[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:15.17,0:00:17.46,Default,,0000,0000,0000,,Następnym razem, widząc w wiadomościach\Ninformację o huraganie
Dialogue: 0,0:00:17.46,0:00:18.67,Default,,0000,0000,0000,,lub tropikalnej burzy,
Dialogue: 0,0:00:18.67,0:00:21.28,Default,,0000,0000,0000,,pokazującą silne wiatry, \Nktóre niszczą drzewa i domy,
Dialogue: 0,0:00:21.28,0:00:24.56,Default,,0000,0000,0000,,zadaj sobie pytanie: "Jak wiatr \Nmoże wiać tak szybko?"
Dialogue: 0,0:00:24.56,0:00:26.85,Default,,0000,0000,0000,,Jest to ruch, który zaczął się
Dialogue: 0,0:00:26.85,0:00:28.93,Default,,0000,0000,0000,,ponad pięć miliardów lat temu.
Dialogue: 0,0:00:28.93,0:00:32.33,Default,,0000,0000,0000,,Ale żeby zrozumieć dlaczego,\Nmusimy zrozumieć ruch obrotowy.
Dialogue: 0,0:00:32.33,0:00:34.66,Default,,0000,0000,0000,,W fizyce mówimy o dwóch rodzajach ruchu.
Dialogue: 0,0:00:34.66,0:00:36.44,Default,,0000,0000,0000,,Pierwszy to ruch prostoliniowy.
Dialogue: 0,0:00:36.44,0:00:38.74,Default,,0000,0000,0000,,Wywieramy nacisk na obiekt \Ni porusza się on w przód.
Dialogue: 0,0:00:38.74,0:00:42.07,Default,,0000,0000,0000,,Drugi typ, obrotowy, \Nwymaga wirującego obiektu,
Dialogue: 0,0:00:42.07,0:00:44.53,Default,,0000,0000,0000,,lub nieruchomego, \Nktóry obraca się wokół własnej osi .
Dialogue: 0,0:00:44.53,0:00:46.92,Default,,0000,0000,0000,,Obiekt wprawiony w ruch prostoliniowy, \Nbędzie poruszał się w nieskończoność,
Dialogue: 0,0:00:46.92,0:00:47.87,Default,,0000,0000,0000,,chyba że coś,
Dialogue: 0,0:00:47.87,0:00:49.76,Default,,0000,0000,0000,,jak np. ruch płaszczyzny pod nim,
Dialogue: 0,0:00:49.76,0:00:52.04,Default,,0000,0000,0000,,spowoduje, że zwolni i się zatrzyma.
Dialogue: 0,0:00:52.04,0:00:54.58,Default,,0000,0000,0000,,To samo dzieje się się, kiedy \Nzaczynasz czymś kręcić.
Dialogue: 0,0:00:54.58,0:00:57.59,Default,,0000,0000,0000,,Będzie wirować \Ndopóki nie zostanie zatrzymane.
Dialogue: 0,0:00:57.59,0:00:59.67,Default,,0000,0000,0000,,Ale obroty mogą przyspieszyć.
Dialogue: 0,0:00:59.67,0:01:01.95,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli łyżwiarka ślizga się po tafli lodu
Dialogue: 0,0:01:01.95,0:01:04.55,Default,,0000,0000,0000,,ruchem prostoliniowym \Ni ściągnie ramiona do siebie,
Dialogue: 0,0:01:04.55,0:01:06.93,Default,,0000,0000,0000,,będzie dalej ślizgać się z tą samą prędkością.
Dialogue: 0,0:01:06.93,0:01:08.56,Default,,0000,0000,0000,,Ale jeśli wiruje na lodzie
Dialogue: 0,0:01:08.56,0:01:09.85,Default,,0000,0000,0000,,i ściągnie do siebie ramiona,
Dialogue: 0,0:01:09.85,0:01:11.68,Default,,0000,0000,0000,,wiecie co się wydarzy.
Dialogue: 0,0:01:11.68,0:01:13.42,Default,,0000,0000,0000,,Wiruje szybciej.
Dialogue: 0,0:01:13.42,0:01:17.02,Default,,0000,0000,0000,,Nazywamy to zachowaniem momentu pędu.
Dialogue: 0,0:01:17.02,0:01:20.61,Default,,0000,0000,0000,,Matematycznie rzecz ujmując, \Nmoment pędu powstaje z dwóch wartości,
Dialogue: 0,0:01:20.61,0:01:21.95,Default,,0000,0000,0000,,jedną z nich jest szybkość obrotu,
Dialogue: 0,0:01:21.95,0:01:24.91,Default,,0000,0000,0000,,a drugą odległość masy od osi.
Dialogue: 0,0:01:24.91,0:01:26.66,Default,,0000,0000,0000,,Jeżeli coś wiruje swobodnie,
Dialogue: 0,0:01:26.66,0:01:28.10,Default,,0000,0000,0000,,im jedna wartość się zwiększa,
Dialogue: 0,0:01:28.10,0:01:29.62,Default,,0000,0000,0000,,tym druga maleje.
Dialogue: 0,0:01:29.62,0:01:31.98,Default,,0000,0000,0000,,Ramiona bliżej, obrót szybszy.
Dialogue: 0,0:01:31.98,0:01:34.71,Default,,0000,0000,0000,,Ramiona dalej, obrót wolniejszy.
Dialogue: 0,0:01:34.71,0:01:36.78,Default,,0000,0000,0000,,Ruch obrotowy powoduje także inne efekty.
Dialogue: 0,0:01:36.78,0:01:38.45,Default,,0000,0000,0000,,Jeżeli jeździsz na karuzeli
Dialogue: 0,0:01:38.45,0:01:40.18,Default,,0000,0000,0000,,i rzucisz piłkę do kolegi,
Dialogue: 0,0:01:40.18,0:01:42.51,Default,,0000,0000,0000,,będzie się wydawało, \Nże leci zakrzywionym torem.
Dialogue: 0,0:01:42.51,0:01:44.63,Default,,0000,0000,0000,,Tor wcale nie jest zakrzywiony.
Dialogue: 0,0:01:44.63,0:01:46.60,Default,,0000,0000,0000,,Tak naprawdę jest prostą linią.
Dialogue: 0,0:01:46.60,0:01:49.05,Default,,0000,0000,0000,,To ty poruszałeś się po zakrzywionym torze,
Dialogue: 0,0:01:49.05,0:01:50.58,Default,,0000,0000,0000,,ale z twojego punktu widzenia,
Dialogue: 0,0:01:50.58,0:01:52.48,Default,,0000,0000,0000,,to piłka wydaje się zakręcać.
Dialogue: 0,0:01:52.48,0:01:54.93,Default,,0000,0000,0000,,Nazywamy to efektem Coriolisa.
Dialogue: 0,0:01:54.93,0:01:57.16,Default,,0000,0000,0000,,Kręcisz się na rozpędzonej karuzeli
Dialogue: 0,0:01:57.16,0:01:59.18,Default,,0000,0000,0000,,właśnie teraz.
Dialogue: 0,0:01:59.18,0:02:00.68,Default,,0000,0000,0000,,Nazywamy ją Ziemią.
Dialogue: 0,0:02:00.68,0:02:03.58,Default,,0000,0000,0000,,Ziemia każdego dnia \Nobraca się wokół własnej osi.
Dialogue: 0,0:02:03.58,0:02:05.02,Default,,0000,0000,0000,,Ale dlaczego Ziemia się kręci?
Dialogue: 0,0:02:05.02,0:02:08.12,Default,,0000,0000,0000,,Ta historia zaczyna się miliardy lat temu.
Dialogue: 0,0:02:08.12,0:02:09.86,Default,,0000,0000,0000,,Chmura pyłu i gazu, która uformowała
Dialogue: 0,0:02:09.86,0:02:11.07,Default,,0000,0000,0000,,słońce i Ziemię i planety
Dialogue: 0,0:02:11.07,0:02:12.11,Default,,0000,0000,0000,,i ciebie i mnie, zaczęła się łączyć
Dialogue: 0,0:02:12.11,0:02:15.03,Default,,0000,0000,0000,,pod wpływem ściągającej wszystko grawitacji.
Dialogue: 0,0:02:15.03,0:02:16.68,Default,,0000,0000,0000,,Zanim zaczęła się łączyć
Dialogue: 0,0:02:16.68,0:02:19.18,Default,,0000,0000,0000,,chmura bardzo delikatnie się obracała.
Dialogue: 0,0:02:19.18,0:02:20.49,Default,,0000,0000,0000,,A kiedy się połączyła
Dialogue: 0,0:02:20.49,0:02:22.62,Default,,0000,0000,0000,,tak jak ta łyżwiarka \Nściągająca do siebie ramiona,
Dialogue: 0,0:02:22.62,0:02:24.63,Default,,0000,0000,0000,,obrót stawał się coraz szybszy.
Dialogue: 0,0:02:24.63,0:02:26.68,Default,,0000,0000,0000,,Wszystko, co uformowało się z tej chmury,
Dialogue: 0,0:02:26.68,0:02:27.31,Default,,0000,0000,0000,,słońce
Dialogue: 0,0:02:27.31,0:02:28.82,Default,,0000,0000,0000,,i planety wokół słońca
Dialogue: 0,0:02:28.82,0:02:30.50,Default,,0000,0000,0000,,i księżyce wokół planet,
Dialogue: 0,0:02:30.50,0:02:32.59,Default,,0000,0000,0000,,wszystkie dostały w spadku ruch obrotowy.
Dialogue: 0,0:02:32.59,0:02:35.64,Default,,0000,0000,0000,,Ten odziedziczony obrót daje nam noc i dzień.
Dialogue: 0,0:02:35.64,0:02:38.64,Default,,0000,0000,0000,,A ten cykl dnia i nocy steruje pogodą.
Dialogue: 0,0:02:38.64,0:02:40.44,Default,,0000,0000,0000,,Ziemia jest ciepła po stronie dnia,
Dialogue: 0,0:02:40.44,0:02:42.11,Default,,0000,0000,0000,,chłodna po stronie z nocą,
Dialogue: 0,0:02:42.11,0:02:44.56,Default,,0000,0000,0000,,cieplej jest na równiku niż na biegunach.
Dialogue: 0,0:02:44.56,0:02:46.02,Default,,0000,0000,0000,,Różnica temperatur
Dialogue: 0,0:02:46.02,0:02:47.78,Default,,0000,0000,0000,,powoduje zmiany w ciśnieniu powietrza,
Dialogue: 0,0:02:47.78,0:02:49.00,Default,,0000,0000,0000,,a zmiany w ciśnieniu powietrza
Dialogue: 0,0:02:49.00,0:02:50.31,Default,,0000,0000,0000,,poruszają powietrze.
Dialogue: 0,0:02:50.31,0:02:51.65,Default,,0000,0000,0000,,Sprawiają, że wieje wiatr.
Dialogue: 0,0:02:51.65,0:02:53.03,Default,,0000,0000,0000,,Ale ponieważ Ziemia się obraca,
Dialogue: 0,0:02:53.03,0:02:54.57,Default,,0000,0000,0000,,poruszające się powietrze zakręca w prawo
Dialogue: 0,0:02:54.57,0:02:55.91,Default,,0000,0000,0000,,na półkuli północnej
Dialogue: 0,0:02:55.91,0:02:58.84,Default,,0000,0000,0000,,z powodu efektu Coriolisa.
Dialogue: 0,0:02:58.84,0:03:01.21,Default,,0000,0000,0000,,Jeżeli w atmosferze jest obszar niskiego ciśnienia,
Dialogue: 0,0:03:01.21,0:03:02.24,Default,,0000,0000,0000,,powietrze jest wypychane w tym kierunku,
Dialogue: 0,0:03:02.24,0:03:04.11,Default,,0000,0000,0000,,jak woda spływająca do kratki ściekowej.
Dialogue: 0,0:03:04.11,0:03:06.23,Default,,0000,0000,0000,,Ale powietrze w ruchu skręca w prawo,
Dialogue: 0,0:03:06.23,0:03:08.50,Default,,0000,0000,0000,,przez co zaczyna się obracać.
Dialogue: 0,0:03:08.50,0:03:10.59,Default,,0000,0000,0000,,Przy bardzo niskim ciśnieniu podczas burzy
Dialogue: 0,0:03:10.59,0:03:12.52,Default,,0000,0000,0000,,powietrze jest ściskane coraz ciaśniej,
Dialogue: 0,0:03:12.52,0:03:14.43,Default,,0000,0000,0000,,więc zaczyna się poruszać coraz szybciej.
Dialogue: 0,0:03:14.43,0:03:18.32,Default,,0000,0000,0000,,Tak właśnie otrzymujemy \Nsilne wiatry huraganu.
Dialogue: 0,0:03:18.32,0:03:20.47,Default,,0000,0000,0000,,Kiedy zobaczysz wirującą burzę\Nw prognozie pogody,
Dialogue: 0,0:03:20.47,0:03:21.82,Default,,0000,0000,0000,,pomyśl o tym.
Dialogue: 0,0:03:21.82,0:03:24.86,Default,,0000,0000,0000,,Ten ruch obrotowy wziął się \Nz ruchu obrotowego Ziemi,
Dialogue: 0,0:03:24.86,0:03:26.35,Default,,0000,0000,0000,,a ruch obrotowy Ziemi jest pozostałością,
Dialogue: 0,0:03:26.35,0:03:27.53,Default,,0000,0000,0000,,skamieliną,
Dialogue: 0,0:03:27.53,0:03:30.28,Default,,0000,0000,0000,,delikatnego ruchu obrotowego \Nchmury pyłu i gazu,
Dialogue: 0,0:03:30.28,0:03:31.70,Default,,0000,0000,0000,,który scalił się, żeby powstała Ziemia
Dialogue: 0,0:03:31.70,0:03:33.62,Default,,0000,0000,0000,,około pięć miliardów lat temu.
Dialogue: 0,0:03:33.62,0:03:35.95,Default,,0000,0000,0000,,Widzicie coś, ruch obrotowy,
Dialogue: 0,0:03:35.95,0:03:37.41,Default,,0000,0000,0000,,który jest starszy niż gleba,
Dialogue: 0,0:03:37.41,0:03:38.53,Default,,0000,0000,0000,,starszy niż skały,
Dialogue: 0,0:03:38.53,0:03:41.32,Default,,0000,0000,0000,,starszy nawet od samej Ziemi.