आज म तपाईंहरुलाई देखाउँदै छु -

कसरी यो ट्याब्लेट र मैंले लगाईरहेको 
भर्चुयल रियालिटी हेड्सेटले

विज्ञान विषयको शिक्षणमा 
क्रान्ति लेराउँदै छ ।

साथै म के कुरा पनि देखाउने छु भने -

कसरी यसले विज्ञान शिक्षकलाई 
दोहोरो प्रभावकारी बनाउन सक्छ ।

यसभन्दाअघि, यो कसरी सम्भव छ 
त्यो तपाईंलाई देखाउँछु

आउनुस् छोटो प्रसंग जोडौं, 
विज्ञान शिक्षणको गुणस्तरमा सुधार

किन महत्वपूर्ण छ ।

यसो सोच्ने हो भने,

संसार कति छिटो परिवर्तन भइरहेछ ।

परिवर्तन सँगसँगै चुनौतीहरु पनि बढ्दा छन् ।

बढ्दो चुनौतीहरु- जस्तै : 
ग्लोबल वार्मिंगको सामना,

खाद्यान्न तथा पानीको अभावको समाधान,

विभिन्न रोगहरुको उपचार,

केही थोरै उदाहरण मात्रै ।

यी चुनौतिहरुको सामना गर्न, 
बास्तवमा हामीलाई कसले मद्धत गर्दै छ ?

धेरै हदसम्म, यिनै युवा विद्यार्थीहरुले ।

यी युवा पुस्ता नै भविष्यका 
होनहार वैज्ञानिक हुन् ।

धेरै हदसम्म हामी यिनैको भर पर्ने छौं -

भविष्यका नवीनतम र महान् आविष्कारका लागि

जसले आउँदा चुनौतीहरुको सामना गर्न 
हामीलाई सहयोग गर्नेछ ।

केहि बर्ष अगाडी, मेरो सह संस्थापक र म

यूनिवर्सिटीका विद्यार्थीहरुलाई 
यसै गरी पढाउँथ्यौं ।

हामीले पढाउँदै गर्दा विद्यार्थी 
लगभग यस्तै हुन्थे होलान् -

(हाँसो)

विश्वका कतिपय यूनिवर्सिटीको

बास्तविकता हो यो :

नीरस, अनि अल्छी मान्दै 
गरेका विद्यार्थीहरु,

जसलाई यो विषय 
किन पढ्दै गरेको

भन्ने पनि मतलब छैन ।

हामीले हाम्रो वरिपरी नवीन शिक्षा 
पद्धतीको खोजि गर्यौं ।

तर हामीले जे भेट्यौं, ती एकदमै 
निराशाजनक थिए ।

किताबहरु इ-बुकमा रुपान्तरण भएका थिए,

कालोपाटी - यू ट्युब भिडियोमा
परिवर्तित भएका थिए

कक्षा संचालन गरिने हलहरु MOOCs मा 
बदलिएका थिए

(Massive Online Open Courses) ।

हामीले पनि यहि गर्यौं भने

तिनै पुराना सामग्री

त्यही ढाँचा,

अरु विद्यार्थीहरुसम्म पुर्याउँथ्यौं ।

मैंले त्यो तरिका नराम्रो भन्नखोजेको होइन ।

तर शिक्षण पद्धति लगभग उस्तै हुन्थ्यो ,

नयाँपन केही हुन्नथ्यो ।

हामी अरु उपाय सोच्न थाल्यौं ।

हामीले देख्यौं - Flight Simulator 
(उडान सिकाउने कम्प्युटर खेल)

वास्तविक उडान तालिम संगै

पाइलटहरुलाई खेल्न दिंदा, तालिम
बढी नै प्रभावकारी देखियो ।

हामीले विचार गयौं, यी कुरा

विज्ञान शिक्षणमा पनि 
किन प्रयोग नगर्ने ?

किन Virtual Laboratory Simulator 
नबनाउने ?

हामीले ल्याब बनायौं ।

विशेषत: एक शिक्षक, एक प्रशिक्षक

हुने गरी हामीले पूर्ण Virtual Reality 
Laboratory Simulator बनायौं,

जहाँ बिद्यार्थीहरु वास्तविक 
संसारको ल्याबमा

जस्तै गणितीय समीकरणको साथमा

बिभिन्न प्रयोग गर्न सक्छन् ।

साधारण Simulations मात्र नभएर

MIT जस्ता स्तरीय युनिवर्सिटीसंग मिलेर

हामीले Advanced Simulations बनायौं ।

जहाँ, क्यान्सरको Cutting-Edge 
रिसर्च समेत गर्न सकिन्छ ।

विद्यार्थीहरुलाई वास्तविक रिसर्चमा 
पठाउनु अघि,

Virtual Experiments गर्न दिएर

यूनिवर्सिटीहरुले 
करोडौं रुपैंया बचाउन सक्छन् ।

त्यतिमात्र नभएर ;

मसिनको भित्री तह सम्म हेरेर

मसिनमा के हुदै छ समेत बुझ्न सक्छन् ।

उनीहरु ल्याबमा

खतरापूर्ण परिक्षण गर्न समेत 
सजिलै सक्षम हुनेछन्।

उदाहरणको लागि:

साल्मोनेला ब्याक्टेरियाको बारेमा जान्नु 
एउटा महत्वपुर्ण विषय हो ।

तर सुरक्षाको कारण, धेरै स्कूलहरुले 
पढाउन सक्दैनन् ।

हामी बिद्यार्थीलाइ यो काम दिएर,

शिक्षकलाइ पुरै ड्यास बोर्ड दिएर, उनीहरुले

बिद्यार्थीले कत्तिको बुझेका रहेछन, 
थाहा पाउन सक्छौं ।

त्यति मात्र होइन,

बिद्यार्थीलाई किन क्लासमा व्यस्त बनाउन

आवश्यक छ, हामीले बुझेका छौं ।

त्यसैले रमाइलो र आकर्षक कथाहरु जोड्न

हामीले गेम डिजाईनरहरुको मद्धत लियौं ।

उदाहरणको लागि यो कक्षामा

आफ्नो विज्ञान क्षमताको पूर्ण सदुपयोग गर्दै

बिद्यार्थीहरुले CSI रहस्यमय घटना 
सुल्झाउनु पर्छ ।

यी कामहरु गर्दा हामीले पाएको प्रतिक्रिया

अत्यन्त सकारात्मक छ ।

यहाँ ३०० जना बिद्यार्थीहरु आफूले

जानेको बिज्ञान ज्ञानको प्रयोग गर्दै

धैर्यपूर्वक CSI मर्डर केस सुल्झाउँदै छन ।

मलाई सबैभन्दा रमाइलो लाग्ने कुरा,

कहिले कहीं बिद्यार्थीहरु क्लास पछि

छक्क पर्दै आउछन् र भन्छन्

यो Virtual Lab मा Facebook नै नहेरी

२ घण्टा बितेको पत्तै पाइनं ।

(हाँसो)

यसरी बिद्यार्थीहरुले समय बितेको 
पत्तै पाऊदैनन् ।

यसको बास्तवमै काम गरेको 
नगरेको अनुसन्धान गर्न

Stanford University र 
Technical University of

Denmark का १६० बिद्यार्थीहरुमा 
अनुसन्धान गरियो ।

उनीहरुले ती बिद्यार्थीहरुको समूहलाई
२ भागमा बाँडे -

एउटा समूहलाई 
Virtual Laboratory Simulations

र अर्को समूहलाइ पुरानै 
शिक्षण पद्धति दिइयो ।

दुवै समूहलाइ बराबर समय दिइयो ।

अनुसन्धान गर्नु अघि

र पछि बिद्यार्थीहरुको जांच लिइयो ।

यसरी उनीहरुले विद्यार्थी सिकाई प्रभाबलाई 
प्रस्ट रुपमा परिक्षण गर्न सकियोस् ।

अनुसन्धान नतिजा अनुसार:

पुरानो शिक्षण पद्धति भन्दा नयाँ पद्धति

पढ्ने ७६% बिद्यार्थीहरुको 
सिकाई - गुणस्तरीय थियो ।

अझ रमाइलो कुरा

अनुसन्धानको दोस्रो पाटो -

शिक्षकहरुमा पार्ने प्रभाव थियो ।

के पत्ता लाग्यो भने -

शिक्षकद्वारा दिइने कक्षा, प्रशिक्षण र

Virtual Laboratories संयुक्त 
गर्ने हो भने,

सिकाईको गुणस्तरमा १०१ % ले 
वृद्धि भएको देखियो ।

र उत्तिकै समय अबधिमा बिज्ञान शिक्षकको

प्रभाव पनि दोब्बर देखियो ।

केहि महिना पछि

हामीले हामीलाई प्रश्न गर्यौं

अहिले हामी संग- प्रशिक्षार्थी मनोबिज्ञ,

शिक्षक, बैज्ञानिक, गेम ड़ेवलपरहरुको 
राम्रो समूह छ

फेरी आफैंलाई प्रश्न गर्यौं -

निरन्तर नयाँ शिक्षा पद्धति निर्माण गर्ने

हाम्रो प्रणलाइ राख्न सक्छौं ?

हामीले लामो समयदेखि निर्माणगर्दै गरेको र

कठिन कामको बारेमा प्रस्तुत गर्न पाउँदा 
आज म खुशी छु ।

यो के हो त, म छोटकरीमा भन्ने छु ।

मेरो हातमा यो मोबाइल फोन छ,

प्राय: बिद्यार्थीहरुसंग पहिले नै 
यो स्मार्ट फोन छ ।

मैंले यसलाई Virtual-Reality Headset 
संग Plug In गरेको छु ।

शाब्दिक रुपमा भन्दा,

अब म यो Virtual World मा प्रवेश गर्न सक्छु

केही दर्शकहरुलाई पनि हामीले 
यो मौका दिएका छौं ।

कुन हद सम्मको यो वास्तविक संसार लाग्छ,

त्यो थाहा पाउन, तपाईंले यो हेर्नैपर्दछ ।

अब म बास्तबिकतामै यो ल्याबमा प्रवेश गरेको 
महसुस गर्दै छु ।

मलाई स्क्रिनमा देख्नुभो ?

दर्शक : देख्यौं

माइकल बोडेकर : गज्ज़ब !!

मैले भर्खरै मेरो मोबाइल फोन अन गरें -

अब म, अत्याधुनिक, बिशाल, 
करोडौं रुपिया पर्ने

ल्याबसंग अन्तरक्रिया गर्न सक्छु ।

उदाहरणको लागि, अब म यो औजार लिएर 
अनुसन्धान गर्न सक्छु ।

म संग E-Ggel, PCR छन, 
हेर्नुस त त्यहाँ

मसंग अत्याधुनिक परीक्षण मसिन छ ।

त्यहाँ Electron Microscope छ

आफ्नो खल्तीमा Electron Microscope 
राखेर कोही हिड्छ ?

यहाँ परीक्षण उपकरण छ

यसको सहायताले म 
बिभिन्न परिक्षण गर्न सक्छु

यहाँ ढोका छ,

यहाँबाट म अरु परीक्षणमा जान सक्छु,

ल्याबरोटरीमा काम गर्न सक्छु ।

यो मेरो पढ्ने ट्याब्लेट हो,

यो साह्रै चलाख छ ।

यसले मलाई Relevant Theory पढ्न दिन्छ ।

म यससंग अन्तरक्रिया गर्न सक्छु ।

म यसमा विडियो हेर्न सक्छु, परिक्षण 
गर्दै गरेको बिषयमा

आवस्यक जानकारी खोज्न सक्छु ।

यहाँनिर म्यारी छन् ।

उनी मेरो शिक्षक र ल्याब सहायक हुन् ।

उनले मलाई सम्पूर्ण ल्याबको 
पथ प्रदर्शन गराउछिन् ।

चाडै नै

शिक्षकहरु अहिले म भैरहेको Virtual संसारमा

आफैंलाई Teleport गर्नेछन,
अनि यही उपकरणको सहायताले

मलाई मद्धत गर्न, मार्ग निर्देशन 
गर्न सक्नेछन ।

यो बिषयलाइ सम्पन्न गर्नु अगाडी,

म तपाईलाइ अझ मज्जाको कुरा 
देखाउन गइरहेको छु ।

यस्तो काम तपाईं वास्तविक 
परीक्षणशाला पनि गर्न पाउनुहुन्न ।

यो PCR मशिन हो

अब म यो परिक्षण गर्न जादै छु ।

भर्खरै मैले मेरो आकार 
लाखौं गुणा सानो बनाएँ,

झन्डै अणुको आकारमा ।

यो तपाईंले पनि अनुभव गर्नुपर्छ ।

यस्तो लाग्दैछ, म मसिन भित्र उभिरहेकोछु ।

म अणु र DNA सबै देख्दै छु,

Polymerase र Enzymes देख्दै छु ।

यतिखेरको अवस्थामा

DNA को लाखौं गुणा प्रतिलिपि बन्दै छ,

त्यसरी नै जसरी येतिखेर हाम्रो 
शरीरमा बन्दै छ ।

यो प्रक्रिया कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा म अब 
नजिकबाट बुझ्न र अनुभव गर्न सक्छु ।

मलाई आशा छ, नयाँ प्रबिधियुक्त यो मसिनको

सम्भावनाको अलि अलि ज्ञान भयो होला ।

र म अगाडी जोड दिन चाहन्छु,

हामीले भर्खर देखेका कुराहरु 
iPad र Laptop हरुमा

Headset बिना पनि देख्न सकिन्छ ।

यो कुरा महत्वपुर्ण भएकोले भन्दै छु ।

आउँदो पुस्ताका बैज्ञानिकहरुलाई

बल र हौसला प्रदान गर्न,

शिक्षकहरुले नयाँ प्रविधिहरु 
आत्मसाथ गर्नु

अत्यन्त आवश्यक छ ।

धेरै कारणले मलाई लाग्छ,

बिज्ञान शिक्षणमा रहेको Quantum Leap

अब प्रविधिको कारण होइन,

कक्षा कोठामा नया प्रबिधि भित्र्याउने

एवं प्रबिधि आत्मसाथ गर्ने

शिक्षकको बिबेकमा निर्भर गर्दछ ।

हामीलाई बिश्वास छ,
धेरै विश्वविद्यालय, स्कूल

शिक्षकले यसको पूर्ण क्षमतालाई बुझ्न

प्राबिधिक सहकार्य गर्नेछन् ।

अन्त्यमा

मलाई सधै प्रेरणादिने

यो कथा संगै बिदा माग्दछु -

यो कथा हो ज्याक एन्द्रकाको ।

तपाईहरुले चिन्नु पनि हुन्छ होला ।

ज्याकले न्यून खर्चमा 
प्यान्क्रियाज क्यान्सर पत्ता लगाउने

प्राबिधि को आविस्कार गरे,
१५ बर्षको उमेरमा ।

उसले आफ्नो महान आविस्कारको बारेमा

अरुलाई सुनाउदा भन्छ, एउटा कुराले

यो आविस्कार गर्न झन्डै रोकेको थियो ।

त्यो हो - वास्तविक प्रयोगशालामा 
उसको पहुँच थिएन ।

किनकि, ल्याबमा जान उसको अनुभव

अत्यन्त थोरै थियो ।

कल्पना गरौँ, हामीले यदि संसारभरी नै,

ज्याकजस्ता सबै बिद्यार्थीलाई अत्याधुनिक,

करोडौं रुपया पर्ने,

Virtual Lab र

मसिन-उपकरण दिने हो भने,

खुशीले उफ्रंदै जो कोहि पनि यहाँ

बैज्ञानिक बन्नेछन् ।

अनुमान लगाउनुहोस्, यसले नयाँ पुस्ताका
समग्र जवान र जेहेन्दार

बैज्ञानिकहरुलाई नया अन्वेसण र आविष्कारले
संसार परिवर्तन गराउन

कति हौसला र शक्ति दिनेछ

धेरै धेरै धन्यवाद !!

(ताली)