WEBVTT

00:00:00.371 --> 00:00:03.139
Ik ben bang 
dat ik ben een van de sprekers ben

00:00:03.139 --> 00:00:06.354
waarvan je hoopt 
dat je ze niet gaat tegenkomen bij TED.

00:00:06.354 --> 00:00:07.690
Om te beginnen 
heb ik niet eens een mobieltje,

00:00:07.690 --> 00:00:09.521
ik speel op veilig.

00:00:09.521 --> 00:00:11.722
Ten tweede is een politiek theoreticus

00:00:11.722 --> 00:00:14.187
die komt praten 
over de crisis van de democratie

00:00:14.187 --> 00:00:18.259
niet echt een sexy onderwerp.

00:00:18.259 --> 00:00:20.742
Daar komt nog bij 
dat ik geen antwoorden geef.

00:00:20.742 --> 00:00:24.576
Ik ga er eerder 
nog wat vragen aan toevoegen.

00:00:24.576 --> 00:00:26.742
Een van de dingen 
die ik in vraag wil stellen,

00:00:26.742 --> 00:00:29.459
is de erg populaire hoop van vandaag

00:00:29.459 --> 00:00:31.393
dat transparantie en openheid

00:00:31.393 --> 00:00:35.693
het vertrouwen in de democratische instellingen 
kunnen herstellen.

NOTE Paragraph

00:00:35.693 --> 00:00:39.409
Nog een reden 
om mij een beetje te wantrouwen.

00:00:39.409 --> 00:00:43.386
Jullie van de TED-kerk 
zijn een erg optimistisch gezelschap.

00:00:43.386 --> 00:00:45.594
(Gelach)

00:00:45.594 --> 00:00:50.511
Jullie geloven in complexiteit, 
niet in dubbelzinnigheid.

00:00:50.511 --> 00:00:53.426
Zoals jullie is verteld, 
ben ik een Bulgaar.

00:00:53.426 --> 00:00:55.010
Volgens de enquêtes zijn wij

00:00:55.010 --> 00:00:58.577
de meest pessimistische mensen ter wereld.

00:00:58.577 --> 00:01:00.361
(Gelach)

00:01:00.361 --> 00:01:03.951
In The Economist stond onlangs een artikel

00:01:03.951 --> 00:01:06.502
dat ging over de recente studies over geluk.

00:01:06.502 --> 00:01:11.336
De titel luidde: 'De gelukkigen, 
de ongelukkigen en de Bulgaren.'

NOTE Paragraph

00:01:11.336 --> 00:01:12.936
(Gelach)

NOTE Paragraph

00:01:12.936 --> 00:01:16.783
Nu je weet wat te verwachten,

00:01:16.783 --> 00:01:18.219
begin ik mijn verhaal.

00:01:18.219 --> 00:01:23.170
Een regenachtige verkiezingsdag 
in een klein land --

00:01:23.170 --> 00:01:26.502
misschien mijn land, 
maar misschien ook jullie land.

00:01:26.502 --> 00:01:30.302
Doordat het bleef regenen 
tot vier uur in de middag,

00:01:30.302 --> 00:01:32.987
kwam er niemand opdagen 
bij de stembureaus.

00:01:32.987 --> 00:01:34.752
Maar toen de regen stopte,

00:01:34.752 --> 00:01:36.986
gingen de mensen stemmen.

00:01:36.986 --> 00:01:40.136
Toen de stemmen waren geteld,

00:01:40.136 --> 00:01:47.452
had drievierde blanco gestemd.

00:01:47.452 --> 00:01:49.802
De regering en de oppositie

00:01:49.802 --> 00:01:52.736
waren met verstomming geslagen.

00:01:52.736 --> 00:01:54.853
Omdat je weet 
hoe je protesten aanpakt.

00:01:54.853 --> 00:01:56.837
Je weet wie je moet arresteren, 
met wie je moet onderhandelen.

00:01:56.837 --> 00:02:02.185
Maar wat doe je met mensen 
die blanco stemmen?

00:02:02.185 --> 00:02:06.518
De regering besloot 
nieuwe verkiezingen in te richten.

00:02:06.518 --> 00:02:09.068
Dit keer stemde zelfs

00:02:09.068 --> 00:02:14.251
een groter aantal, 83 procent, blanco.

00:02:14.251 --> 00:02:17.002
In feite lieten ze 
via de stembus weten

00:02:17.002 --> 00:02:20.068
dat ze niemand hadden 
om voor te stemmen.

NOTE Paragraph

00:02:20.068 --> 00:02:25.100
Zo begint een mooie roman 
van José Saramago

00:02:25.100 --> 00:02:26.583
'De stad der zienden'.

00:02:26.583 --> 00:02:28.833
Volgens mij geeft hij 
een heel goed beeld

00:02:28.833 --> 00:02:33.217
van de hedendaagse problemen 
van de democratie in Europa.

00:02:33.217 --> 00:02:35.885
Op één niveau 
stelt niemand in vraag

00:02:35.885 --> 00:02:39.784
dat democratie 
de beste vorm van regering is.

00:02:39.784 --> 00:02:42.520
Democratie is gewoon 
het enige dat er is.

00:02:42.520 --> 00:02:44.833
Maar veel mensen gaan geloven

00:02:44.833 --> 00:02:47.535
dat ze niet meer de moeite waard is.

NOTE Paragraph

00:02:47.535 --> 00:02:51.833
De laatste 30 jaar 
zien politieke wetenschappers

00:02:51.833 --> 00:02:56.383
een constante daling 
in electorale opkomst.

00:02:56.383 --> 00:03:00.301
Net die mensen 
zijn het minst geïnteresseerd

00:03:00.301 --> 00:03:04.938
waarvan je zou verwachten 
dat ze er het meeste voordeel uit zouden halen.

00:03:04.938 --> 00:03:08.363
Ik bedoel de werklozen, de kansarmen.

00:03:08.363 --> 00:03:10.055
Dit is een belangrijke kwestie.

00:03:10.055 --> 00:03:12.786
Omdat vooral nu, 
met de economische crisis,

00:03:12.786 --> 00:03:15.237
je kunt zien 
dat het vertrouwen in de politiek,

00:03:15.237 --> 00:03:17.819
in de democratische instellingen,

00:03:17.819 --> 00:03:19.738
echt werd verwoest.

00:03:19.738 --> 00:03:23.354
Volgens de meest recente enquête 
van de Europese Commissie,

00:03:23.354 --> 00:03:28.236
denkt 89 procent van de burgers van Europa 
dat er een groeiende kloof is

00:03:28.236 --> 00:03:34.562
tussen de mening van de beleidsmakers 
en de mening van het publiek.

00:03:34.562 --> 00:03:38.570
Slechts 18 procent van de Italianen 
en 15 procent van de Grieken

00:03:38.570 --> 00:03:41.720
geloven dat hun stem telt.

00:03:41.720 --> 00:03:45.786
Mensen beginnen te begrijpen 
dat ze wel regeringen kunnen wijzigen,

00:03:45.786 --> 00:03:48.288
maar niet het beleid.

NOTE Paragraph

00:03:48.288 --> 00:03:50.904
Daarom de volgende vraag:

00:03:50.904 --> 00:03:54.820
hoe komt het 
dat we in samenlevingen leven

00:03:54.820 --> 00:03:57.370
die veel vrijer zijn dan ooit tevoren --

00:03:57.370 --> 00:04:00.054
we hebben meer rechten, 
gemakkelijker reizen,

00:04:00.054 --> 00:04:02.403
we beschikken over meer informatie --

00:04:02.403 --> 00:04:05.787
maar tegelijkertijd het vertrouwen 
in onze democratische instellingen

00:04:05.787 --> 00:04:08.370
hebben verloren?

00:04:08.370 --> 00:04:09.806
Daarom vraag ik:

00:04:09.806 --> 00:04:14.655
wat liep er goed 
en wat liep er fout in deze vijftig jaar

00:04:14.655 --> 00:04:16.456
als we het hebben over democratie?

00:04:16.456 --> 00:04:20.339
Ik zal beginnen 
met wat er goed liep.

NOTE Paragraph

00:04:20.339 --> 00:04:23.401
Het eerste dat goed was, zijn

00:04:23.401 --> 00:04:25.872
deze vijf revoluties

00:04:25.872 --> 00:04:30.456
die onze manier van leven erg veranderden
en onze democratische ervaring verdiepten.

00:04:30.456 --> 00:04:35.681
De eerste was de culturele 
en sociale revolutie van 1968 en 1970,

00:04:35.681 --> 00:04:38.496
die het individu tot centrum
van de politiek maakte.

00:04:38.496 --> 00:04:40.914
Het ging om mensenrechten.

00:04:40.914 --> 00:04:44.764
Het was ook een grote doorbraak, 
een cultuur van dissidentie,

00:04:44.764 --> 00:04:48.630
een cultuur van non-conformisme,

00:04:48.630 --> 00:04:50.931
tot dan toe ongezien.

00:04:50.931 --> 00:04:53.280
Zo'n dingen zijn eigen

00:04:53.280 --> 00:04:56.732
aan de kinderen van '68 --

00:04:56.732 --> 00:05:00.147
alhoewel de meesten van ons 
toen nog niet geboren waren.

00:05:00.147 --> 00:05:03.196
Maar daarna kwam 
de marktrevolutie van de jaren tachtig.

00:05:03.196 --> 00:05:06.830
Alhoewel linksvoelende mensen 
ze proberen te haten,

00:05:06.830 --> 00:05:11.447
was het toch de marktrevolutie 
die met de boodschap kwam:

00:05:11.447 --> 00:05:13.124
"De regering weet het niet beter."

00:05:13.124 --> 00:05:16.031
Je krijgt meer op keuze gebaseerde samenlevingen.

00:05:16.031 --> 00:05:22.598
Ook 1989: het einde van het communisme, 
het einde van de koude oorlog.

00:05:22.598 --> 00:05:24.898
de geboorte van de geglobaliseerde wereld.

00:05:24.898 --> 00:05:27.030
Dan komt Internet.

00:05:27.030 --> 00:05:29.997
Ik hoef dit publiek niet uit te leggen

00:05:29.997 --> 00:05:32.414
in welke mate het Internet 
mensen mondig maakte.

00:05:32.414 --> 00:05:35.247
Het veranderde de manier 
waarop we communiceren

00:05:35.247 --> 00:05:36.997
en waarop we de politiek 
zijn gaan bekijken.

00:05:36.997 --> 00:05:40.015
Het idee van politieke gemeenschap 
is volledig veranderd.

00:05:40.015 --> 00:05:42.330
Ik vernoem ook

00:05:42.330 --> 00:05:44.163
de revolutie in de neurowetenschappen.

00:05:44.163 --> 00:05:46.064
Die veranderde volledig

00:05:46.064 --> 00:05:49.400
ons begrip van hoe mensen 
beslissingen nemen.

NOTE Paragraph

00:05:49.400 --> 00:05:52.364
Dit is wat er goed liep.

00:05:52.364 --> 00:05:54.698
Maar als we willen weten 
wat er is misgegaan,

00:05:54.698 --> 00:05:58.130
komen we uit 
bij de dezelfde vijf revoluties.

00:05:58.130 --> 00:06:01.631
In de jaren zestig en zeventig

00:06:01.631 --> 00:06:03.497
had je de culturele 
en sociale revolutie

00:06:03.497 --> 00:06:07.064
die in zeker zin 
het idee van een collectief doel overboord gooide.

00:06:07.064 --> 00:06:11.900
Al die collectieve naamwoorden 
waarover we leerden --

00:06:11.900 --> 00:06:14.697
natie, klasse, familie.

00:06:14.697 --> 00:06:17.181
We zijn scheiden normaal gaan vinden, 
als we al getrouwd zijn.

00:06:17.181 --> 00:06:20.530
Dit alles werd zeer aangevochten.

00:06:20.530 --> 00:06:24.881
Het is zo moeilijk 
om mensen bij de politiek te betrekken

00:06:24.881 --> 00:06:27.580
wanneer zij geloven 
dat waar ze persoonlijk staan

00:06:27.580 --> 00:06:29.749
het enige is dat van belang is.

NOTE Paragraph

00:06:29.749 --> 00:06:33.499
Je hebt de marktrevolutie 
van de jaren tachtig

00:06:33.499 --> 00:06:39.460
en de enorme toename 
van de ongelijkheid in de samenleving.

00:06:39.460 --> 00:06:41.366
Denk eraan dat tot de jaren 70,

00:06:41.366 --> 00:06:45.106
de verspreiding van de democratie 
altijd gepaard is gegaan

00:06:45.106 --> 00:06:48.566
met een daling van de ongelijkheid.

00:06:48.566 --> 00:06:50.732
Hoe democratischer 
onze samenlevingen werden,

00:06:50.732 --> 00:06:54.765
hoe gelijker ze werden.

00:06:54.765 --> 00:06:57.099
Nu zien we de omgekeerde tendens.

00:06:57.099 --> 00:06:59.799
De verspreiding van democratie 
gaat nu veel meer gepaard

00:06:59.799 --> 00:07:01.683
met een toename van de ongelijkheid.

00:07:01.683 --> 00:07:04.917
Ik vind dit zeer verontrustend

00:07:04.917 --> 00:07:08.865
wanneer we praten 
over wat goed en fout gaat

00:07:08.865 --> 00:07:10.749
met de democratie van vandaag.

NOTE Paragraph

00:07:10.749 --> 00:07:12.751
Over 1989 --

00:07:12.751 --> 00:07:16.265
iets waarvan je verwacht 
dat niemand het gaat bekritiseren --

00:07:16.265 --> 00:07:20.216
zul je vaak horen:
"Het was het einde van de koude oorlog

00:07:20.216 --> 00:07:25.516
die het sociaal contract tussen de elites 
en de gewone man opblies."

00:07:25.516 --> 00:07:27.433
Toen de Sovjet-Unie er nog was,

00:07:27.433 --> 00:07:30.816
hadden de rijken en de machtigen 
de gewone man nog nodig

00:07:30.816 --> 00:07:33.099
omdat ze hem vreesden.

00:07:33.099 --> 00:07:36.400
Nu hebben elites in principe vrij spel.

00:07:36.400 --> 00:07:38.565
Ze zijn erg mobiel. 
Je kan ze niet belasten.

00:07:38.565 --> 00:07:40.899
Ze hebben van de gewone man 
niets meer te vrezen.

00:07:40.899 --> 00:07:43.916
Daardoor krijg je 
een merkwaardige situatie

00:07:43.916 --> 00:07:48.433
waarbij de elites niet meer 
door de kiezers worden gecontroleerd.

00:07:48.433 --> 00:07:49.932
Dus is het geen toeval

00:07:49.932 --> 00:07:52.918
dat de kiezers niet meer 
geïnteresseerd zijn in stemmen.

NOTE Paragraph

00:07:52.918 --> 00:07:55.032
En dan het Internet.

00:07:55.032 --> 00:07:57.533
Het is waar dat we allemaal verbonden zijn 
door het Internet,

00:07:57.533 --> 00:08:04.216
maar we weten ook dat het Internet 
echokamers en politieke getto's crëerde

00:08:04.216 --> 00:08:09.318
waardoor je levenslang alleen maar 
contact houdt met je eigen politieke stroming.

00:08:09.318 --> 00:08:11.250
Daardoor wordt het steeds moeilijker

00:08:11.250 --> 00:08:14.016
om andersdenkenden te begrijpen.

00:08:14.016 --> 00:08:15.884
Ik weet dat velen hier

00:08:15.884 --> 00:08:20.648
prachtig hebben gesproken over de digitale wereld 
en de mogelijke samenwerking,

00:08:20.648 --> 00:08:24.682
maar heb je de impact van de digitale wereld 
op de Amerikaanse politiek gezien?

00:08:24.682 --> 00:08:28.533
Dat is ook 
een gevolg van de internetrevolutie.

00:08:28.533 --> 00:08:31.199
Dat is de andere kant van de medaille.

NOTE Paragraph

00:08:31.199 --> 00:08:33.217
Wat de politieke adviseurs

00:08:33.217 --> 00:08:37.583
leerden van de neurowetenschappers

00:08:37.583 --> 00:08:40.935
is dat je niet meer moet praten

00:08:40.935 --> 00:08:43.200
over ideeën of beleidsprogramma's.

00:08:43.200 --> 00:08:48.967
Het gaat erom 
hoe je de emoties van mensen manipuleert.

00:08:48.967 --> 00:08:51.034
Dat gaat zelfs zover

00:08:51.034 --> 00:08:55.435
dat, als we vandaag over revoluties praten,

00:08:55.435 --> 00:09:01.434
het niet meer over ideologieën of ideeën gaat.

00:09:01.434 --> 00:09:03.900
Vroeger droegen revoluties 
ideologische namen.

00:09:03.900 --> 00:09:05.833
Ze konden communistisch, liberaal,

00:09:05.833 --> 00:09:07.618
fascistisch of islamitisch zijn.

00:09:07.618 --> 00:09:11.866
Nu worden ze genoemd 
naar het meest gebruikte medium.

00:09:11.866 --> 00:09:15.000
Je hebt nu Facebook- of Twitterrevoluties.

00:09:15.000 --> 00:09:19.400
De inhoud telt niet meer, 
het gaat om de media.

NOTE Paragraph

00:09:19.400 --> 00:09:21.935
Ik zeg dit 
omdat een van mijn belangrijkste punten is

00:09:21.935 --> 00:09:26.734
dat dat wat goed liep, 
tegelijk ook fout liep.

00:09:26.734 --> 00:09:30.467
Wanneer we nu willen zien 
hoe we de situatie kunnen veranderen,

00:09:30.467 --> 00:09:33.416
als we willen weten 
wat we kunnen doen voor de democratie,

00:09:33.416 --> 00:09:35.983
moeten we deze dubbelzinnigheid 
voor ogen houden.

00:09:35.983 --> 00:09:39.001
De dingen 
waar we het meest van houden,

00:09:39.001 --> 00:09:42.202
kunnen ons ook het meest beschadigen.

00:09:42.202 --> 00:09:45.386
Het is tegenwoordig erg 'in' 
om te geloven

00:09:45.386 --> 00:09:47.700
dat het streven naar transparantie,

00:09:47.700 --> 00:09:54.085
de connectie tussen actieve burgers, 
nieuwe technologieën

00:09:54.085 --> 00:09:57.749
en transparantie-vriendelijker wetgeving,

00:09:57.749 --> 00:10:00.817
het vertrouwen in de politiek kunnen herstellen.

00:10:00.817 --> 00:10:04.500
Je denkt dat met deze nieuwe technologieën 
en mensen die ze willen gebruiken,

00:10:04.500 --> 00:10:08.184
het voor de regeringen 
veel moeilijker zal worden om te liegen,

00:10:08.184 --> 00:10:10.699
te stelen

00:10:10.699 --> 00:10:14.384
en waarschijnlijk zelfs te doden.

00:10:14.384 --> 00:10:16.400
Dit is waarschijnlijk waar.

00:10:16.400 --> 00:10:19.450
Maar ik geloof 
dat we ook duidelijk moeten zeggen

00:10:19.450 --> 00:10:24.717
dat transparantie 
centraal maken in de politiek,

00:10:24.717 --> 00:10:28.316
erg dom is.

NOTE Paragraph

00:10:28.316 --> 00:10:31.899
Transparantie gaat niet over het herstellen 
van vertrouwen in de instellingen.

00:10:31.899 --> 00:10:36.618
Transparantie is het middel
waarmee de politiek het wantrouwen beheert.

00:10:36.618 --> 00:10:41.150
Wij gaan ervan uit dat onze samenlevingen 
gebaseerd zullen zijn op wantrouwen.

00:10:41.150 --> 00:10:43.976
Wantrouwen was trouwens al altijd 
erg belangrijk voor de democratie.

00:10:43.976 --> 00:10:46.116
Daarom is er een scheiding der machten.

00:10:46.116 --> 00:10:50.267
Daarom is er creatief wantrouwen

00:10:50.267 --> 00:10:53.351
tussen de vertegenwoordigers 
en vertegenwoordigden.

00:10:53.351 --> 00:10:58.250
Maar wanneer politiek alleen gaat 
over beheer van wantrouwen,

00:10:58.250 --> 00:11:01.333
-- ik ben zeer blij dat '1984' werd genoemd --

00:11:01.333 --> 00:11:05.083
dan krijgen we '1984' in omgekeerde richting.

00:11:05.083 --> 00:11:07.200
Het gaat niet om Big Brother 
die jou in de gaten houdt,

00:11:07.200 --> 00:11:09.500
maar wij worden de Big Brother

00:11:09.500 --> 00:11:11.250
die kijkt naar de politieke klasse.

NOTE Paragraph

00:11:11.250 --> 00:11:14.866
Maar is dit het idee 
van een vrije samenleving?

00:11:14.866 --> 00:11:16.400
Kan je je voorstellen

00:11:16.400 --> 00:11:22.518
dat fatsoenlijke, burgerlijke, getalenteerde mensen 
kiezen voor de politiek

00:11:22.518 --> 00:11:24.300
als ze denken

00:11:24.300 --> 00:11:28.100
dat politiek ook gaat 
over het beheren van wantrouwen?

00:11:28.100 --> 00:11:31.134
Ben je niet bang 
van al deze technologieën

00:11:31.134 --> 00:11:33.134
die elke verklaring van politici 
over bepaalde kwesties

00:11:33.134 --> 00:11:36.749
altijd weer kunnen opsporen?

00:11:36.749 --> 00:11:40.616
Ben je niet bang dat dit 
een zeer krachtig signaal is aan politici

00:11:40.616 --> 00:11:45.250
om vast te houden aan hun standpunten, 
ook al zijn ze fout,

00:11:45.250 --> 00:11:49.267
omdat consistentie belangrijker wordt 
dan gezond verstand?

00:11:49.267 --> 00:11:50.949
En voor de Amerikanen in de zaal:

00:11:50.949 --> 00:11:54.001
zijn jullie niet bang 
dat jullie presidenten gaan regeren

00:11:54.001 --> 00:11:57.376
op basis van wat 
ze in de voorverkiezingen zeiden?

NOTE Paragraph

00:11:57.376 --> 00:11:59.367
Ik vind dit heel belangrijk,

00:11:59.367 --> 00:12:03.399
omdat democratie gaat over mensen 
die hun standpunten wijzigen

00:12:03.399 --> 00:12:06.549
op basis van rationele argumenten 
en discussies.

00:12:06.549 --> 00:12:10.033
Dit kunnen we kwijtraken 
door het zeer nobele idee

00:12:10.033 --> 00:12:12.049
om mensen ter verantwoording te roepen,

00:12:12.049 --> 00:12:14.667
om de mensen te laten zien 
dat we politiek opportunisme

00:12:14.667 --> 00:12:17.385
van politici niet zullen tolereren.

00:12:17.385 --> 00:12:19.717
Dit is voor mij uiterst belangrijk.

00:12:19.717 --> 00:12:22.983
Als we het vandaag over politiek hebben,

00:12:22.983 --> 00:12:25.182
is het waarschijnlijk zinvol

00:12:25.182 --> 00:12:28.584
dit soort verhaal er ook in te betrekken.

NOTE Paragraph

00:12:28.584 --> 00:12:32.134
Vergeet niet dat elke onthulling 
ook een verhulling is.

00:12:32.134 --> 00:12:35.899
Hoe transparant 
onze regeringen ook zullen zijn,

00:12:35.899 --> 00:12:38.301
ze zullen selectief transparant zijn.

00:12:38.301 --> 00:12:40.333
In een klein land 
dat mijn land kon zijn,

00:12:40.333 --> 00:12:41.766
maar ook jullie land,

00:12:41.766 --> 00:12:43.951
namen ze een besluit 
-- dit keer echt gebeurd --

00:12:43.951 --> 00:12:46.566
dat alle regeringsbeslissingen,

00:12:46.566 --> 00:12:49.132
discussies in de ministerraad,

00:12:49.132 --> 00:12:52.433
op het Internet moesten worden gepubliceerd

00:12:52.433 --> 00:12:56.833
binnen de 24 uur 
nadat de discussies hadden plaatsgevonden.

00:12:56.833 --> 00:12:59.001
Het publiek was er erg voor.

00:12:59.001 --> 00:13:01.452
Ik kreeg de kans om de eerste minister te vragen

00:13:01.452 --> 00:13:03.050
waarom hij dit besluit had genomen.

00:13:03.050 --> 00:13:04.766
Hij zei: "Dit is de beste manier

00:13:04.766 --> 00:13:09.394
om mijn ministers het zwijgen op te leggen.

00:13:09.394 --> 00:13:12.479
Het gaat zeer moeilijk voor hen worden 
om niet akkoord te gaan

00:13:12.479 --> 00:13:14.661
als ze weten dat dit 24 uur later

00:13:14.661 --> 00:13:16.565
al publiek gaat zijn,

00:13:16.565 --> 00:13:20.511
en het op een of andere manier 
tot een politieke crisis kan leiden."

NOTE Paragraph

00:13:20.511 --> 00:13:21.978
Als we dus over transparantie spreken,

00:13:21.978 --> 00:13:23.577
of over openheid,

00:13:23.577 --> 00:13:25.694
moeten we in gedachten houden

00:13:25.694 --> 00:13:29.444
dat wat goed liep 
ook fout kan lopen.

00:13:29.444 --> 00:13:33.628
Dit komt van Goethe, geen Bulgaar 
en evenmin een politieke wetenschapper.

00:13:33.628 --> 00:13:36.110
Enkele eeuwen geleden zei hij:

00:13:36.110 --> 00:13:39.447
"Er valt een grote schaduw 
waar er veel licht is."

NOTE Paragraph

00:13:39.447 --> 00:13:40.979
Hartelijk dank.

NOTE Paragraph

00:13:40.979 --> 00:13:42.629
(Applaus)