WEBVTT

00:00:00.691 --> 00:00:01.969
मी फक्त नऊ वर्षांचा होतो,

00:00:01.993 --> 00:00:06.916
त्यावेळी आजोबांनी मला सांगितलं, की 
आमच्या नाशिक शहरात सहा वर्षांपूर्वी

00:00:06.940 --> 00:00:09.844
चेंगराचेंगरीमुळे ३९ मृत्यू झाले होते.
हा भयंकर प्रसंग

00:00:09.868 --> 00:00:11.884
त्यांनी प्रत्यक्ष अनुभवला होता.

00:00:12.461 --> 00:00:15.750
ही घटना २००३ साली 
नाशिकच्या कुंभमेळ्यात घडली.

00:00:15.774 --> 00:00:18.746
कुंभमेळा हा जगातल्या 
सर्वात मोठ्या धार्मिक मेळाव्यांपैकी एक.

00:00:19.213 --> 00:00:22.943
१५ लाख लोक सामावू शकणाऱ्या 
आमच्या शहरात

00:00:22.967 --> 00:00:24.546
दर बारा वर्षांनी

00:00:24.570 --> 00:00:27.410
सुमारे ३० दशलक्ष हिंदू भाविक उतरतात

00:00:27.434 --> 00:00:29.077
आणि ४५ दिवस मुक्काम करतात.

00:00:29.601 --> 00:00:32.672
गोदावरीत स्नान करून 
आपली सर्व पापं धुवून टाकणं

00:00:32.696 --> 00:00:35.021
हा त्यांचा उद्देश असतो.

00:00:35.807 --> 00:00:38.045
ही प्रचंड मोठी गर्दी संथ गतीने 
पुढे सरकत असते,

00:00:38.069 --> 00:00:41.346
त्यामुळे चेंगराचेंगरी होणं सहज शक्य असतं.

00:00:42.002 --> 00:00:46.311
नाशिकप्रमाणेच हा मेळा भारतात
आणखी तीन ठिकाणी

00:00:46.335 --> 00:00:48.054
वेगवेगळ्या वेळी भरतो.

00:00:48.078 --> 00:00:50.847
२००१ ते २०१४ या काळात या घटनांमध्ये

00:00:50.871 --> 00:00:56.369
चेंगराचेंगरीमुळे २४०० च्या वर 
मृत्यू घडून आले आहेत.

00:00:57.362 --> 00:00:59.219
मला सर्वात जास्त दुःख या गोष्टीचं झालं,

00:00:59.243 --> 00:01:03.758
की दर कुंभमेळ्याच्या वेळी 
असे डझनावारी मृत्यू घडतात

00:01:03.782 --> 00:01:07.607
आणि समाज त्यांना अटळ म्हणून,
शहराचं दुर्दैव मानून,

00:01:07.631 --> 00:01:08.908
केवळ पाहत राहतो.

NOTE Paragraph

00:01:09.448 --> 00:01:10.878
मला वाटलं, हे बदललं पाहिजे.

00:01:10.902 --> 00:01:13.877
आपण यावर उपाय शोधायचा प्रयत्न का करू नये?

00:01:13.901 --> 00:01:15.389
कारण मला हे चुकीचं वाटत होतं.

00:01:15.701 --> 00:01:19.153
लहानपणीच कोडिंग शिकल्यामुळे
आणि अंगी उत्पादकवृत्ती असल्यामुळे

00:01:19.177 --> 00:01:20.845
मला एक भन्नाट कल्पना सुचली.

NOTE Paragraph

00:01:20.869 --> 00:01:22.057
(हशा)

NOTE Paragraph

00:01:22.081 --> 00:01:23.466
[उत्पादक मार्ग काढतातच.]

NOTE Paragraph

00:01:23.490 --> 00:01:26.555
माझी भन्नाट कल्पना होती,
गर्दीच्या लोंढ्यावर नियंत्रण ठेवणारी

00:01:26.579 --> 00:01:29.041
एक यंत्रणा तयार करून

00:01:29.065 --> 00:01:32.054
ती २०१५ सालच्या कुंभमेळ्यात वापरायची.

00:01:32.078 --> 00:01:35.683
त्यामुळे चेंगराचेंगरी कमी होऊन, 
कमी लोक मृत्युमुखी पडतील.

NOTE Paragraph

00:01:36.177 --> 00:01:38.648
हे स्वप्न अशक्य कोटीतलं भासत होतं.

00:01:38.672 --> 00:01:40.440
एका १५ वर्षांच्या मुलासाठी

00:01:40.464 --> 00:01:42.645
तर हे फारच मोठं स्वप्न होतं.

00:01:42.669 --> 00:01:46.208
पण २०१५ मध्ये ते स्वप्न साकार झालं.

00:01:46.232 --> 00:01:49.925
चेंगराचेंगरीचं प्रमाण आणि तीव्रता

00:01:49.949 --> 00:01:52.901
कमी करण्यात आम्हांला यश आलं,

00:01:52.925 --> 00:01:55.102
इतकंच नव्हे, तर २०१५

00:01:55.126 --> 00:01:59.133
हे नाशिकच्या कुंभमेळ्यातलं 
चेंगराचेंगरीशिवायचं पहिलंच वर्ष ठरलं.

NOTE Paragraph

00:01:59.596 --> 00:02:04.934
(टाळ्या)

NOTE Paragraph

00:02:04.958 --> 00:02:07.444
एकही मृत्यू न घडता हा मेळा पार पडण्याची

00:02:07.468 --> 00:02:10.214
ही इतिहासातली पहिलीच वेळ होती.

NOTE Paragraph

00:02:10.888 --> 00:02:12.038
आम्ही हे कसं घडवून आणलं?

00:02:12.623 --> 00:02:15.654
याची सुरुवात २०१४ मध्ये झाली.
त्यावेळी एम आय टी मीडिया लॅब च्या

00:02:15.678 --> 00:02:18.354
नवनिर्माण कार्यशाळेत मी सहभागी झालो होतो.

00:02:18.378 --> 00:02:20.347
कुंभमेळ्याच्या विराट स्वरूपामुळे

00:02:20.371 --> 00:02:24.775
उभे राहणारे प्रश्न सोडवण्याच्या हेतूने 
निर्माण झालेली कुंभथॉन कार्यशाळा.

NOTE Paragraph

00:02:25.784 --> 00:02:30.292
आमच्या लक्षात आलं, की 
चेंगराचेंगरीचा प्रश्न सोडवण्यासाठी

00:02:30.316 --> 00:02:32.480
तीन गोष्टी विचारात घ्यायला हव्यात.

00:02:32.504 --> 00:02:35.243
लोकांची संख्या, ठिकाण,

00:02:35.267 --> 00:02:38.726
आणि गर्दीच्या चालण्याच्या गतीचा 
मिनिटागणिक दर.

00:02:39.241 --> 00:02:43.370
या तीन गोष्टींसाठी कोणतं तंत्रज्ञान 
वापरता येईल ते आम्ही शोधू लागलो.

00:02:44.091 --> 00:02:48.345
प्रत्येकाला रेडियो फ्रिक्वेन्सी टोकन देऊन 
त्यांचा माग ठेवता येईल का?

00:02:48.369 --> 00:02:51.782
पण ३० दशलक्ष टोकन्स वाटणं
महागडं आणि अव्यवहारी ठरेल

00:02:51.806 --> 00:02:53.742
हे आमच्या लक्षात आलं.

00:02:54.545 --> 00:02:57.926
प्रतिमा-प्रक्रिया तंत्रज्ञान असणारे 
सीसीटीव्ही कॅमेरे वापरता येतील का?

00:02:57.950 --> 00:02:59.997
पुन्हा, तेही प्रचंड संख्येमुळे खर्चिक.

00:03:00.021 --> 00:03:02.899
तसंच त्यांची ने-आण करणं कठीण.

00:03:02.923 --> 00:03:05.741
शिवाय बरेचदा कुंभमेळ्याच्या दिवसांत 
पाऊस पडतो,

00:03:05.765 --> 00:03:08.147
त्यावेळी ते कुचकामी ठरतील.

00:03:09.120 --> 00:03:11.445
सेलफोन टॉवर्स चा डेटा वापरता येईल का?

00:03:11.806 --> 00:03:14.273
हे उत्तर अगदी अचूक वाटलं.

00:03:14.297 --> 00:03:16.070
पण गंमत अशी, की

00:03:16.094 --> 00:03:18.839
कुंभमेळ्यासारख्या ठिकाणी

00:03:18.863 --> 00:03:20.347
लोक सेल फोन्स नेत नाहीत.

00:03:20.887 --> 00:03:24.601
आणि तो डेटा फारसा तपशीलवार नसल्याने 
आमच्या उपयोगी पडला नसता.

00:03:24.625 --> 00:03:27.078
तात्काळ आणि सहजपणे

00:03:27.102 --> 00:03:30.419
डेटा प्रक्रियेसाठी उपलब्ध करून देणारं, 
स्वस्त, मजबूत, जलरोधक

00:03:30.443 --> 00:03:32.854
असं काहीतरी आम्हाला हवं होतं.

NOTE Paragraph

00:03:33.672 --> 00:03:36.028
म्हणून आम्ही अशियोटो तयार केलं.

00:03:36.052 --> 00:03:38.137
म्हणजे जपानी भाषेत "पाऊल".

00:03:38.161 --> 00:03:42.346
यात आहे ने-आण करायला सोपी अशी एक मॅट.
त्या मॅटमध्ये प्रेशर सेन्सर्स असल्याने

00:03:42.370 --> 00:03:44.861
तिच्यावरून चालत जाणाऱ्यांची संख्या 
ती मोजते

00:03:44.885 --> 00:03:47.317
आणि तो डेटा पृथक्करणासाठी
आम्ही निर्माण केलेल्या

00:03:47.341 --> 00:03:49.888
एका सॉफ्टवेअरला इंटरनेटद्वारे पाठवते.

00:03:50.483 --> 00:03:53.771
पावलं मोजण्यात होऊ शकणाऱ्या
चुका टाळण्यासाठी

00:03:53.795 --> 00:03:56.445
मॅटच्या रचनेचा आधार घेतला गेला.

00:03:56.803 --> 00:04:00.329
मॅटची योग्य रुंदी १८ इंच ठरवण्यात आली.
त्याआधी अनेक वेगळ्या आकारांच्या

00:04:00.353 --> 00:04:02.592
चाचण्या आम्ही घेतल्या होत्या

00:04:02.616 --> 00:04:05.203
आणि साधारण लोकांच्या चालीचं 
निरीक्षण केलं होतं.

00:04:06.111 --> 00:04:09.016
नाहीतर लोक, सेन्सर्सवर पावलं न टाकता 
ते ओलांडून गेले असते.

NOTE Paragraph

00:04:09.040 --> 00:04:11.612
तीन दिवसांत आम्ही पुठ्ठा आणि 
अॅल्युमिनियम फॉईल वापरून

00:04:11.636 --> 00:04:14.510
आमच्या कल्पनेतला नमुना तयार केला.

NOTE Paragraph

00:04:14.534 --> 00:04:15.535
(हशा)

NOTE Paragraph

00:04:15.559 --> 00:04:17.933
आणि खरोखरीच तो यशस्वी ठरला.

00:04:17.957 --> 00:04:20.647
अॅल्युमिनम कंपाॅझिट पॅनल्स व
पिझोइलेक्ट्रिक प्लेट्सपासून

00:04:20.671 --> 00:04:22.309
आम्ही दुसरा नमुना तयार केला.

00:04:22.333 --> 00:04:25.904
या प्लेट्सवर दाब पडताच त्यातून 
छोटासा विद्युतप्रवाह निर्माण होतो.

00:04:26.959 --> 00:04:30.228
आम्ही रेस्टोरंटस, मॉल, देवळं अशा

00:04:30.252 --> 00:04:33.974
३० निरनिराळ्या गर्दीच्या ठिकाणी
याची चाचणी घेऊन

00:04:33.998 --> 00:04:35.632
लोकांची प्रतिक्रिया अजमावली.

00:04:36.720 --> 00:04:38.743
शहरासमोरच्या प्रश्नावर स्थानिक मुलं

00:04:38.767 --> 00:04:45.243
काम करताना पाहून लोकांनी 
उत्साहाने मदत केली.

00:04:45.680 --> 00:04:48.799
माझं वय होतं १५ आणि 
माझ्याबरोबरची मुलं विशीत होती.

NOTE Paragraph

00:04:49.736 --> 00:04:54.227
आम्ही रंगीत सेन्सर्स केले होते,

00:04:54.251 --> 00:04:57.092
तेव्हा लोक घाबरून विचारायचे,

00:04:57.116 --> 00:04:59.323
"याच्यावर पाय ठेवला तर शॉक लागेल का?"

NOTE Paragraph

00:04:59.347 --> 00:05:00.348
(हशा)

NOTE Paragraph

00:05:00.372 --> 00:05:04.744
किंवा जमिनीवर सेन्सर दिसत असेल तर

00:05:04.768 --> 00:05:06.261
त्याच्यावरुन उडी मारून जायचे.

NOTE Paragraph

00:05:06.285 --> 00:05:07.361
(हशा)

NOTE Paragraph

00:05:07.385 --> 00:05:10.449
जमिनीवर हे काय आहे, 
अशी लोकांना भीती वाटू नये म्हणून

00:05:10.473 --> 00:05:13.530
सेन्सरवर आच्छादन घालायचं आम्ही ठरवलं.

NOTE Paragraph

00:05:13.554 --> 00:05:15.530
अशा काही प्रयोगांनंतर आम्ही

00:05:15.554 --> 00:05:18.364
इंडस्ट्रीयल सेन्सर

00:05:18.388 --> 00:05:21.357
आणि आच्छादन म्हणून

00:05:21.381 --> 00:05:22.532
काळं निओप्रीन रबर

00:05:22.556 --> 00:05:24.637
वापरायचं ठरवलं.

00:05:24.661 --> 00:05:25.903
हे सेन्सर धोक्याच्या क्षेत्रात वापरले जातात.

00:05:26.374 --> 00:05:29.191
काळं रबर वापरण्याचा

00:05:29.215 --> 00:05:32.842
आणखी एक फायदा म्हणजे

00:05:32.866 --> 00:05:35.516
त्यावर माती साचल्यावर 
ते जमिनीसारखंच दिसायचं.

00:05:35.540 --> 00:05:40.652
सेन्सरची जाडी १२ मिमी पेक्षा कमी ठेवण्याची
खबरदारी आम्हांला घ्यावी लागली.

00:05:41.206 --> 00:05:43.435
नाहीतर लोक अडखळून पडले असते, आणि

00:05:43.459 --> 00:05:45.364
त्यामुळे चेंगराचेंगरी सुरु झाली असती.

NOTE Paragraph

00:05:45.792 --> 00:05:49.579
(हशा)

NOTE Paragraph

00:05:49.603 --> 00:05:50.965
तसं नक्कीच व्हायला नको होतं.

NOTE Paragraph

00:05:50.989 --> 00:05:52.778
(हशा)

NOTE Paragraph

00:05:52.802 --> 00:05:56.881
आम्ही १० मिमी जाडीचा सेन्सर तयार केला.

NOTE Paragraph

00:05:57.469 --> 00:05:59.709
आता डेटा तात्काळ सर्व्हरला पाठवला जातो.

00:05:59.733 --> 00:06:01.381
आणि एक हीटमॅप काढला जातो.

00:06:01.405 --> 00:06:04.748
जमिनीवर कार्यरत असणारे 
सर्व सेन्सर्स विचारात घेतले जातात.

00:06:04.772 --> 00:06:09.057
गर्दीचा वेग कमी झाला किंवा 
गर्दी एका ठराविक प्रमाणाबाहेर वाढली,

00:06:09.081 --> 00:06:12.216
की अधिकाऱ्यांना सूचना दिली जाते.

NOTE Paragraph

00:06:12.992 --> 00:06:17.984
२०१५ च्या कुंभमेळ्यात आम्ही 
अशा पाच मॅट्स बसवल्या

00:06:18.008 --> 00:06:20.398
आणि १८ तासांत

00:06:20.422 --> 00:06:22.104
पाच लाख लोकांची गणना केली.

00:06:22.128 --> 00:06:26.505
हा डेटा आम्ही अनेक नियंत्रण कक्षांना 
तात्काळ उपलब्ध करून दिला

00:06:26.529 --> 00:06:28.405
आणि गर्दीचा प्रवाह सुरक्षित ठेवला.

NOTE Paragraph

00:06:28.429 --> 00:06:31.874
या आणि अशाच काही इतर संशोधनांमुळे
या कुंभमेळ्यात

00:06:31.898 --> 00:06:35.050
चेंगराचेंगरी रोखण्याला मदत झाली.

NOTE Paragraph

00:06:35.585 --> 00:06:38.458
अशियोटो साठी वापरला गेलेला कोड लवकरच
सर्वांच्या वापरासाठी

00:06:38.482 --> 00:06:41.894
खुला करण्यात येणार आहे.

00:06:41.918 --> 00:06:43.895
हा कोड वापरून कोणी 
असेच इतर मोठे मेळावे

00:06:43.919 --> 00:06:46.131
सुरक्षित करू शकलं,
तर मला फार आनंद होईल.

NOTE Paragraph

00:06:46.878 --> 00:06:48.804
कुंभमेळ्यातल्या या यशाने

00:06:48.828 --> 00:06:52.740
मला इतर ठिकाणची चेंगराचेंगरी 
थांबवण्यासाठी प्रेरणा दिली आहे.

00:06:52.764 --> 00:06:55.573
या प्रणालीची रचना अशी आहे,

00:06:55.597 --> 00:06:57.591
की ती कोणत्याही नियोजित मेळाव्यासाठी

00:06:57.615 --> 00:07:01.411
अनुरूप करून वापरता येईल.

00:07:01.435 --> 00:07:05.745
आता माझं पुढचं स्वप्न आहे, या प्रणालीत 
आणखी सुधारणा करून, जास्त अनुकूलन आणून

00:07:05.769 --> 00:07:11.238
गर्दीचा प्रवाह सुरक्षित करून मनुष्यहानी 
वाचवण्यासाठी ती जगात सर्वत्र वापरायची.

00:07:11.262 --> 00:07:14.049
कारण, प्रत्येक मानवी जीव हा मौल्यवान आहे.

00:07:14.073 --> 00:07:16.451
गाण्याच्या मैफिली, खेळांचे सामने,

00:07:16.475 --> 00:07:18.362
अलाहाबादचा महाकुंभमेळा,

00:07:18.386 --> 00:07:19.837
मक्केची हज यात्रा,

00:07:19.861 --> 00:07:21.758
करबालाची शिया यात्रा

00:07:21.782 --> 00:07:23.266
किंवा व्हॅटिकन सिटी, कुठेही.

NOTE Paragraph

00:07:23.893 --> 00:07:25.770
तुम्हांला काय वाटतं, असं करता येईल?

NOTE Paragraph

00:07:25.794 --> 00:07:26.945
प्रेक्षक: होय!

NOTE Paragraph

00:07:26.969 --> 00:07:28.120
धन्यवाद.

NOTE Paragraph

00:07:28.144 --> 00:07:29.145
(वाहवा)

NOTE Paragraph

00:07:29.169 --> 00:07:32.439
(टाळ्या)