806 --> 00:03:14,273
हे उत्तर अगदी अचूक वाटलं.

65
00:03:14,297 --> 00:03:16,070
पण गंमत अशी, की

66
00:03:16,094 --> 00:03:18,839
कुंभमेळ्यासारख्या ठिकाणी

67
00:03:18,863 --> 00:03:20,347
लोक सेल फोन्स नेत नाहीत.

68
00:03:20,887 --> 00:03:24,601
आणि तो डेटा फारसा तपशीलवार नसल्याने 
आमच्या उपयोगी पडला नसता.

69
00:03:24,625 --> 00:03:27,078
तात्काळ आणि सहजपणे

70
00:03:27,102 --> 00:03:30,419
डेटा प्रक्रियेसाठी उपलब्ध करून देणारं, 
स्वस्त, मजबूत, जलरोधक

71
00:03:30,443 --> 00:03:32,854
असं काहीतरी आम्हाला हवं होतं.

72
00:03:33,672 --> 00:03:36,028
म्हणून आम्ही अशियोटो तयार केलं.

73
00:03:36,052 --> 00:03:38,137
म्हणजे जपानी भाषेत "पाऊल".

74
00:03:38,161 --> 00:03:42,346
यात आहे ने-आण करायला सोपी अशी एक मॅट.
त्या मॅटमध्ये प्रेशर सेन्सर्स असल्याने

75
00:03:42,370 --> 00:03:44,861
तिच्यावरून चालत जाणाऱ्यांची संख्या 
ती मोजते

76
00:03:44,885 --> 00:03:47,317
आणि तो डेटा पृथक्करणासाठी
आम्ही निर्माण केलेल्या

77
00:03:47,341 --> 00:03:49,888
एका सॉफ्टवेअरला इंटरनेटद्वारे पाठवते.

78
00:03:50,483 --> 00:03:53,771
पावलं मोजण्यात होऊ शकणाऱ्या
चुका टाळण्यासाठी

79
00:03:53,795 --> 00:03:56,445
मॅटच्या रचनेचा आधार घेतला गेला.

80
00:03:56,803 --> 00:04:00,329
मॅटची योग्य रुंदी १८ इंच ठरवण्यात आली.
त्याआधी अनेक वेगळ्या आकारांच्या

81
00:04:00,353 --> 00:04:02,592
चाचण्या आम्ही घेतल्या होत्या

82
00:04:02,616 --> 00:04:05,203
आणि साधारण लोकांच्या चालीचं 
निरीक्षण केलं होतं.

83
00:04:06,111 --> 00:04:09,016
नाहीतर लोक, सेन्सर्सवर पावलं न टाकता 
ते ओलांडून गेले असते.

84
00:04:09,040 --> 00:04:11,612
तीन दिवसांत आम्ही पुठ्ठा आणि 
अॅल्युमिनियम फॉईल वापरून

85
00:04:11,636 --> 00:04:14,510
आमच्या कल्पनेतला नमुना तयार केला.

86
00:04:14,534 --> 00:04:15,535
(हशा)

87
00:04:15,559 --> 00:04:17,933
आणि खरोखरीच तो यशस्वी ठरला.

88
00:04:17,957 --> 00:04:20,647
अॅल्युमिनम कंपाॅझिट पॅनल्स व
पिझोइलेक्ट्रिक प्लेट्सपासून

89
00:04:20,671 --> 00:04:22,309
आम्ही दुसरा नमुना तयार केला.

90
00:04:22,333 --> 00:04:25,904
या प्लेट्सवर दाब पडताच त्यातून 
छोटासा विद्युतप्रवाह निर्माण होतो.

91
00:04:26,959 --> 00:04:30,228
आम्ही रेस्टोरंटस, मॉल, देवळं अशा

92
00:04:30,252 --> 00:04:33,974
३० निरनिराळ्या गर्दीच्या ठिकाणी
याची चाचणी घेऊन

93
00:04:33,998 --> 00:04:35,632
लोकांची प्रतिक्रिया अजमावली.

94
00:04:36,720 --> 00:04:38,743
शहरासमोरच्या प्रश्नावर स्थानिक मुलं

95
00:04:38,767 --> 00:04:45,243
काम करताना पाहून लोकांनी 
उत्साहाने मदत केली.

96
00:04:45,680 --> 00:04:48,799
माझं वय होतं १५ आणि 
माझ्याबरोबरची मुलं विशीत होती.

97
00:04:49,736 --> 00:04:54,227
आम्ही रंगीत सेन्सर्स केले होते,

98
00:04:54,251 --> 00:04:57,092
तेव्हा लोक घाबरून विचारायचे,

99
00:04:57,116 --> 00:04:59,323
"याच्यावर पाय ठेवला तर शॉक लागेल का?"

100
00:04:59,347 --> 00:05:00,348
(हशा)

101
00:05:00,372 --> 00:05:04,744
किंवा जमिनीवर सेन्सर दिसत असेल तर

102
00:05:04,768 --> 00:05:06,261
त्याच्यावरुन उडी मारून जायचे.

103
00:05:06,285 --> 00:05:07,361
(हशा)

104
00:05:07,385 --> 00:05:10,449
जमिनीवर हे काय आहे, 
अशी लोकांना भीती वाटू नये म्हणून

105
00:05:10,473 --> 00:05:13,530
सेन्सरवर आच्छादन घालायचं आम्ही ठरवलं.

106
00:05:13,554 --> 00:05:15,530
अशा काही प्रयोगांनंतर आम्ही

107
00:05:15,554 --> 00:05:18,364
इंडस्ट्रीयल सेन्सर

108
00:05:18,388 --> 00:05:21,357
आणि आच्छादन म्हणून

109
00:05:21,381 --> 00:05:22,532
काळं निओप्रीन रबर

110
00:05:22,556 --> 00:05:24,637
वापरायचं ठरवलं.

111
00:05:24,661 --> 00:05:25,903
हे सेन्सर धोक्याच्या क्षेत्रात वापरले जातात.

112
00:05:26,374 --> 00:05:29,191
काळं रबर वापरण्याचा

113
00:05:29,215 --> 00:05:32,842
आणखी एक फायदा म्हणजे

114
00:05:32,866 --> 00:05:35,516
त्यावर माती साचल्यावर 
ते जमिनीसारखंच दिसायचं.

115
00:05:35,540 --> 00:05:40,652
सेन्सरची जाडी १२ मिमी पेक्षा कमी ठेवण्याची
खबरदारी आम्हांला घ्यावी लागली.

116
00:05:41,206 --> 00:05:43,435
नाहीतर लोक अडखळून पडले असते, आणि

117
00:05:43,459 --> 00:05:45,364
त्यामुळे चेंगराचेंगरी सुरु झाली असती.

118
00:05:45,792 --> 00:05:49,579
(हशा)

119
00:05:49,603 --> 00:05:50,965
तसं नक्कीच व्हायला नको होतं.

120
00:05:50,989 --> 00:05:52,778
(हशा)

121
00:05:52,802 --> 00:05:56,881
आम्ही १० मिमी जाडीचा सेन्सर तयार केला.

122
00:05:57,469 --> 00:05:59,709
आता डेटा तात्काळ सर्व्हरला पाठवला जातो.

123
00:05:59,733 --> 00:06:01,381
आणि एक हीटमॅप काढला जातो.

124
00:06:01,405 --> 00:06:04,748
जमिनीवर कार्यरत असणारे 
सर्व सेन्सर्स विचारात घेतले जातात.

125
00:06:04,772 --> 00:06:09,057
गर्दीचा वेग कमी झाला किंवा 
गर्दी एका ठराविक प्रमाणाबाहेर वाढली,

126
00:06:09,081 --> 00:06:12,216
की अधिकाऱ्यांना सूचना दिली जाते.

127
00:06:12,992 --> 00:06:17,984
२०१५ च्या कुंभमेळ्यात आम्ही 
अशा पाच मॅट्स बसवल्या

128
00:06:18,008 --> 00:06:20,398
आणि १८ तासांत

129
00:06:20,422 --> 00:06:22,104
पाच लाख लोकांची गणना केली.

130
00:06:22,128 --> 00:06:26,505
हा डेटा आम्ही अनेक नियंत्रण कक्षांना 
तात्काळ उपलब्ध करून दिला

131
00:06:26,529 --> 00:06:28,405
आणि गर्दीचा प्रवाह सुरक्षित ठेवला.

132
00:06:28,429 --> 00:06:31,874
या आणि अशाच काही इतर संशोधनांमुळे
या कुंभमेळ्यात

133
00:06:31,898 --> 00:06:35,050
चेंगराचेंगरी रोखण्याला मदत झाली.

134
00:06:35,585 --> 00:06:38,458
अशियोटो साठी वापरला गेलेला कोड लवकरच
सर्वांच्या वापरासाठी

135
00:06:38,482 --> 00:06:41,894
खुला करण्यात येणार आहे.

136
00:06:41,918 --> 00:06:43,895
हा कोड वापरून कोणी 
असेच इतर मोठे मेळावे

137
00:06:43,919 --> 00:06:46,131
सुरक्षित करू शकलं,
तर मला फार आनंद होईल.

138
00:06:46,878 --> 00:06:48,804
कुंभमेळ्यातल्या या यशाने

139
00:06:48,828 --> 00:06:52,740
मला इतर ठिकाणची चेंगराचेंगरी 
थांबवण्यासाठी प्रेरणा दिली आहे.

140
00:06:52,764 --> 00:06:55,573
या प्रणालीची रचना अशी आहे,

141
00:06:55,597 --> 00:06:57,591
की ती कोणत्याही नियोजित मेळाव्यासाठी

142
00:06:57,615 --> 00:07:01,411
अनुरूप करून वापरता येईल.

143
00:07:01,435 --> 00:07:05,745
आता माझं पुढचं स्वप्न आहे, या प्रणालीत 
आणखी सुधारणा करून, जास्त अनुकूलन आणून

144
00:07:05,769 --> 00:07:11,238
गर्दीचा प्रवाह सुरक्षित करून मनुष्यहानी 
वाचवण्यासाठी ती जगात सर्वत्र वापरायची.

145
00:07:11,262 --> 00:07:14,049
कारण, प्रत्येक मानवी जीव हा मौल्यवान आहे.

146
00:07:14,073 --> 00:07:16,451
गाण्याच्या मैफिली, खेळांचे सामने,

147
00:07:16,475 --> 00:07:18,362
अलाहाबादचा महाकुंभमेळा,

148
00:07:18,386 --> 00:07:19,837
मक्केची हज यात्रा,

149
00:07:19,861 --> 00:07:21,758
करबालाची शिया यात्रा

150
00:07:21,782 --> 00:07:23,266
किंवा व्हॅटिकन सिटी, कुठेही.

151
00:07:23,893 --> 00:07:25,770
तुम्हांला काय वाटतं, असं करता येईल?

152
00:07:25,794 --> 00:07:26,945
प्रेक्षक: होय!

153
00:07:26,969 --> 00:07:28,120
धन्यवाद.

154
00:07:28,144 --> 00:07:29,145
(वाहवा)

155
00:07:29,169 --> 00:07:32,439
(टाळ्या)