1
00:00:01,163 --> 00:00:03,429
Bir zamanlar, bir yıldız vardı.

2
00:00:04,082 --> 00:00:06,804
O da, diğer her şey gibi, doğdu;

3
00:00:06,828 --> 00:00:10,609
güneşimizin 30 katı büyüklüğe ulaştı

4
00:00:10,633 --> 00:00:12,926
ve çok uzun süre yaşadı.

5
00:00:13,475 --> 00:00:14,843
Ne kadar olduğu hakkında

6
00:00:14,867 --> 00:00:16,606
kimse kesin bir şey söyleyemiyor.

7
00:00:17,162 --> 00:00:18,941
Hayattaki diğer her şey gibi,

8
00:00:18,965 --> 00:00:22,414
kalbi, yaşamının özü,
gücünü yitirdiği zaman, 


9
00:00:22,438 --> 00:00:25,015
o da sıradan yıldız günlerinin

10
00:00:25,039 --> 00:00:26,505
sonuna ulaştı.

11
00:00:26,905 --> 00:00:28,212
Ama bu bir son değildi.

12
00:00:28,236 --> 00:00:31,762
O yıldız bir süpernovaya
dönüştü ve bu süreçte

13
00:00:31,786 --> 00:00:34,440
muazzam bir enerji ortaya çıkardı,

14
00:00:34,464 --> 00:00:37,172
parlaklığıyla, galaksideki diğer cisimleri

15
00:00:37,196 --> 00:00:39,530
gölgede bıraktı ve bir saniyede,

16
00:00:39,554 --> 00:00:43,627
güneşimizin 10 günde yaydığı enerjiye
eşit miktarda enerjiyi ortaya çıkardı.

17
00:00:43,651 --> 00:00:46,922
O yıldız, galaksimizde
başka bir role büründü.

18
00:00:47,783 --> 00:00:50,257
Süpernova patlamaları çok şiddetlidir.

19
00:00:50,638 --> 00:00:54,858
Ama gama ışınları yayanlar,
daha da şiddetlidir.

20
00:00:55,417 --> 00:00:57,706
Süpernovaya dönüşme sürecinde,

21
00:00:57,730 --> 00:01:01,153
yıldızın iç kısmı
kendi ağırlığı altında çöker

22
00:01:01,177 --> 00:01:04,065
ve normalden daha hızlı dönmeye başlar,

23
00:01:04,089 --> 00:01:07,954
tıpkı buz pateni yapan birinin,
kollarını vücuduna yapıştırması gibi.

24
00:01:08,592 --> 00:01:13,050
Bu şekilde yıldız çok hızlı
dönmeye başlar ve manyetik alanını

25
00:01:13,074 --> 00:01:14,634
kuvvetle arttırır.

26
00:01:15,011 --> 00:01:18,100
Yıldızın etrafındaki madde
etrafa sürüklenir

27
00:01:18,124 --> 00:01:21,442
ve bu dönüşün oluşturduğu enerji,
etraftaki bu maddeye geçer

28
00:01:21,466 --> 00:01:24,874
ve manyetik alan daha da artar.

29
00:01:25,477 --> 00:01:31,239
Bu yöntemle yıldızımız, hem parlaklıkta
hem de gama ışımasında,

30
00:01:31,263 --> 00:01:33,566
galaksinin geri kalanını gölgede bıraktı.

31
00:01:34,119 --> 00:01:36,608
Hikâyemdeki yıldızım

32
00:01:36,632 --> 00:01:39,280
magnetar olarak bilinen şeye dönüştü.

33
00:01:39,304 --> 00:01:40,985
Bu arada, bilin diye söylüyorum,

34
00:01:41,009 --> 00:01:44,890
bir magnetarın manyetik alanı,
dünyamızın manyetik alanının

35
00:01:44,914 --> 00:01:46,683
bin trilyon katıdır.

36
00:01:47,953 --> 00:01:50,609
Gök bilimcilerin şu ana kadar
ölçtüğü en yüksek enerjiye

37
00:01:50,633 --> 00:01:52,888
sahip hadiseler,
gama-ışınları parlamalarıdır,

38
00:01:52,912 --> 00:01:56,519
çünkü biz onları genelde parlamalar veya 
patlamalar olarak inceleriz,

39
00:01:56,543 --> 00:01:59,076
ve çoğu zaman, gama
ışınları olarak ölçeriz.

40
00:01:59,886 --> 00:02:04,091
Hikâyemizde magnetara
dönüşen yıldızımız, patlamanın

41
00:02:04,115 --> 00:02:06,186
en yüksek enerjili zaman diliminde,

42
00:02:06,210 --> 00:02:08,770
bir gama-ışını parlaması
olarak tespit edilir.

43
00:02:10,167 --> 00:02:15,138
Ancak, gama-ışını parlamaları,
gök bilimciler tarafından

44
00:02:15,152 --> 00:02:17,581
şu ana kadar ölçülmüş
en güçlü hadiseler olsa da

45
00:02:17,605 --> 00:02:20,242
onları çıplak gözle göremeyiz.

46
00:02:20,266 --> 00:02:22,594
Gama ışınlarını gözlemleyebilmek için,

47
00:02:22,618 --> 00:02:25,407
başka yöntemlere
bağlı kalırız ve güveniriz.

48
00:02:25,431 --> 00:02:27,278
Onları çıplak gözle göremeyiz.

49
00:02:27,302 --> 00:02:30,372
Bizler sadece, elektromanyetik 
spektrumun, görünür ışık

50
00:02:30,396 --> 00:02:34,122
olarak adlandırılan çok
küçük bir kısmını görebiliriz.

51
00:02:34,146 --> 00:02:36,418
Bunun ötesinde, başka metotlar kullanırız.

52
00:02:36,442 --> 00:02:41,702
Oysa biz, gök bilimciler, 
ışığı daha büyük bir ölçekte inceleriz

53
00:02:41,726 --> 00:02:44,490
ve bunu yapmak için
başka yöntemlere başvururuz.

54
00:02:44,514 --> 00:02:47,090
Ekranda bu şekilde gözükür.

55
00:02:47,812 --> 00:02:49,544
Şimdi bir grafik görüyorsunuz.

56
00:02:49,568 --> 00:02:51,493
Bu bir ışık eğrisi.

57
00:02:51,517 --> 00:02:55,066
Işık yoğunluğunun zamana bağlı grafiği.

58
00:02:55,090 --> 00:02:57,554
Bu bir gama-ışını eğrisi.

59
00:02:58,013 --> 00:03:01,705
Görme yetisi olan gök bilimciler, ışık
yoğunluğunun zamanla nasıl

60
00:03:01,729 --> 00:03:06,401
değiştiğini yorumlamak için,
buna benzer bir grafiğe ihtiyaç duyarlar.

61
00:03:06,933 --> 00:03:12,449
Sol tarafta, patlaması olmayan 
ışık yoğunluğunu görüyorsunuz

62
00:03:12,473 --> 00:03:16,628
ve sağ tarafta, patlaması olan 
ışık yoğunluğunu görüyorsunuz.

63
00:03:18,381 --> 00:03:22,082
Kariyerimin ilk zamanlarında,
ben de böyle bir grafiği görebilirdim.

64
00:03:22,562 --> 00:03:25,290
Fakat sonra, görme yetimi kaybettim.

65
00:03:25,314 --> 00:03:28,466
Hastalığımın ilerlemesiyle görme
yeteneğimi tamamen yitirdim

66
00:03:28,490 --> 00:03:32,175
ve bu nedenle hem bu grafiği görme,
hem de fizik araştırmalarımı

67
00:03:33,208 --> 00:03:35,932
sürdürme fırsatını kaybetmiştim.

68
00:03:35,942 --> 00:03:40,127
Bu durum, benim için
her anlamda çok zor bir geçişti.

69
00:03:41,295 --> 00:03:45,540
Profesyonel anlamda işimi
yapabilmemin bir yolu kalmamıştı.

70
00:03:45,564 --> 00:03:50,179
Bu kuvvetli ışığı irdelemek, ona ulaşmak
ve onun astrofiziksel nedenini

71
00:03:50,203 --> 00:03:52,889
anlamak için çok can attım.

72
00:03:52,913 --> 00:03:56,375
Böyle devasa göksel bir olayın tespitinin
verdiği engin mucizeyi,

73
00:03:56,399 --> 00:04:00,848
heyecanı ve zevki tecrübe etmek istedim.

74
00:04:01,352 --> 00:04:04,652
Bir ışık eğrisinin, görsel bir grafiğe

75
00:04:04,676 --> 00:04:08,361
çevrilmiş bir sayı tablosu
olduğunu fark ettiğim zaman,

76
00:04:08,385 --> 00:04:12,226
bunun üzerinde uzun süre düşündüm.

77
00:04:12,861 --> 00:04:14,762
İş arkadaşlarımla birlikte

78
00:04:14,786 --> 00:04:18,994
çok çalıştık ve o sayıları sese çevirdik.

79
00:04:19,765 --> 00:04:21,769
Verilere ulaşmayı başardım

80
00:04:21,793 --> 00:04:26,806
ve artık sesi kullanarak, en iyi 
gök bilimci seviyesinde

81
00:04:26,830 --> 00:04:27,981
fizik yapabiliyorum.

82
00:04:28,005 --> 00:04:30,633
Diğer insanların yüzyıllardır

83
00:04:30,657 --> 00:04:31,810
görerek yaptıkları işi,

84
00:04:31,834 --> 00:04:34,228
ben artık sesi kullanarak

85
00:04:34,248 --> 00:04:35,544
yapıyorum.

86
00:04:35,892 --> 00:04:36,929
(Alkış)

87
00:04:36,953 --> 00:04:38,655
Ekranda görünen, bu gama-ışınının

88
00:04:38,679 --> 00:04:40,999
sesi --
(Alkış devam ediyor)

89
00:04:41,023 --> 00:04:42,174
Teşekkürler.

90
00:04:42,198 --> 00:04:44,906
Ekranda gördüğünüz
gama-ışını parlamasını dinlemek,

91
00:04:44,930 --> 00:04:47,955
kulağa, görünen
parlamanın ötesinde bir şey getirdi.

92
00:04:47,973 --> 00:04:49,908
Şimdi parlamayı sizin için oynatacağım.

93
00:04:49,932 --> 00:04:51,986
Bu bir müzik değil, bir ses.

94
00:04:53,264 --> 00:04:56,515
(Dijital bip sesleri çalıyor.)

95
00:04:56,539 --> 00:04:59,830
Bu sese çevrilen bilimsel bir veri ve

96
00:04:59,854 --> 00:05:01,088
eğimi haritalanmış.

97
00:05:01,112 --> 00:05:03,531
Bu işleme, selenleme denir.

98
00:05:06,958 --> 00:05:09,268
Bunu dinlemek, kulağa görünen parlamanın

99
00:05:09,292 --> 00:05:10,641
dışında bir şey getirdi.

100
00:05:10,665 --> 00:05:16,936
Çok güçlü, alçak frekanslı
bölgeleri ya da bas hattını incelerken --

101
00:05:18,170 --> 00:05:21,472
şimdi bas hattını yakınlaştırıyorum.

102
00:05:21,500 --> 00:05:26,453
Güneş rüzgârları gibi,
karakteristik elektrik yüklü gaz

103
00:05:26,453 --> 00:05:28,645
rezonanslarını fark ettik.

104
00:05:28,669 --> 00:05:31,172
Benim ne duyduğumu duymanızı istiyorum.

105
00:05:31,196 --> 00:05:34,977
Bunu, sesin şiddetinin hızla
azalması olarak duyacaksınız.

106
00:05:35,001 --> 00:05:37,764
Görebildiğiniz için de,
size hangi ışık yoğunluğunun

107
00:05:37,788 --> 00:05:41,727
sese dönüştüğünü gösteren
kırmızı bir çizgi göstereceğim.

108
00:05:43,672 --> 00:05:46,086
(Dijital vızıltı ve ıslık sesi çalıyor.)

109
00:05:46,110 --> 00:05:49,404
Islık sesi, evdeki kurbağalar,
onlara aldırmayın.

110
00:05:49,428 --> 00:05:51,274
(Gülüşmeler)

111
00:05:51,298 --> 00:05:56,525
(Dijital vızıltı ve ıslık sesi çalıyor.)

112
00:05:56,549 --> 00:05:58,421
Sanırım duydunuz, değil mi?

113
00:05:59,503 --> 00:06:00,780
Bulduğumuz şey,

114
00:06:00,804 --> 00:06:05,682
tanecikler arasındaki enerji
değişimlerinden kaynaklanan ve

115
00:06:05,682 --> 00:06:08,623
hacme bağlı olarak coşkulu
olabilecek olan,

116
00:06:08,623 --> 00:06:11,301
dalga rezonanslarını desteklemek için
uzun süre dayanan

117
00:06:11,325 --> 00:06:12,706
patlamalardır.

118
00:06:13,151 --> 00:06:16,241
Yıldızın etrafındaki maddenin
sürüklendiğini söylediğimi

119
00:06:16,265 --> 00:06:17,921
hatırlıyorsunuz, değil mi?

120
00:06:17,945 --> 00:06:21,759
Bu, boyutlar tarafından belirlenen
alan dağılımını ve frekansı,

121
00:06:21,783 --> 00:06:23,505
güç aracılığıyla yayar.

122
00:06:24,434 --> 00:06:28,384
Çok güçlü bir manyetik alan magnetarına
dönüşen süper kütleli yıldızdan

123
00:06:28,408 --> 00:06:31,576
bahsettiğimizi hatırlıyorsunuzdur.

124
00:06:32,264 --> 00:06:36,637
Eğer durum buysa, patlayan yıldızdan
çıkan sızıntılar, bu gama-ışını

125
00:06:36,661 --> 00:06:39,144
patlaması ile ilişkilendirilebilir.

126
00:06:39,168 --> 00:06:40,736
Bu ne anlama gelir?

127
00:06:40,760 --> 00:06:43,727
Yıldız oluşumu, bu süpernova
patlamalarının çok önemli

128
00:06:43,751 --> 00:06:45,265
bir kısmı olabilir.

129
00:06:46,047 --> 00:06:50,434
Bu gama-ışını patlamasını dinlemek, 
bize sesin, birleşik görsel bir teşhir

130
00:06:50,458 --> 00:06:53,257
olarak kullanılma kavramını gösterdi
ve bu teşhir,

131
00:06:53,281 --> 00:06:55,506
aynı zamanda, daha fazla bilgi
arayışında olan

132
00:06:55,530 --> 00:06:57,980
görme yetenekli gök
bilimcileri de destekleyebilir.

133
00:06:58,562 --> 00:07:03,880
Eş zamanlı olarak, diğer teleskoplardan
gelen ölçümler üzerinde çalıştım

134
00:07:03,904 --> 00:07:06,107
ve deneyimlerim gösterdi ki;

135
00:07:06,131 --> 00:07:10,345
sesi birleşik görsel bir teşhir olarak
kullandığınızda,

136
00:07:10,369 --> 00:07:13,285
astronomlar, bugün daha fazla
erişilebilen veri dizisinde

137
00:07:13,309 --> 00:07:16,176
daha fazla bilgi bulabilirler.

138
00:07:17,086 --> 00:07:20,830
Bu veriyi sese dönüştürme kabiliyeti,

139
00:07:20,854 --> 00:07:23,931
astronomiye muazzam bir
dönüştürme gücü verir.

140
00:07:24,381 --> 00:07:28,322
Ve çok görsel olan bir alanın,
göklerde neler olduğunu

141
00:07:28,346 --> 00:07:33,019
anlamakla ilgilenen herkesi dâhil 
etmek için geliştirilebileceği gerçeği

142
00:07:33,043 --> 00:07:34,552
bir moral kaynağıdır.

143
00:07:35,390 --> 00:07:37,279
Görme yeteneğimi kaybettiğimde,

144
00:07:37,303 --> 00:07:39,509
görme yeteneği olan bir
astronomun sahip olduğu

145
00:07:39,509 --> 00:07:42,029
aynı miktar ve kalitede bilgiye

146
00:07:42,053 --> 00:07:43,449
erişemediğimi fark ettim.

147
00:07:44,220 --> 00:07:47,700
Bir parçası olmak için
çok çalıştığım alanın

148
00:07:47,724 --> 00:07:51,676
üretken bir üyesi olma
ümidimi yeniden kazanmam

149
00:07:51,700 --> 00:07:54,310
selenleme işlemini bulmamızla oldu.

150
00:07:55,429 --> 00:07:59,880
Ancak, bilgiye erişim sadece
astronomiye has

151
00:07:59,904 --> 00:08:02,088
bir şey değil.

152
00:08:02,602 --> 00:08:05,126
Durum sistemiktir

153
00:08:05,150 --> 00:08:08,239
ve bilimsel alanlar buna yetişemiyor.

154
00:08:08,825 --> 00:08:11,477
Vücut değişebilen bir şeydir --

155
00:08:11,501 --> 00:08:14,866
herkes her an bir engelli olabilir.

156
00:08:14,890 --> 00:08:17,128
Hâlihazırda kariyerlerinin zirvesinde olan

157
00:08:17,152 --> 00:08:19,939
bilim insanlarını düşünelim.

158
00:08:19,963 --> 00:08:22,803
Eğer engelli olurlarsa onlara ne olur?

159
00:08:22,827 --> 00:08:25,244
Benim gibi aforoz edilmiş gibi
hissedecekler mi?

160
00:08:25,839 --> 00:08:29,029
Bilgi erişimi bizim ilerlememizi sağlıyor.

161
00:08:29,499 --> 00:08:33,099
Yeteneklerimizi göstermemiz ve
hayatımızda potansiyel engellere değil,

162
00:08:33,123 --> 00:08:35,986
ilgilerimize dayanarak
yapmak istediğimiz şeyleri

163
00:08:36,010 --> 00:08:39,318
seçmememiz için
bize eşit fırsatlar sunuyor.

164
00:08:40,294 --> 00:08:44,661
İnsanlara sınırlama olmadan
başarmaları için fırsat verdiğimiz zaman,

165
00:08:44,685 --> 00:08:49,243
bu onlara kişisel tatmin ve
başarılı bir hayat sağlayacak.

166
00:08:49,267 --> 00:08:51,700
Ve bence astronomide sesin kullanımı,

167
00:08:51,724 --> 00:08:55,201
bunu başarmamıza ve bilime
katkı sağlamamıza yardım ediyor.

168
00:08:56,119 --> 00:09:00,651
Diğer ülkeler, algı tekniği çalışmasının
astronomiyle ilgili olmadığını,

169
00:09:00,675 --> 00:09:04,252
çünkü bu alanda
astronomi verisi çalışması yapacak

170
00:09:04,276 --> 00:09:07,476
görmeyen astronom olmadığını söylerken,

171
00:09:07,500 --> 00:09:10,904
Güney Afrika, "Alana katkıda bulunacak
engelli insanlarla

172
00:09:10,928 --> 00:09:12,904
çalışmak istiyoruz." dedi.

173
00:09:12,928 --> 00:09:13,748
Şu anda,

174
00:09:13,758 --> 00:09:17,010
Güney Afrika Astronomik Rasathanesi,

175
00:09:17,034 --> 00:09:20,119
Gelişim için Astronomi 
Ofisi'nde çalışıyorum.

176
00:09:20,436 --> 00:09:25,177
Orada, Athlone Körler Okulu
öğrencileri üzerinde etki bırakmak için,

177
00:09:25,201 --> 00:09:28,647
selenleme teknikleri ve
inceleme metotları üzerine çalışıyoruz.

178
00:09:29,603 --> 00:09:32,089
Bu öğrenciler radyoastronomi

179
00:09:32,113 --> 00:09:35,351
ve selenleme metotlarını öğrenerek

180
00:09:35,375 --> 00:09:39,846
taçküre kütle atımı olarak bilinen,
güneşten gelen büyük enerji atımları gibi


181
00:09:39,870 --> 00:09:42,306
astronomik olayları çalışabilecekler.

182
00:09:43,194 --> 00:09:44,953
Bu öğrencilerle öğrendiğimiz şey --

183
00:09:44,977 --> 00:09:47,458
bu öğrencilerin birden çok engeli var ve

184
00:09:47,458 --> 00:09:50,674
onlara başa çıkma
stratejileri uygulanacak --

185
00:09:50,698 --> 00:09:52,541
Bu öğrencilerle öğrendiğimiz şey

186
00:09:52,541 --> 00:09:56,718
profesyonel seviyede yapılan şeyleri
doğrudan etkileyecek.

187
00:09:56,742 --> 00:09:58,801
Buna naçizane "gelişme" diyorum.

188
00:09:58,825 --> 00:10:01,081
Ve bu şu anda oluyor.

189
00:10:02,350 --> 00:10:05,728
Bence bilim herkes içindir.

190
00:10:06,275 --> 00:10:07,723
İnsanlara aittir

191
00:10:07,747 --> 00:10:09,998
ve herkese açık olmalıdır,

192
00:10:10,022 --> 00:10:12,505
çünkü biz hepimiz doğal kâşifleriz.

193
00:10:12,956 --> 00:10:18,136
Bana göre, eğer bizler
engelli insanları bilime katılımdan

194
00:10:18,171 --> 00:10:20,000
kısıtlarsak,

195
00:10:20,024 --> 00:10:23,672
tarih ve toplum ile bağlarımızı koparırız.

196
00:10:23,696 --> 00:10:27,142
İnsanların birbirlerine saygıyı
teşvik ettikleri, birbirlerine

197
00:10:27,166 --> 00:10:32,148
saygı gösterdikleri, strateji değişimi
yaptıkları ve birlikte keşfettikleri,

198
00:10:32,158 --> 00:10:35,266
adil bir bilimsel oyun alanı
hayal ediyorum.

199
00:10:35,810 --> 00:10:40,107
Eğer engelliler bilimsel alanlara
girebilirlerse,

200
00:10:40,131 --> 00:10:44,840
bir infilak, dev bir 
patlama gerçekleşecek.

201
00:10:44,864 --> 00:10:46,341
Eminim.

202
00:10:49,251 --> 00:10:51,100
(Dijital bip sesleri)

203
00:10:51,124 --> 00:10:52,988
Dev patlama bu.

204
00:10:54,420 --> 00:10:55,571
Teşekkür ederim.

205
00:10:55,595 --> 00:10:56,746
Teşekkür ederim.

206
00:10:56,770 --> 00:11:02,442
(Alkışlar)