WEBVTT

00:00:00.509 --> 00:00:04.736
Ludzie cały czas mówią o religii.

00:00:04.736 --> 00:00:06.710
(Śmiech)

00:00:06.710 --> 00:00:08.960
Zmarły, wspaniały Christopher Hitchens

00:00:08.960 --> 00:00:10.951
napisał książkę "Bóg nie jest wielki",

00:00:10.951 --> 00:00:13.913
której podtytuł brzmi
"Religia zatruwa wszystko".

00:00:13.913 --> 00:00:15.286
(Śmiech)

00:00:15.286 --> 00:00:19.380
Ale miesiąc temu w magazynie Times

00:00:19.380 --> 00:00:23.393
rabin David Wolpe, 
nazywany rabinem Ameryki,

00:00:23.393 --> 00:00:28.031
próbował zrównoważyć 
tę negatywną charakterystykę,

00:00:28.031 --> 00:00:30.655
mówiąc, że żadne zmiany społeczne

00:00:30.655 --> 00:00:34.995
nie obejdą się bez zorganizowanej religii.

NOTE Paragraph

00:00:34.995 --> 00:00:36.973
Uwagi o negatywnych i pozytywnych

00:00:36.973 --> 00:00:40.010
stronach religii są bardzo stare.

00:00:40.010 --> 00:00:42.451
Mam jedną w kieszeni.

00:00:42.451 --> 00:00:48.366
Z pierwszego wieku p.n.e.,
pióra Lukrecjusza,

00:00:48.366 --> 00:00:51.229
autora "O naturze wszechrzeczy",
który powiedział:

00:00:51.229 --> 00:00:55.512
"Tantum religio potuit suadere malorum" -

00:00:55.512 --> 00:00:58.134
powinienem się był tego nauczyć na pamięć,

00:00:58.134 --> 00:01:00.822
czyli "oto, jak dalece religia

00:01:00.822 --> 00:01:03.332
umie nakłonić ludzi do złego".

00:01:03.332 --> 00:01:06.769
Chodziło mu o decyzję Agamemnona,

00:01:06.769 --> 00:01:09.214
który poświęcił swoją córkę Ifigenię

00:01:09.214 --> 00:01:10.675
na ofiarnym ołtarzu,

00:01:10.675 --> 00:01:14.805
żeby zachować powodzenie swojej armii.

00:01:14.805 --> 00:01:16.471
Od setek lat trwają debaty,

00:01:16.471 --> 00:01:19.360
a w tym przypadku nawet tysięcy,

00:01:19.360 --> 00:01:20.546
na temat religii.

00:01:20.546 --> 00:01:21.799
Ludzie wiele o tym mówili,

00:01:21.799 --> 00:01:24.537
mówili o tym dobre, złe,

00:01:24.537 --> 00:01:27.106
i obojętne rzeczy.

NOTE Paragraph

00:01:27.106 --> 00:01:28.846
Chciałbym was dziś przekonać,

00:01:28.846 --> 00:01:30.444
do prostego stwierdzenia,

00:01:30.444 --> 00:01:32.681
że takie debaty

00:01:32.681 --> 00:01:35.174
są w pewnym sensie absurdalne,

00:01:35.174 --> 00:01:39.345
bo nie ma czegoś takiego jak religia,

00:01:39.345 --> 00:01:41.080
o czym można by mówić.

00:01:41.080 --> 00:01:42.938
Nie ma czegoś takiego, jak religia,

00:01:42.938 --> 00:01:45.519
więc nie może być ani dobra, ani zła.

00:01:45.519 --> 00:01:47.680
Nie może też być obojętna.

00:01:47.680 --> 00:01:51.169
Jeśli pomyślicie o założeniach

00:01:51.169 --> 00:01:54.127
na temat nieistnienia pewnych rzeczy,

00:01:54.127 --> 00:01:56.319
jedynym sposobem, by ustalić

00:01:56.319 --> 00:01:58.771
niebyt domniemanej rzeczy,

00:01:58.771 --> 00:02:01.909
jest stworzenie jej definicji

00:02:01.909 --> 00:02:04.620
i sprawdzenie w ten sposób,
czy coś jej odpowiada.

00:02:04.620 --> 00:02:07.202
Pójdę tą drogą,

00:02:07.202 --> 00:02:09.111
na początek.

NOTE Paragraph

00:02:09.111 --> 00:02:10.988
Jeśli zajrzysz do słowników

00:02:10.988 --> 00:02:12.138
i pomyślisz o tym,

00:02:12.138 --> 00:02:16.147
jedna bardzo oczywista
definicja religii to taka,

00:02:16.147 --> 00:02:20.514
która zakłada wiarę w bogów
lub życie duchowe.

00:02:20.514 --> 00:02:21.830
Jest to w wielu słownikach,

00:02:21.830 --> 00:02:25.401
ale taką definicję można też znaleźć

00:02:25.401 --> 00:02:26.728
w pracy Sir Edwarda Tylora,

00:02:26.728 --> 00:02:29.455
który był pierwszym
profesorem antropologii na Oksfordzie,

00:02:29.455 --> 00:02:31.601
jednym z pierwszych
nowoczesnych antropologów.

00:02:31.601 --> 00:02:34.095
W swojej książce 
o prymitywnej kulturze twierdzi,

00:02:34.095 --> 00:02:36.405
że sercem religii jest to, 
co nazwał animizmem,

00:02:36.405 --> 00:02:38.483
czyli wiarą w istoty duchowe,

00:02:38.483 --> 00:02:39.780
wiarą w duchy.

00:02:39.780 --> 00:02:41.788
Pierwszy problem tej definicji

00:02:41.788 --> 00:02:44.548
pojawia się w powieści 
Paula Beatty'ego o tytule "Tuff".

00:02:44.548 --> 00:02:46.484
Jest tam facet rozmawiający z rabinem.

00:02:46.484 --> 00:02:48.330
Rabin mówi, że nie wierzy w Boga.

00:02:48.330 --> 00:02:51.240
Facet mówi: "Jesteś rabinem,
jak możesz nie wierzyć w Boga?".

00:02:51.240 --> 00:02:54.151
Odpowiedź brzmi:
"To jest wspaniałe w byciu Żydem.

00:02:54.151 --> 00:02:56.114
Nie musisz właściwie wierzyć w Boga,

00:02:56.114 --> 00:02:58.570
ale w bycie Żydem". (Śmiech)

00:02:58.570 --> 00:03:01.598
Jeśli koleś jest żydowskim rabinem,

00:03:01.598 --> 00:03:04.790
a trzeba wierzyć w Boga,
żeby być religijnym,

00:03:04.790 --> 00:03:08.073
to dochodzimy do sprzecznego wniosku,

00:03:08.073 --> 00:03:10.265
że skoro można być żydowskim rabinem

00:03:10.265 --> 00:03:12.154
bez wiary w Boga,

00:03:12.154 --> 00:03:14.504
to judaizm nie jest religią.

00:03:14.504 --> 00:03:17.970
Wydaje się to dość sprzeczne z intuicją.

NOTE Paragraph

00:03:17.970 --> 00:03:21.231
Oto kolejny argument
przeciwko temu poglądowi.

00:03:21.231 --> 00:03:23.403
Mój indyjski przyjaciel

00:03:23.403 --> 00:03:26.416
poszedł w dzieciństwie do dziadka

00:03:26.416 --> 00:03:27.401
i powiedział:

00:03:27.401 --> 00:03:29.230
"Chcę porozmawiać z tobą o religii",

00:03:29.230 --> 00:03:31.145
dziadek odpowiedział: "Jesteś za mały,

00:03:31.145 --> 00:03:32.806
wróć, jak będziesz nastolatkiem".

00:03:32.806 --> 00:03:34.209
Wrócił więc jako nastolatek

00:03:34.209 --> 00:03:35.755
i powiedział:

00:03:35.755 --> 00:03:37.181
"Może być już za późno

00:03:37.181 --> 00:03:40.511
bo odkryłem, że nie wierzę w bogów".

00:03:40.511 --> 00:03:42.518
Jego dziadek, mądry człowiek, powiedział:

00:03:42.518 --> 00:03:44.432
"A zatem należysz do ateistycznego

00:03:44.432 --> 00:03:47.618
odłamu hinduizmu". (Śmiech)

NOTE Paragraph

00:03:47.618 --> 00:03:51.320
Jest jeszcze jeden facet,

00:03:51.320 --> 00:03:53.776
który otwarcie nie wierzy w Boga.

00:03:53.776 --> 00:03:55.404
Nazywa się Dalaj Lama.

00:03:55.404 --> 00:03:58.242
Często żartuje, że jest jednym
z wiodących ateistów świata.

00:03:58.242 --> 00:04:01.186
To prawda, bo religia Dalaj Lamy

00:04:01.186 --> 00:04:04.456
nie zakłada wiary w Boga.

NOTE Paragraph

00:04:04.456 --> 00:04:06.639
Teraz pewnie myślicie,

00:04:06.639 --> 00:04:08.599
że po prostu podałem złą definicję,

00:04:08.599 --> 00:04:10.718
że powinienem wymyślić coś innego

00:04:10.718 --> 00:04:12.616
i sprawdzić to na innych przykładach,

00:04:12.616 --> 00:04:14.987
czyli wpaść na coś, co uwzględnia

00:04:14.987 --> 00:04:17.913
ateistyczny judaizm, ateistyczny hinduizm

00:04:17.913 --> 00:04:21.176
i ateistyczny buddyzm
jako formy religijności.

00:04:21.176 --> 00:04:23.590
Ale myślę, że to zły pomysł.

00:04:23.590 --> 00:04:25.299
A to dlatego,

00:04:25.299 --> 00:04:27.244
że moim zdaniem nie tak funkcjonuje

00:04:27.244 --> 00:04:28.565
nasze pojęcie religii.

00:04:28.565 --> 00:04:30.865
Myślę, że nasze
wyobrażenie o religii zakłada,

00:04:30.865 --> 00:04:33.203
że jest pewna lista

00:04:33.203 --> 00:04:36.759
podstawowych religii

00:04:36.759 --> 00:04:38.368
i ich odłamy.

00:04:38.368 --> 00:04:40.922
Jeśli pojawia się coś nowego

00:04:40.922 --> 00:04:42.428
i ogłasza się religią,

00:04:42.428 --> 00:04:44.892
zadajemy pytanie:
"Czy przypomina którąś z tych?".

00:04:45.762 --> 00:04:47.144
Prawda?

00:04:47.144 --> 00:04:49.719
Chyba nie tylko tak myślimy o religii,

00:04:49.719 --> 00:04:51.019
w pewnym sensie.

00:04:51.859 --> 00:04:53.110
Z naszego punktu widzenia

00:04:53.110 --> 00:04:55.293
wszystko z tej listy powinno być religią,

00:04:55.293 --> 00:04:57.091
dlatego nie sądzę, że zbiór religii,

00:04:57.091 --> 00:04:59.356
który wyklucza buddyzm i judaizm,

00:04:59.356 --> 00:05:01.216
ma szanse na dobry początek,

00:05:01.216 --> 00:05:03.920
z racji bycia na liście.

00:05:03.920 --> 00:05:05.900
Ale po co nam takie listy?

00:05:05.900 --> 00:05:07.730
Co się dzieje? Jak do tego doszło,

00:05:07.730 --> 00:05:10.587
że mamy taką listę?

NOTE Paragraph

00:05:10.587 --> 00:05:13.962
Myślę, że odpowiedź jest prosta,

00:05:13.962 --> 00:05:16.000
a co za tym idzie surowa i kontrowersyjna.

00:05:16.000 --> 00:05:17.809
Pewnie wiele osób się nie zgodzi,

00:05:17.809 --> 00:05:19.723
ale to moja historia,

00:05:19.723 --> 00:05:21.894
prawdziwa czy nie, jest to historia,

00:05:21.894 --> 00:05:23.742
która chyba wyjaśni,

00:05:23.742 --> 00:05:25.431
skąd mogła się wziąć ta lista,

00:05:25.431 --> 00:05:26.740
i pomoże wam zrozumieć

00:05:26.740 --> 00:05:28.184
przeznaczenie tej listy.

00:05:28.184 --> 00:05:31.472
Myślę, że odpowiedź
to europejscy podróżnicy,

00:05:31.472 --> 00:05:33.305
zaczynający podróże w czasach Kolumba,

00:05:33.305 --> 00:05:34.930
pływający dookoła świata.

00:05:34.930 --> 00:05:37.210
Pochodzili z kultury chrześcijańskiej.

00:05:37.210 --> 00:05:39.900
Po przybyciu w nowe miejsce zauważali,

00:05:39.900 --> 00:05:41.905
że ludzie nie znają chrześcijaństwa,

00:05:41.905 --> 00:05:43.950
zadawali sobie więc pytanie:

00:05:43.950 --> 00:05:47.140
"Co oni mają zamiast chrześcijaństwa?".

00:05:47.140 --> 00:05:50.503
Wtedy powstała ta lista.

00:05:50.503 --> 00:05:52.019
Składała się z rzeczy,

00:05:52.019 --> 00:05:55.370
które inni ludzie mieli 
zamiast chrześcijaństwa.

NOTE Paragraph

00:05:55.370 --> 00:05:58.738
Jest pewna trudność w takim podejściu,

00:05:58.738 --> 00:06:03.468
bo chrześcijaństwo, nawet na tej liście,

00:06:03.468 --> 00:06:05.590
jest niezwykle specyficzną tradycją.

00:06:05.590 --> 00:06:09.301
Zawiera bardzo szczególne elementy,

00:06:09.301 --> 00:06:11.573
które są wynikiem wydarzeń

00:06:11.573 --> 00:06:13.860
w historii chrześcijaństwa,

00:06:13.860 --> 00:06:15.857
zaś w samym środku jest jedna rzecz,

00:06:15.857 --> 00:06:18.660
która jest podstawą 
dla zrozumienia chrześcijaństwa,

00:06:18.660 --> 00:06:21.660
wynikającą z historii chrześcijaństwa,

00:06:21.660 --> 00:06:24.133
mianowicie głęboka doktryna.

00:06:24.133 --> 00:06:26.813
Chrześcijanie bardzo się przejmują,

00:06:26.813 --> 00:06:29.552
czy wierzysz we właściwe rzeczy.

00:06:29.552 --> 00:06:31.438
Cała historia chrześcijaństwa

00:06:31.438 --> 00:06:33.684
to głównie historie
o zabijaniu ludzi za to,

00:06:33.684 --> 00:06:36.440
że wierzyli nie w to, co trzeba,

00:06:36.440 --> 00:06:39.639
oraz walki z innymi religiami,

00:06:39.639 --> 00:06:43.230
które zaczęły się w średniowieczu,

00:06:43.230 --> 00:06:44.620
czy walki z islamem,

00:06:44.620 --> 00:06:47.460
w których, ponownie, niewierność,

00:06:47.460 --> 00:06:49.900
fakt, że nie ktoś nie wierzył 
we właściwe rzeczy,

00:06:49.900 --> 00:06:53.150
głęboko obrażały świat chrześcijan.

00:06:53.150 --> 00:06:58.158
To charakterystyczna cecha chrześcijaństwa

00:06:58.158 --> 00:07:05.681
i inne religie z listy nie zawsze ją mają.

00:07:05.681 --> 00:07:07.942
Pojawia się, jak myślę, kolejny problem.

00:07:07.942 --> 00:07:09.180
Zaszło coś szczególnego.

00:07:09.180 --> 00:07:10.222
Już o tym wspomniano.

00:07:10.222 --> 00:07:11.373
Zaszło coś szczególnego

00:07:11.373 --> 00:07:13.292
w historii chrześcijaństwa,

00:07:13.292 --> 00:07:14.813
które widzimy dookoła,

00:07:14.813 --> 00:07:17.177
zwłaszcza obecnie w USA,

00:07:17.177 --> 00:07:20.100
a wydarzyło się to pod koniec XIX wieku.

00:07:20.100 --> 00:07:22.159
Chodzi o to,

00:07:22.159 --> 00:07:23.798
że pod koniec XIX wieku

00:07:23.798 --> 00:07:26.303
doszło do rodzaju umowy

00:07:26.303 --> 00:07:27.983
między nauką,

00:07:27.983 --> 00:07:34.376
czyli nowym sposobem organizowania
autorytetów intelektualnych,

00:07:34.376 --> 00:07:35.173
a religią.

00:07:35.173 --> 00:07:37.084
Na przykład w XVIII wieku,

00:07:37.084 --> 00:07:39.094
w życiu intelektualnym

00:07:39.094 --> 00:07:40.590
przed końcem XIX wieku,

00:07:40.590 --> 00:07:43.760
wszystkie uczynki i myśli,

00:07:43.760 --> 00:07:46.490
czy to świecie fizycznym,

00:07:46.490 --> 00:07:48.021
świecie ludzi,

00:07:48.021 --> 00:07:50.251
czy w naturze poza światem ludzkim,

00:07:50.251 --> 00:07:52.218
czy w moralności,

00:07:52.218 --> 00:07:54.124
wszystko mieściło sie w ramach

00:07:54.134 --> 00:07:56.357
zestawu religijnych założeń.

00:07:56.357 --> 00:07:57.560
Założeń chrześcijańskich.

00:07:57.560 --> 00:08:00.816
Nie dało się opisać świata natury

00:08:00.822 --> 00:08:03.744
bez uwzględnienia tego związku.

00:08:03.744 --> 00:08:05.552
Przykładowo do historii stworzenia

00:08:05.552 --> 00:08:07.092
w tradycji abrahamicznej,

00:08:07.092 --> 00:08:11.586
w pierwszej księdze Biblii.

00:08:11.586 --> 00:08:13.613
Wszystko widziano pod tym kątem.

NOTE Paragraph

00:08:13.613 --> 00:08:16.045
Zmieniło się to pod koniec XIX wieku

00:08:16.045 --> 00:08:18.370
gdy po raz pierwszy można było

00:08:18.370 --> 00:08:20.749
kształtować poważne kariery naukowe

00:08:20.749 --> 00:08:22.943
w naukach przyrodniczych, jak Darwin.

00:08:22.943 --> 00:08:26.098
Darwin martwił się 
związkiem między tym, co mówił,

00:08:26.098 --> 00:08:27.301
a prawdami religii,

00:08:27.301 --> 00:08:29.406
ale mógł napisać książkę

00:08:29.406 --> 00:08:31.190
o przedmiocie swoich badań

00:08:31.190 --> 00:08:33.886
bez mówienia o ich związku

00:08:33.886 --> 00:08:35.358
z normami religijnymi,

00:08:35.358 --> 00:08:37.740
podobnie mogli to robić geologowie.

00:08:37.740 --> 00:08:39.312
Gdyby na początku XIX wieku

00:08:39.312 --> 00:08:41.315
geolog wypowiedział się o wieku Ziemi,

00:08:41.315 --> 00:08:42.717
musiałby się tłumaczyć,

00:08:42.717 --> 00:08:44.537
czy jest to spójne czy niespójne

00:08:44.537 --> 00:08:45.909
z wiekiem Ziemi

00:08:45.909 --> 00:08:47.462
według Księgi Rodzaju.

00:08:47.462 --> 00:08:48.647
Pod koniec XIX wieku

00:08:48.647 --> 00:08:50.630
moglibyście napisać książkę o geologii,

00:08:50.630 --> 00:08:52.659
w których debatujecie nad wiekiem Ziemi.

00:08:52.659 --> 00:08:54.610
Była to wielka zmiana

00:08:54.610 --> 00:09:00.055
i utrwalił się 
podział intelektualny pracy.

00:09:00.055 --> 00:09:03.540
Pod koniec XIX w. w Europie

00:09:03.540 --> 00:09:05.519
mamy prawdziwy podział pracy,

00:09:05.519 --> 00:09:09.769
gdzie można było 
robić różne poważne rzeczy

00:09:09.769 --> 00:09:11.421
nawet z zakresu filozofii,

00:09:11.421 --> 00:09:14.279
bez zawracania sobie głowy myślą:

00:09:14.279 --> 00:09:16.560
"To, co mówię, musi być spójne

00:09:16.560 --> 00:09:20.259
z głęboką prawdą daną mi

00:09:20.259 --> 00:09:21.749
w religijnej tradycji".

NOTE Paragraph

00:09:21.749 --> 00:09:26.263
Wyobraźcie, że ktoś z tamtych czasów,

00:09:26.263 --> 00:09:27.730
późnego XIX w.,

00:09:27.730 --> 00:09:31.482
przyjeżdża do Ghany,
mojego rodzinnego kraju,

00:09:31.482 --> 00:09:33.742
do społeczeństwa,
w którym dorastałem, Asante,

00:09:33.742 --> 00:09:35.148
do tego świata

00:09:35.148 --> 00:09:37.164
na przełomie XX wieku,

00:09:37.164 --> 00:09:39.187
z pytaniem, które tworzy listę:

00:09:39.187 --> 00:09:43.750
"Co oni mają zamiast chrześcijaństwa?".

NOTE Paragraph

00:09:43.750 --> 00:09:46.727
Zauważyłby jedną rzecz,

00:09:46.727 --> 00:09:49.091
a na marginesie była taka osoba,

00:09:49.091 --> 00:09:50.150
kapitan Rattray,

00:09:50.150 --> 00:09:52.232
wysłany jako antropolog 
rządu brytyjskiego.

00:09:52.232 --> 00:09:54.225
Napisał książkę o religii Asante.

NOTE Paragraph

00:09:54.225 --> 00:09:56.035
Oto dysk duszy.

00:09:56.035 --> 00:09:58.308
Jest ich wiele w Muzeum Brytyjskim.

00:09:58.308 --> 00:09:59.578
Mogę wam opowiedzieć inną

00:09:59.578 --> 00:10:01.293
interesującą historię o tym,

00:10:01.293 --> 00:10:05.134
jak rzeczy z mojego kraju 
skończyły w Muzeum Brytyjskim,

00:10:05.134 --> 00:10:06.945
jednak nie mamy na to czasu.

00:10:06.945 --> 00:10:08.437
Ten obiekt to dysk duszy.

00:10:08.437 --> 00:10:09.575
Co to jest dysk duszy?

00:10:09.575 --> 00:10:11.404
Był noszony na szyi

00:10:11.404 --> 00:10:13.974
przez "czyścicieli duszy" króla Asante.

00:10:13.974 --> 00:10:17.529
Czym się zajmowali? Myli duszę króla.

00:10:17.529 --> 00:10:19.434
Trochę by trwało wyjaśnienie,

00:10:19.434 --> 00:10:21.661
jak dusza może być rzeczą,

00:10:21.661 --> 00:10:22.961
którą można umyć,

00:10:22.961 --> 00:10:25.740
lecz Rattray wiedział, że to religia,

00:10:25.740 --> 00:10:29.243
ponieważ w grę wchodziły dusze.

NOTE Paragraph

00:10:29.243 --> 00:10:33.679
Było też wiele innych praktyk.

00:10:33.679 --> 00:10:36.709
Na przykład przy każdym toaście

00:10:36.709 --> 00:10:38.641
wylewano trochę napoju na ziemię,

00:10:38.641 --> 00:10:39.670
to tak zwana libacja

00:10:39.670 --> 00:10:41.599
na cześć przodków.

00:10:41.599 --> 00:10:43.828
Mój tata to robił zawsze,
gdy otwierał whisky,

00:10:43.828 --> 00:10:46.169
co ku mojej radości zdarzało się często,

00:10:46.169 --> 00:10:50.608
zdejmował nakrętkę 
i wylewał trochę na ziemię

00:10:50.608 --> 00:10:51.489
ze słowami:

00:10:51.489 --> 00:10:53.639
"za Akroma-Ampima",
założyciela naszego rodu,

00:10:53.639 --> 00:10:55.915
albo "za Yao Antony'ego", swojego wuja,

00:10:55.915 --> 00:10:57.130
mówił do nich,

00:10:57.130 --> 00:10:59.353
dawał im trochę.

NOTE Paragraph

00:10:59.353 --> 00:11:02.238
Odbywały się huczne publiczne ceremonie.

00:11:02.238 --> 00:11:04.224
Oto XIX-wieczny obraz

00:11:04.224 --> 00:11:05.957
pędzla innego brytyjskiego oficera

00:11:05.957 --> 00:11:07.867
takiej ceremonii

00:11:07.867 --> 00:11:09.105
z udziałem króla,

00:11:09.105 --> 00:11:10.511
którego zadaniem było,

00:11:10.511 --> 00:11:11.700
głównym zadaniem,

00:11:11.700 --> 00:11:14.651
obok organizowania wojen,

00:11:14.651 --> 00:11:17.997
była opieka nad grobami przodków.

00:11:17.997 --> 00:11:19.994
Gdy król umierał,

00:11:19.994 --> 00:11:22.648
jego tron malowano na czarno

00:11:22.648 --> 00:11:25.252
i umieszczano w świątyni przodków.

00:11:25.252 --> 00:11:26.521
Co czterdzieści dni

00:11:26.521 --> 00:11:28.376
król Asante musiał czcić

00:11:28.376 --> 00:11:29.738
swoich przodków.

00:11:29.738 --> 00:11:31.240
To jego główne zajęcie.

00:11:31.240 --> 00:11:33.433
Wierzono, że gdyby tego nie robił,

00:11:33.433 --> 00:11:34.844
sprawy wzięłyby zły obrót.

00:11:34.844 --> 00:11:37.210
Jest on więc postacią religijną,

00:11:37.210 --> 00:11:38.535
jak powiedziałby Rattray,

00:11:38.535 --> 00:11:41.160
tak samo jak postacią polityczną.

NOTE Paragraph

00:11:42.520 --> 00:11:45.844
Zatem Rattray uznał to za religię,

00:11:45.844 --> 00:11:47.783
jednak chodzi mi o to,

00:11:47.783 --> 00:11:49.595
że gdy spojrzycie na życie tych ludzi,

00:11:49.595 --> 00:11:51.910
widać, że przy wszystkich czynnościach

00:11:51.910 --> 00:11:53.944
są świadomi swoich przodków.

00:11:53.944 --> 00:11:55.977
Każdego dnia przy śniadaniu

00:11:55.977 --> 00:11:57.803
można wyjść przed dom

00:11:57.803 --> 00:12:00.809
i pomodlić się do drzewa bogów, Nyame Dua,

00:12:00.809 --> 00:12:02.083
przed domem.

00:12:02.083 --> 00:12:03.400
Będziecie mówić do bogów,

00:12:03.400 --> 00:12:05.026
wyższych bogów i niższych bogów,

00:12:05.026 --> 00:12:06.084
przodków i tak dalej.

00:12:06.084 --> 00:12:07.620
To nie jest świat,

00:12:07.620 --> 00:12:09.617
w którym wystąpił podział

00:12:09.617 --> 00:12:12.101
między religią i nauką.

00:12:12.101 --> 00:12:13.644
Religia nie została oddzielona

00:12:13.644 --> 00:12:14.920
od innych sfer życia,

00:12:14.920 --> 00:12:18.247
i trzeba zrozumieć,

00:12:18.247 --> 00:12:19.932
że w tym świecie

00:12:19.932 --> 00:12:21.738
tym, co dla nas robi nauka,

00:12:21.738 --> 00:12:24.432
zajmuje się, słowami Rattraya, religia.

00:12:24.432 --> 00:12:26.372
Jeśli ludzie szukają wyjaśnień,

00:12:26.372 --> 00:12:28.500
czemu zbiory się nie udały

00:12:28.500 --> 00:12:30.286
albo dlaczego pada

00:12:30.286 --> 00:12:32.124
lub nie pada, gdy potrzebują deszczu,

00:12:32.124 --> 00:12:33.828
gdy chcą wiedzieć,

00:12:33.828 --> 00:12:36.287
dlaczego dziadek umarł,

00:12:36.287 --> 00:12:39.195
zwrócą się do tych samych istot,

00:12:39.195 --> 00:12:40.637
tym samym językiem,

00:12:40.637 --> 00:12:43.253
porozmawiają z tymi samymi bogami.

00:12:43.253 --> 00:12:45.342
Ten podział między religią a nauką

00:12:45.342 --> 00:12:47.563
nie ma miejsca.

NOTE Paragraph

00:12:47.563 --> 00:12:51.598
Byłaby to ledwie historyczna ciekawostka,

00:12:51.598 --> 00:12:55.050
gdyby nie duże części świata,

00:12:55.050 --> 00:12:57.794
gdzie nadal tak się dzieje.

00:12:57.794 --> 00:13:01.132
Miałem przywilej pójścia na wesele

00:13:01.132 --> 00:13:02.317
w północnej Namibii,

00:13:02.317 --> 00:13:04.412
około 30 km na południe
od granicy z Angolą

00:13:04.412 --> 00:13:06.145
w wiosce 200 mieszkańców.

00:13:06.145 --> 00:13:07.573
Byli to nowocześni ludzie.

00:13:07.573 --> 00:13:09.204
Była z nami Oona Chaplin,

00:13:09.204 --> 00:13:11.443
o której niektórzy może słyszeli.

00:13:11.443 --> 00:13:13.402
Jeden członek wioski powiedział:

00:13:13.402 --> 00:13:15.523
"Widziałem cię w Grze o Tron".

00:13:15.523 --> 00:13:19.251
Nie byli to więc ludzie
odizolowani od naszego świata,

00:13:19.251 --> 00:13:20.780
ale dla nich

00:13:20.780 --> 00:13:23.783
bogowie i duchy nadal istnieją.

00:13:23.783 --> 00:13:25.479
Podczas jazdy autobusem

00:13:25.479 --> 00:13:26.951
między ceremoniami,

00:13:26.951 --> 00:13:28.978
nie zmawiali ogólnikowych modlitw,

00:13:28.978 --> 00:13:30.989
tylko modlitwę 
za bezpieczeństwo podróży,

00:13:30.989 --> 00:13:32.610
naprawdę o to im chodziło,

00:13:32.610 --> 00:13:34.932
Mówiąc, że moja mama,

00:13:34.932 --> 00:13:36.623
babcia pana młodego,

00:13:36.623 --> 00:13:40.885
była z nami, nie mówili w przenośni.

00:13:40.885 --> 00:13:41.940
Choć nie żyje,

00:13:41.940 --> 00:13:44.518
traktowali ją, jakby była z nami.

00:13:44.518 --> 00:13:47.067
Obecnie w wielu częściach świata

00:13:47.067 --> 00:13:49.229
podział na naukę i religię

00:13:49.229 --> 00:13:50.910
jeszcze nie nastąpił.

00:13:50.910 --> 00:13:53.758
Jak mówiłem...

00:13:54.638 --> 00:13:59.440
Ten facet pracował dla Chase'a
i w Banku Światowym.

00:13:59.440 --> 00:14:02.147
To również obywatele świata, jak i wy,

00:14:02.147 --> 00:14:04.126
ale pochodzą z miejsca, gdzie religia

00:14:04.126 --> 00:14:05.867
wykonuje całkowicie różne role.

NOTE Paragraph

00:14:05.867 --> 00:14:08.473
Pomyślcie o tym, gdy ktoś znowu spróbuje

00:14:08.473 --> 00:14:10.843
generalizować na temat religii,

00:14:10.843 --> 00:14:14.224
że być może nie ma takiej rzeczy,

00:14:14.224 --> 00:14:15.845
jak religia,

00:14:15.845 --> 00:14:17.501
zatem to, co mówią,

00:14:17.501 --> 00:14:20.064
mija się z prawdą.

NOTE Paragraph

00:14:20.314 --> 00:14:23.526
(Brawa)