WEBVTT 00:00:15.173 --> 00:00:17.464 Następnym razem, widząc w wiadomościach informację o huraganie 00:00:17.464 --> 00:00:18.674 lub tropikalnej burzy, 00:00:18.674 --> 00:00:21.281 pokazującą silne wiatry, które niszczą drzewa i domy, 00:00:21.281 --> 00:00:24.555 zadaj sobie pytanie: "Jak wiatr może wiać tak szybko?" 00:00:24.555 --> 00:00:26.849 Jest to ruch, który zaczął się 00:00:26.849 --> 00:00:28.934 ponad pięć miliardów lat temu. 00:00:28.934 --> 00:00:32.331 Ale żeby zrozumieć dlaczego, musimy zrozumieć ruch obrotowy. 00:00:32.331 --> 00:00:34.665 W fizyce mówimy o dwóch rodzajach ruchu. 00:00:34.665 --> 00:00:36.441 Pierwszy to ruch prostoliniowy. 00:00:36.441 --> 00:00:38.735 Wywieramy nacisk na obiekt i porusza się on w przód. 00:00:38.735 --> 00:00:42.072 Drugi typ, obrotowy, wymaga wirującego obiektu, 00:00:42.072 --> 00:00:44.534 lub nieruchomego, który obraca się wokół własnej osi . 00:00:44.534 --> 00:00:46.918 Obiekt wprawiony w ruch prostoliniowy, będzie poruszał się w nieskończoność, 00:00:46.918 --> 00:00:47.869 chyba że coś, 00:00:47.869 --> 00:00:49.755 jak np. ruch płaszczyzny pod nim, 00:00:49.755 --> 00:00:52.040 spowoduje, że zwolni i się zatrzyma. 00:00:52.040 --> 00:00:54.576 To samo dzieje się się, kiedy zaczynasz czymś kręcić. 00:00:54.576 --> 00:00:57.587 Będzie wirować dopóki nie zostanie zatrzymane. 00:00:57.587 --> 00:00:59.673 Ale obroty mogą przyspieszyć. 00:00:59.673 --> 00:01:01.954 Jeśli łyżwiarka ślizga się po tafli lodu 00:01:01.954 --> 00:01:04.552 ruchem prostoliniowym i ściągnie ramiona do siebie, 00:01:04.552 --> 00:01:06.930 będzie dalej ślizgać się z tą samą prędkością. 00:01:06.930 --> 00:01:08.559 Ale jeśli wiruje na lodzie 00:01:08.559 --> 00:01:09.849 i ściągnie do siebie ramiona, 00:01:09.849 --> 00:01:11.679 wiecie co się wydarzy. 00:01:11.679 --> 00:01:13.420 Wiruje szybciej. 00:01:13.420 --> 00:01:17.024 Nazywamy to zachowaniem momentu pędu. 00:01:17.024 --> 00:01:20.614 Matematycznie rzecz ujmując, moment pędu powstaje z dwóch wartości, 00:01:20.614 --> 00:01:21.949 jedną z nich jest szybkość obrotu, 00:01:21.949 --> 00:01:24.911 a drugą odległość masy od osi. 00:01:24.911 --> 00:01:26.665 Jeżeli coś wiruje swobodnie, 00:01:26.665 --> 00:01:28.095 im jedna wartość się zwiększa, 00:01:28.095 --> 00:01:29.618 tym druga maleje. 00:01:29.618 --> 00:01:31.978 Ramiona bliżej, obrót szybszy. 00:01:31.978 --> 00:01:34.710 Ramiona dalej, obrót wolniejszy. 00:01:34.710 --> 00:01:36.784 Ruch obrotowy powoduje także inne efekty. 00:01:36.784 --> 00:01:38.451 Jeżeli jeździsz na karuzeli 00:01:38.451 --> 00:01:40.176 i rzucisz piłkę do kolegi, 00:01:40.176 --> 00:01:42.514 będzie się wydawało, że leci zakrzywionym torem. 00:01:42.514 --> 00:01:44.628 Tor wcale nie jest zakrzywiony. 00:01:44.628 --> 00:01:46.601 Tak naprawdę jest prostą linią. 00:01:46.601 --> 00:01:49.049 To ty poruszałeś się po zakrzywionym torze, 00:01:49.049 --> 00:01:50.582 ale z twojego punktu widzenia, 00:01:50.582 --> 00:01:52.477 to piłka wydaje się zakręcać. 00:01:52.477 --> 00:01:54.934 Nazywamy to efektem Coriolisa. 00:01:54.934 --> 00:01:57.156 Kręcisz się na rozpędzonej karuzeli 00:01:57.156 --> 00:01:59.175 właśnie teraz. 00:01:59.175 --> 00:02:00.676 Nazywamy ją Ziemią. 00:02:00.676 --> 00:02:03.578 Ziemia każdego dnia obraca się wokół własnej osi. 00:02:03.578 --> 00:02:05.024 Ale dlaczego Ziemia się kręci? 00:02:05.024 --> 00:02:08.118 Ta historia zaczyna się miliardy lat temu. 00:02:08.118 --> 00:02:09.856 Chmura pyłu i gazu, która uformowała 00:02:09.856 --> 00:02:11.070 słońce i Ziemię i planety 00:02:11.070 --> 00:02:12.113 i ciebie i mnie, zaczęła się łączyć 00:02:12.113 --> 00:02:15.032 pod wpływem ściągającej wszystko grawitacji. 00:02:15.032 --> 00:02:16.678 Zanim zaczęła się łączyć 00:02:16.678 --> 00:02:19.175 chmura bardzo delikatnie się obracała. 00:02:19.175 --> 00:02:20.490 A kiedy się połączyła 00:02:20.490 --> 00:02:22.619 tak jak ta łyżwiarka ściągająca do siebie ramiona, 00:02:22.619 --> 00:02:24.631 obrót stawał się coraz szybszy. 00:02:24.631 --> 00:02:26.680 Wszystko, co uformowało się z tej chmury, 00:02:26.680 --> 00:02:27.308 słońce 00:02:27.308 --> 00:02:28.820 i planety wokół słońca 00:02:28.820 --> 00:02:30.503 i księżyce wokół planet, 00:02:30.503 --> 00:02:32.592 wszystkie dostały w spadku ruch obrotowy. 00:02:32.592 --> 00:02:35.635 Ten odziedziczony obrót daje nam noc i dzień. 00:02:35.635 --> 00:02:38.638 A ten cykl dnia i nocy steruje pogodą. 00:02:38.638 --> 00:02:40.442 Ziemia jest ciepła po stronie dnia, 00:02:40.442 --> 00:02:42.108 chłodna po stronie z nocą, 00:02:42.108 --> 00:02:44.563 cieplej jest na równiku niż na biegunach. 00:02:44.563 --> 00:02:46.022 Różnica temperatur 00:02:46.022 --> 00:02:47.778 powoduje zmiany w ciśnieniu powietrza, 00:02:47.778 --> 00:02:49.003 a zmiany w ciśnieniu powietrza 00:02:49.003 --> 00:02:50.313 poruszają powietrze. 00:02:50.313 --> 00:02:51.652 Sprawiają, że wieje wiatr. 00:02:51.652 --> 00:02:53.027 Ale ponieważ Ziemia się obraca, 00:02:53.027 --> 00:02:54.571 poruszające się powietrze zakręca w prawo 00:02:54.571 --> 00:02:55.908 na półkuli północnej 00:02:55.908 --> 00:02:58.840 z powodu efektu Coriolisa. 00:02:58.840 --> 00:03:01.213 Jeżeli w atmosferze jest obszar niskiego ciśnienia, 00:03:01.213 --> 00:03:02.243 powietrze jest wypychane w tym kierunku, 00:03:02.243 --> 00:03:04.106 jak woda spływająca do kratki ściekowej. 00:03:04.106 --> 00:03:06.227 Ale powietrze w ruchu skręca w prawo, 00:03:06.227 --> 00:03:08.496 przez co zaczyna się obracać. 00:03:08.496 --> 00:03:10.594 Przy bardzo niskim ciśnieniu podczas burzy 00:03:10.594 --> 00:03:12.517 powietrze jest ściskane coraz ciaśniej, 00:03:12.517 --> 00:03:14.433 więc zaczyna się poruszać coraz szybciej. 00:03:14.433 --> 00:03:18.325 Tak właśnie otrzymujemy silne wiatry huraganu. 00:03:18.325 --> 00:03:20.466 Kiedy zobaczysz wirującą burzę w prognozie pogody, 00:03:20.466 --> 00:03:21.816 pomyśl o tym. 00:03:21.816 --> 00:03:24.856 Ten ruch obrotowy wziął się z ruchu obrotowego Ziemi, 00:03:24.856 --> 00:03:26.350 a ruch obrotowy Ziemi jest pozostałością, 00:03:26.350 --> 00:03:27.529 skamieliną, 00:03:27.529 --> 00:03:30.283 delikatnego ruchu obrotowego chmury pyłu i gazu, 00:03:30.283 --> 00:03:31.703 który scalił się, żeby powstała Ziemia 00:03:31.703 --> 00:03:33.618 około pięć miliardów lat temu. 00:03:33.618 --> 00:03:35.952 Widzicie coś, ruch obrotowy, 00:03:35.952 --> 00:03:37.414 który jest starszy niż gleba, 00:03:37.414 --> 00:03:38.533 starszy niż skały, 00:03:38.533 --> 00:03:41.324 starszy nawet od samej Ziemi.