0:00:00.691,0:00:01.969
मी फक्त नऊ वर्षांचा होतो,

0:00:01.993,0:00:06.916
त्यावेळी आजोबांनी मला सांगितलं, की [br]आमच्या नाशिक शहरात सहा वर्षांपूर्वी

0:00:06.940,0:00:09.844
चेंगराचेंगरीमुळे ३९ मृत्यू झाले होते.[br]हा भयंकर प्रसंग

0:00:09.868,0:00:11.884
त्यांनी प्रत्यक्ष अनुभवला होता.

0:00:12.461,0:00:15.750
ही घटना २००३ साली [br]नाशिकच्या कुंभमेळ्यात घडली.

0:00:15.774,0:00:18.746
कुंभमेळा हा जगातल्या [br]सर्वात मोठ्या धार्मिक मेळाव्यांपैकी एक.

0:00:19.213,0:00:22.943
१५ लाख लोक सामावू शकणाऱ्या [br]आमच्या शहरात

0:00:22.967,0:00:24.546
दर बारा वर्षांनी

0:00:24.570,0:00:27.410
सुमारे ३० दशलक्ष हिंदू भाविक उतरतात

0:00:27.434,0:00:29.077
आणि ४५ दिवस मुक्काम करतात.

0:00:29.601,0:00:32.672
गोदावरीत स्नान करून [br]आपली सर्व पापं धुवून टाकणं

0:00:32.696,0:00:35.021
हा त्यांचा उद्देश असतो.

0:00:35.807,0:00:38.045
ही प्रचंड मोठी गर्दी संथ गतीने [br]पुढे सरकत असते,

0:00:38.069,0:00:41.346
त्यामुळे चेंगराचेंगरी होणं सहज शक्य असतं.

0:00:42.002,0:00:46.311
नाशिकप्रमाणेच हा मेळा भारतात[br]आणखी तीन ठिकाणी

0:00:46.335,0:00:48.054
वेगवेगळ्या वेळी भरतो.

0:00:48.078,0:00:50.847
२००१ ते २०१४ या काळात या घटनांमध्ये

0:00:50.871,0:00:56.369
चेंगराचेंगरीमुळे २४०० च्या वर [br]मृत्यू घडून आले आहेत.

0:00:57.362,0:00:59.219
मला सर्वात जास्त दुःख या गोष्टीचं झालं,

0:00:59.243,0:01:03.758
की दर कुंभमेळ्याच्या वेळी [br]असे डझनावारी मृत्यू घडतात

0:01:03.782,0:01:07.607
आणि समाज त्यांना अटळ म्हणून,[br]शहराचं दुर्दैव मानून,

0:01:07.631,0:01:08.908
केवळ पाहत राहतो.

0:01:09.448,0:01:10.878
मला वाटलं, हे बदललं पाहिजे.

0:01:10.902,0:01:13.877
आपण यावर उपाय शोधायचा प्रयत्न का करू नये?

0:01:13.901,0:01:15.389
कारण मला हे चुकीचं वाटत होतं.

0:01:15.701,0:01:19.153
लहानपणीच कोडिंग शिकल्यामुळे[br]आणि अंगी उत्पादकवृत्ती असल्यामुळे

0:01:19.177,0:01:20.845
मला एक भन्नाट कल्पना सुचली.

0:01:20.869,0:01:22.057
(हशा)

0:01:22.081,0:01:23.466
[उत्पादक मार्ग काढतातच.]

0:01:23.490,0:01:26.555
माझी भन्नाट कल्पना होती,[br]गर्दीच्या लोंढ्यावर नियंत्रण ठेवणारी

0:01:26.579,0:01:29.041
एक यंत्रणा तयार करून

0:01:29.065,0:01:32.054
ती २०१५ सालच्या कुंभमेळ्यात वापरायची.

0:01:32.078,0:01:35.683
त्यामुळे चेंगराचेंगरी कमी होऊन, [br]कमी लोक मृत्युमुखी पडतील.

0:01:36.177,0:01:38.648
हे स्वप्न अशक्य कोटीतलं भासत होतं.

0:01:38.672,0:01:40.440
एका १५ वर्षांच्या मुलासाठी

0:01:40.464,0:01:42.645
तर हे फारच मोठं स्वप्न होतं.

0:01:42.669,0:01:46.208
पण २०१५ मध्ये ते स्वप्न साकार झालं.

0:01:46.232,0:01:49.925
चेंगराचेंगरीचं प्रमाण आणि तीव्रता

0:01:49.949,0:01:52.901
कमी करण्यात आम्हांला यश आलं,

0:01:52.925,0:01:55.102
इतकंच नव्हे, तर २०१५

0:01:55.126,0:01:59.133
हे नाशिकच्या कुंभमेळ्यातलं [br]चेंगराचेंगरीशिवायचं पहिलंच वर्ष ठरलं.

0:01:59.596,0:02:04.934
(टाळ्या)

0:02:04.958,0:02:07.444
एकही मृत्यू न घडता हा मेळा पार पडण्याची

0:02:07.468,0:02:10.214
ही इतिहासातली पहिलीच वेळ होती.

0:02:10.888,0:02:12.038
आम्ही हे कसं घडवून आणलं?

0:02:12.623,0:02:15.654
याची सुरुवात २०१४ मध्ये झाली.[br]त्यावेळी एम आय टी मीडिया लॅब च्या

0:02:15.678,0:02:18.354
नवनिर्माण कार्यशाळेत मी सहभागी झालो होतो.

0:02:18.378,0:02:20.347
कुंभमेळ्याच्या विराट स्वरूपामुळे

0:02:20.371,0:02:24.775
उभे राहणारे प्रश्न सोडवण्याच्या हेतूने [br]निर्माण झालेली कुंभथॉन कार्यशाळा.

0:02:25.784,0:02:30.292
आमच्या लक्षात आलं, की [br]चेंगराचेंगरीचा प्रश्न सोडवण्यासाठी

0:02:30.316,0:02:32.480
तीन गोष्टी विचारात घ्यायला हव्यात.

0:02:32.504,0:02:35.243
लोकांची संख्या, ठिकाण,

0:02:35.267,0:02:38.726
आणि गर्दीच्या चालण्याच्या गतीचा [br]मिनिटागणिक दर.

0:02:39.241,0:02:43.370
या तीन गोष्टींसाठी कोणतं तंत्रज्ञान [br]वापरता येईल ते आम्ही शोधू लागलो.

0:02:44.091,0:02:48.345
प्रत्येकाला रेडियो फ्रिक्वेन्सी टोकन देऊन [br]त्यांचा माग ठेवता येईल का?

0:02:48.369,0:02:51.782
पण ३० दशलक्ष टोकन्स वाटणं[br]महागडं आणि अव्यवहारी ठरेल

0:02:51.806,0:02:53.742
हे आमच्या लक्षात आलं.

0:02:54.545,0:02:57.926
प्रतिमा-प्रक्रिया तंत्रज्ञान असणारे [br]सीसीटीव्ही कॅमेरे वापरता येतील का?

0:02:57.950,0:02:59.997
पुन्हा, तेही प्रचंड संख्येमुळे खर्चिक.

0:03:00.021,0:03:02.899
तसंच त्यांची ने-आण करणं कठीण.

0:03:02.923,0:03:05.741
शिवाय बरेचदा कुंभमेळ्याच्या दिवसांत [br]पाऊस पडतो,

0:03:05.765,0:03:08.147
त्यावेळी ते कुचकामी ठरतील.

0:03:09.120,0:03:11.445
सेलफोन टॉवर्स चा डेटा वापरता येईल का?

0:03:11.806,0:03:14.273
हे उत्तर अगदी अचूक वाटलं.

0:03:14.297,0:03:16.070
पण गंमत अशी, की

0:03:16.094,0:03:18.839
कुंभमेळ्यासारख्या ठिकाणी

0:03:18.863,0:03:20.347
लोक सेल फोन्स नेत नाहीत.

0:03:20.887,0:03:24.601
आणि तो डेटा फारसा तपशीलवार नसल्याने [br]आमच्या उपयोगी पडला नसता.

0:03:24.625,0:03:27.078
तात्काळ आणि सहजपणे

0:03:27.102,0:03:30.419
डेटा प्रक्रियेसाठी उपलब्ध करून देणारं, [br]स्वस्त, मजबूत, जलरोधक

0:03:30.443,0:03:32.854
असं काहीतरी आम्हाला हवं होतं.

0:03:33.672,0:03:36.028
म्हणून आम्ही अशियोटो तयार केलं.

0:03:36.052,0:03:38.137
म्हणजे जपानी भाषेत "पाऊल".

0:03:38.161,0:03:42.346
यात आहे ने-आण करायला सोपी अशी एक मॅट.[br]त्या मॅटमध्ये प्रेशर सेन्सर्स असल्याने

0:03:42.370,0:03:44.861
तिच्यावरून चालत जाणाऱ्यांची संख्या [br]ती मोजते

0:03:44.885,0:03:47.317
आणि तो डेटा पृथक्करणासाठी[br]आम्ही निर्माण केलेल्या

0:03:47.341,0:03:49.888
एका सॉफ्टवेअरला इंटरनेटद्वारे पाठवते.

0:03:50.483,0:03:53.771
पावलं मोजण्यात होऊ शकणाऱ्या[br]चुका टाळण्यासाठी

0:03:53.795,0:03:56.445
मॅटच्या रचनेचा आधार घेतला गेला.

0:03:56.803,0:04:00.329
मॅटची योग्य रुंदी १८ इंच ठरवण्यात आली.[br]त्याआधी अनेक वेगळ्या आकारांच्या

0:04:00.353,0:04:02.592
चाचण्या आम्ही घेतल्या होत्या

0:04:02.616,0:04:05.203
आणि साधारण लोकांच्या चालीचं [br]निरीक्षण केलं होतं.

0:04:06.111,0:04:09.016
नाहीतर लोक, सेन्सर्सवर पावलं न टाकता [br]ते ओलांडून गेले असते.

0:04:09.040,0:04:11.612
तीन दिवसांत आम्ही पुठ्ठा आणि [br]अॅल्युमिनियम फॉईल वापरून

0:04:11.636,0:04:14.510
आमच्या कल्पनेतला नमुना तयार केला.

0:04:14.534,0:04:15.535
(हशा)

0:04:15.559,0:04:17.933
आणि खरोखरीच तो यशस्वी ठरला.

0:04:17.957,0:04:20.647
अॅल्युमिनम कंपाॅझिट पॅनल्स व[br]पिझोइलेक्ट्रिक प्लेट्सपासून

0:04:20.671,0:04:22.309
आम्ही दुसरा नमुना तयार केला.

0:04:22.333,0:04:25.904
या प्लेट्सवर दाब पडताच त्यातून [br]छोटासा विद्युतप्रवाह निर्माण होतो.

0:04:26.959,0:04:30.228
आम्ही रेस्टोरंटस, मॉल, देवळं अशा

0:04:30.252,0:04:33.974
३० निरनिराळ्या गर्दीच्या ठिकाणी[br]याची चाचणी घेऊन

0:04:33.998,0:04:35.632
लोकांची प्रतिक्रिया अजमावली.

0:04:36.720,0:04:38.743
शहरासमोरच्या प्रश्नावर स्थानिक मुलं

0:04:38.767,0:04:45.243
काम करताना पाहून लोकांनी [br]उत्साहाने मदत केली.

0:04:45.680,0:04:48.799
माझं वय होतं १५ आणि [br]माझ्याबरोबरची मुलं विशीत होती.

0:04:49.736,0:04:54.227
आम्ही रंगीत सेन्सर्स केले होते,

0:04:54.251,0:04:57.092
तेव्हा लोक घाबरून विचारायचे,

0:04:57.116,0:04:59.323
"याच्यावर पाय ठेवला तर शॉक लागेल का?"

0:04:59.347,0:05:00.348
(हशा)

0:05:00.372,0:05:04.744
किंवा जमिनीवर सेन्सर दिसत असेल तर

0:05:04.768,0:05:06.261
त्याच्यावरुन उडी मारून जायचे.

0:05:06.285,0:05:07.361
(हशा)

0:05:07.385,0:05:10.449
जमिनीवर हे काय आहे, [br]अशी लोकांना भीती वाटू नये म्हणून

0:05:10.473,0:05:13.530
सेन्सरवर आच्छादन घालायचं आम्ही ठरवलं.

0:05:13.554,0:05:15.530
अशा काही प्रयोगांनंतर आम्ही

0:05:15.554,0:05:18.364
इंडस्ट्रीयल सेन्सर

0:05:18.388,0:05:21.357
आणि आच्छादन म्हणून

0:05:21.381,0:05:22.532
काळं निओप्रीन रबर

0:05:22.556,0:05:24.637
वापरायचं ठरवलं.

0:05:24.661,0:05:25.903
हे सेन्सर धोक्याच्या क्षेत्रात वापरले जातात.

0:05:26.374,0:05:29.191
काळं रबर वापरण्याचा

0:05:29.215,0:05:32.842
आणखी एक फायदा म्हणजे

0:05:32.866,0:05:35.516
त्यावर माती साचल्यावर [br]ते जमिनीसारखंच दिसायचं.

0:05:35.540,0:05:40.652
सेन्सरची जाडी १२ मिमी पेक्षा कमी ठेवण्याची[br]खबरदारी आम्हांला घ्यावी लागली.

0:05:41.206,0:05:43.435
नाहीतर लोक अडखळून पडले असते, आणि

0:05:43.459,0:05:45.364
त्यामुळे चेंगराचेंगरी सुरु झाली असती.

0:05:45.792,0:05:49.579
(हशा)

0:05:49.603,0:05:50.965
तसं नक्कीच व्हायला नको होतं.

0:05:50.989,0:05:52.778
(हशा)

0:05:52.802,0:05:56.881
आम्ही १० मिमी जाडीचा सेन्सर तयार केला.

0:05:57.469,0:05:59.709
आता डेटा तात्काळ सर्व्हरला पाठवला जातो.

0:05:59.733,0:06:01.381
आणि एक हीटमॅप काढला जातो.

0:06:01.405,0:06:04.748
जमिनीवर कार्यरत असणारे [br]सर्व सेन्सर्स विचारात घेतले जातात.

0:06:04.772,0:06:09.057
गर्दीचा वेग कमी झाला किंवा [br]गर्दी एका ठराविक प्रमाणाबाहेर वाढली,

0:06:09.081,0:06:12.216
की अधिकाऱ्यांना सूचना दिली जाते.

0:06:12.992,0:06:17.984
२०१५ च्या कुंभमेळ्यात आम्ही [br]अशा पाच मॅट्स बसवल्या

0:06:18.008,0:06:20.398
आणि १८ तासांत

0:06:20.422,0:06:22.104
पाच लाख लोकांची गणना केली.

0:06:22.128,0:06:26.505
हा डेटा आम्ही अनेक नियंत्रण कक्षांना [br]तात्काळ उपलब्ध करून दिला

0:06:26.529,0:06:28.405
आणि गर्दीचा प्रवाह सुरक्षित ठेवला.

0:06:28.429,0:06:31.874
या आणि अशाच काही इतर संशोधनांमुळे[br]या कुंभमेळ्यात

0:06:31.898,0:06:35.050
चेंगराचेंगरी रोखण्याला मदत झाली.

0:06:35.585,0:06:38.458
अशियोटो साठी वापरला गेलेला कोड लवकरच[br]सर्वांच्या वापरासाठी

0:06:38.482,0:06:41.894
खुला करण्यात येणार आहे.

0:06:41.918,0:06:43.895
हा कोड वापरून कोणी [br]असेच इतर मोठे मेळावे

0:06:43.919,0:06:46.131
सुरक्षित करू शकलं,[br]तर मला फार आनंद होईल.

0:06:46.878,0:06:48.804
कुंभमेळ्यातल्या या यशाने

0:06:48.828,0:06:52.740
मला इतर ठिकाणची चेंगराचेंगरी [br]थांबवण्यासाठी प्रेरणा दिली आहे.

0:06:52.764,0:06:55.573
या प्रणालीची रचना अशी आहे,

0:06:55.597,0:06:57.591
की ती कोणत्याही नियोजित मेळाव्यासाठी

0:06:57.615,0:07:01.411
अनुरूप करून वापरता येईल.

0:07:01.435,0:07:05.745
आता माझं पुढचं स्वप्न आहे, या प्रणालीत [br]आणखी सुधारणा करून, जास्त अनुकूलन आणून

0:07:05.769,0:07:11.238
गर्दीचा प्रवाह सुरक्षित करून मनुष्यहानी [br]वाचवण्यासाठी ती जगात सर्वत्र वापरायची.

0:07:11.262,0:07:14.049
कारण, प्रत्येक मानवी जीव हा मौल्यवान आहे.

0:07:14.073,0:07:16.451
गाण्याच्या मैफिली, खेळांचे सामने,

0:07:16.475,0:07:18.362
अलाहाबादचा महाकुंभमेळा,

0:07:18.386,0:07:19.837
मक्केची हज यात्रा,

0:07:19.861,0:07:21.758
करबालाची शिया यात्रा

0:07:21.782,0:07:23.266
किंवा व्हॅटिकन सिटी, कुठेही.

0:07:23.893,0:07:25.770
तुम्हांला काय वाटतं, असं करता येईल?

0:07:25.794,0:07:26.945
प्रेक्षक: होय!

0:07:26.969,0:07:28.120
धन्यवाद.

0:07:28.144,0:07:29.145
(वाहवा)

0:07:29.169,0:07:32.439
(टाळ्या)