WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.000
Ajo për të cilën dua t'ju flas,

00:00:03.000 --> 00:00:05.000
është se ç'mund të mësojmë nga studimi i gjenomeve

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
të njerëzve që jetojnë

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
dhe atyre të zhdukur.

00:00:09.000 --> 00:00:11.000
Por më parë,

00:00:11.000 --> 00:00:14.000
dua t'ju rikujtoj shkurtimisht ato që tashmë i dini:

00:00:14.000 --> 00:00:16.000
gjenomet tona, materiali ynë gjenetik,

00:00:16.000 --> 00:00:19.000
ruhet thuajse në çdo qelizë të trupit tonë në kromozome

00:00:19.000 --> 00:00:21.000
në formën e ADN-së,

00:00:21.000 --> 00:00:24.000
molekulës së famshme spirale të dyfishtë.

00:00:24.000 --> 00:00:26.000
Informacioni gjenetik

00:00:26.000 --> 00:00:28.000
ruhet në formën e një sekuence

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
të 4 bazave (të azotuara)

00:00:30.000 --> 00:00:33.000
që shkurtimisht i shënojmë me A, T, C dhe G

00:00:33.000 --> 00:00:35.000
Ky informacion ruhet dy herë

00:00:35.000 --> 00:00:37.000
në secilin varg--

00:00:37.000 --> 00:00:39.000
kjo është e rëndësishme

00:00:39.000 --> 00:00:41.000
sepse sa herë formohen qeliza të reja, këto vargje ndahen

00:00:41.000 --> 00:00:44.000
dhe duke përdorur këto për shabllon, formohen vargje të tjera të reja

00:00:44.000 --> 00:00:47.000
në një proces thuajse të përsosur.

NOTE Paragraph

00:00:47.000 --> 00:00:49.000
Por, siç e dimë, sigurisht, asgjë në natyrë

00:00:49.000 --> 00:00:51.000
nuk është tërësisht perfekte

00:00:51.000 --> 00:00:53.000
kështu që ndonjëherë ndodhin gabime

00:00:53.000 --> 00:00:56.000
dhe formohet një shkronjë e gabuar.

00:00:56.000 --> 00:00:58.000
Ne i shohim rezultatet

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
e këtyre mutacioneve

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
kur krahasojmë sekuencat e ADN-ve

00:01:02.000 --> 00:01:05.000
midis nesh në këtë dhomë p.sh.

00:01:05.000 --> 00:01:08.000
Nëse krahasojmë gjenomin tim me ndonjërin prej jush,

00:01:08.000 --> 00:01:12.000
përafërsisht një në çdo 1200, 1300 shkronja

00:01:12.000 --> 00:01:14.000
do të jetë ndryshe

00:01:14.000 --> 00:01:16.000
Këto mutacione mblidhen

00:01:16.000 --> 00:01:19.000
përafërsisht si funksion i kohës.

00:01:19.000 --> 00:01:22.000
Nëse marim një shimpanze, do të shohim më shumë ndryshime.

00:01:22.000 --> 00:01:25.000
Përafërsisht një shkronjë në njëqind

00:01:25.000 --> 00:01:27.000
do të jetë ndryshe nga ajo e shimpanzesë.

NOTE Paragraph

00:01:27.000 --> 00:01:29.000
Nëse jeni të interesuar në historinë

00:01:29.000 --> 00:01:31.000
e një pjese të ADN-së, apo gjithë gjenomit,

00:01:31.000 --> 00:01:34.000
ju mund t'a rindërtoni historinë e ADN-së

00:01:34.000 --> 00:01:36.000
me këto diferenca që gjeni.

00:01:36.000 --> 00:01:40.000
Përgjithësisht ne i formësojmë idetë tona për historinë

00:01:40.000 --> 00:01:42.000
me pemë si kjo këtu.

00:01:42.000 --> 00:01:44.000
Në këtë rast, është shumë e thjeshtë.

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
Dy sekuenca ADN-je njerëzore

00:01:46.000 --> 00:01:49.000
përfundojnë shpesh në një paraardhës të njëjtë.

00:01:49.000 --> 00:01:53.000
Më tej akoma gjejmë një paraardhës të përbashkët me shimpanzetë.

00:01:53.000 --> 00:01:56.000
Duke qenë se këto mutacione

00:01:56.000 --> 00:01:58.000
ndodhin përafërsisht si një funksion i kohës,

00:01:58.000 --> 00:02:00.000
ju mund t'i transformoni këto diferenca

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
në një kohë të përafërt

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
ku dy njerëz, përgjithësisht,

00:02:04.000 --> 00:02:08.000
do të ndajnë të njëjtin paraardhës rreth gjysëm milioni vite më parë,

00:02:08.000 --> 00:02:10.000
ndërsa me shimpanzetë,

00:02:10.000 --> 00:02:13.000
koha do të ishte diku tek pesë milion vite më parë.

NOTE Paragraph

00:02:13.000 --> 00:02:15.000
Ajo çfarë ka ndodhur këto vitet e fundit

00:02:15.000 --> 00:02:17.000
është se gjendet teknologjia e nevojshme

00:02:17.000 --> 00:02:21.000
që ju lejon të shihni shumë, shumë pjesë ADN-je në një kohë të shkurtër.

00:02:21.000 --> 00:02:23.000
Tashmë vetëm për disa orë

00:02:23.000 --> 00:02:26.000
ne mund të përcaktojmë gjithë gjenomin e një personi.

00:02:26.000 --> 00:02:29.000
Secili prej nesh, sigurisht, përmban dy gjenome njerëzor--

00:02:29.000 --> 00:02:32.000
një prej nënës dhe tjetra prej babait tonë.

00:02:32.000 --> 00:02:36.000
Secili prej tyre është tre miliardë shkronja i gjatë.

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
Ne do të kuptojmë se dy gjenomet e mia

00:02:38.000 --> 00:02:40.000
apo njëri prej tyre që duam t'a përdorim.

00:02:40.000 --> 00:02:43.000
do të ketë 3 milion diferenca

00:02:43.000 --> 00:02:45.000
në këtë radhë.

00:02:45.000 --> 00:02:47.000
Më pas, mund të fillojmë të themi

00:02:47.000 --> 00:02:49.000
se si këto diferenca gjenetike

00:02:49.000 --> 00:02:51.000
janë shpërndarë kudo në botë.

00:02:51.000 --> 00:02:53.000
Nëse e bëni këtë,

00:02:53.000 --> 00:02:57.000
ju do të gjeni një sasi të caktuar variacionesh gjenetike në Afrikë.

00:02:57.000 --> 00:03:00.000
Nëse shihni më tej jashtë Afrikës,

00:03:00.000 --> 00:03:03.000
ju do të gjeni më pak variacione gjenetike.

00:03:03.000 --> 00:03:05.000
Kjo të surprizon, sigurisht,

00:03:05.000 --> 00:03:08.000
sepse gjashtë apo tetë herë më pak njerëz

00:03:08.000 --> 00:03:11.000
jetojnë në Afrikë sesa jashtë saj.

00:03:11.000 --> 00:03:14.000
Prapëseprapë njerëzit brenda Afrikës

00:03:14.000 --> 00:03:17.000
kanë më shumë variacione gjenetike.

NOTE Paragraph

00:03:17.000 --> 00:03:19.000
Për më tepër, thuajse gjithë këto variante gjenetike

00:03:19.000 --> 00:03:21.000
që gjejmë jashtë Afrikës

00:03:21.000 --> 00:03:23.000
kanë sekuenca tepër të ngjashme ADN-je

00:03:23.000 --> 00:03:25.000
me ato brenda Afrikës,

00:03:25.000 --> 00:03:27.000
Por nëse shohim në Afrikë,

00:03:27.000 --> 00:03:30.000
egziston një komponent i variacionit gjenetik

00:03:30.000 --> 00:03:33.000
që nuk ka të afërm jashtë Afrike.

00:03:33.000 --> 00:03:36.000
Nga kjo del se, modeli për t'a shpjeguar këtë

00:03:36.000 --> 00:03:39.000
është se një pjesë e variacioneve afrikane, por jo të gjitha,

00:03:39.000 --> 00:03:43.000
janë larguar nga Afrika për të kolonizuar botën.

00:03:43.000 --> 00:03:47.000
Sëbashku me metodat për të datuar diferencat gjenetike,

00:03:47.000 --> 00:03:49.000
kjo na çon në përfundimin

00:03:49.000 --> 00:03:51.000
se njerëzit modernë--

00:03:51.000 --> 00:03:54.000
njerëz që janë në thelb të padallueshëm nga unë dhe ju--

00:03:54.000 --> 00:03:57.000
evoluan në Afrikë kohët e fundit

00:03:57.000 --> 00:04:01.000
diku tek 100 -200 mijë vjet të shkuara.

00:04:01.000 --> 00:04:05.000
Më vonë, midis 100 apo 50 mijë vjet më parë,

00:04:05.000 --> 00:04:07.000
ikën nga Afrika

00:04:07.000 --> 00:04:09.000
për të kolonizuar pjesën tjetër të botës.

NOTE Paragraph

00:04:09.000 --> 00:04:11.000
Kështu që, ajo që unë parapëlqej shpesh t'a them,

00:04:11.000 --> 00:04:13.000
nisur nga perpektiva gjenomike,

00:04:13.000 --> 00:04:15.000
ne jemi të gjithë Afrikanë.

00:04:15.000 --> 00:04:18.000
Ne ose jetojmë sot brenda Afrikës,

00:04:18.000 --> 00:04:20.000
ose kemi emigruar jo shumë kohë më parë.

00:04:20.000 --> 00:04:22.000
Një tjetër pasojë

00:04:22.000 --> 00:04:25.000
e kësaj origjine të vonë të njerëzve modernë

00:04:25.000 --> 00:04:27.000
është se variante gjenetike

00:04:27.000 --> 00:04:29.000
janë të shpërndarë gjerësisht nëpër botë,

00:04:29.000 --> 00:04:31.000
në shumë vende,

00:04:31.000 --> 00:04:34.000
dhe ato tentojnë të variojnë si gradientë,

00:04:34.000 --> 00:04:38.000
të paktën kur e sheh perspektivën nga lart.

00:04:38.000 --> 00:04:40.000
Duke qenë se ekzistojnë kaq shumë variante gjenetike,

00:04:40.000 --> 00:04:43.000
dhe ato kanë gradientë kaq të ndryshëm--

00:04:43.000 --> 00:04:46.000
kjo nënkupton se nëse përcaktojmë një sekuencë ADN-je

00:04:46.000 --> 00:04:49.000
një gjenom të një individi--

00:04:49.000 --> 00:04:51.000
ne me shumë saktësi llogarisim

00:04:51.000 --> 00:04:53.000
prej ku vjen ky person,

00:04:53.000 --> 00:04:55.000
duke pranuar se prindërit apo gjyshërit e tij

00:04:55.000 --> 00:04:58.000
nuk kanë lëvizur shumë rreth e rrotull.

NOTE Paragraph

00:04:58.000 --> 00:05:00.000
A do të thotë kjo,

00:05:00.000 --> 00:05:02.000
siç shumica e njerëzve parapëlqejnë të mendojnë,

00:05:02.000 --> 00:05:05.000
se ekzistojnë diferenca të mëdha midis grupeve të njerëzve--

00:05:05.000 --> 00:05:07.000
në kontinentë të ndryshëm, për shembull?

00:05:07.000 --> 00:05:10.000
Epo edhe ne mund t'i bëjmë këto pyetje.

00:05:10.000 --> 00:05:13.000
Ekziston, përshembul, një projekt në vazhdim e sipër

00:05:13.000 --> 00:05:15.000
për të sekuencuar njëmijë individë--

00:05:15.000 --> 00:05:18.000
gjenomet e tyre--nga cepa të ndryshëm të botës.

00:05:18.000 --> 00:05:21.000
Ata kanë mbaruar së sekuencuari 185 afrikanë

00:05:21.000 --> 00:05:24.000
nga dy popullata të ndryshme në Afrikë.

00:05:24.000 --> 00:05:27.000
Përafërsisht me këtë, janë sekuencuar njerëz edhe

00:05:27.000 --> 00:05:30.000
në Evropë dhe Kinë.

00:05:30.000 --> 00:05:33.000
Kështu që ne mund të themi se sa variante kemi gjetur,

00:05:33.000 --> 00:05:36.000
sa shkronja ndryshojnë

00:05:36.000 --> 00:05:39.000
në të paktën një prej sekuencave individuale.

00:05:39.000 --> 00:05:43.000
Në fakt janë shumë: 38 milionë pozicione të ndryshme.

NOTE Paragraph

00:05:43.000 --> 00:05:46.000
Ne mund të pyesim: A ka ndryshime absolute

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
midis afrikanëve dhe joafrikanëve?

00:05:48.000 --> 00:05:50.000
Ndoshta diferenca më e madhe

00:05:50.000 --> 00:05:52.000
që shumica jonë imagjinon, ka ekzistuar.

00:05:52.000 --> 00:05:54.000
Dhe, me një diferencë absolute--

00:05:54.000 --> 00:05:56.000
me diferencë nënkuptoj

00:05:56.000 --> 00:05:59.000
që njerëzit brenda Afrikës në një pozicion të caktuar,

00:05:59.000 --> 00:06:02.000
të gjithë individët--100 përqind--kanë një shkronjë,

00:06:02.000 --> 00:06:06.000
dhe gjithë të tjerët jashtë Afrike, kanë një shkronjë tjetër.

00:06:06.000 --> 00:06:09.000
Përgjigja e kësaj, midis miliona ndryshimeve të hasura,

00:06:09.000 --> 00:06:12.000
është se nuk ekziston një pozicion i tillë.

00:06:14.000 --> 00:06:16.000
Kjo mund të duket befasuese.

00:06:16.000 --> 00:06:19.000
Ndoshta është klasifikuar gabim ndonjë individ, apo diçka e tillë.

00:06:19.000 --> 00:06:21.000
Le t'i lehtësojmë disi kriteret

00:06:21.000 --> 00:06:23.000
dhe të pyesim: Sa pozicione ka

00:06:23.000 --> 00:06:25.000
ku 95 përqind e njerëzve në Afrikë kanë

00:06:25.000 --> 00:06:27.000
një variant,

00:06:27.000 --> 00:06:29.000
95 përqind, një variant tjetër,

00:06:29.000 --> 00:06:31.000
ky numër është 12.

NOTE Paragraph

00:06:31.000 --> 00:06:33.000
Kjo është shumë befasuese.

00:06:33.000 --> 00:06:35.000
Kjo do të thotë se kur shohim njerëzit

00:06:35.000 --> 00:06:38.000
dhe shohim një person nga Afrika

00:06:38.000 --> 00:06:41.000
dhe një person nga Evropa apo Azia

00:06:41.000 --> 00:06:45.000
ne nuk mundemi, për një pozicion të caktuar të gjenomit me 100 përqind saktësi,

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
të parashikojmë se ç'ka një person.

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
Dhe vetëm për 12 pozicione

00:06:49.000 --> 00:06:53.000
me 95 përqind siguri, e dimë se ç'gjendet.

00:06:53.000 --> 00:06:55.000
Kjo mund të jetë befasuese,

00:06:55.000 --> 00:06:57.000
sepse ne mundemi, sigurisht, të shohim këta persona

00:06:57.000 --> 00:07:01.000
dhe me shumë lehtësi të përcaktojmë nga vijnë paraardhësit e tyre.

00:07:01.000 --> 00:07:03.000
Kjo do të thotë që

00:07:03.000 --> 00:07:05.000
këto shenja që ne shohim

00:07:05.000 --> 00:07:07.000
me kaq lehtësi--

00:07:07.000 --> 00:07:10.000
tipare të fytyrës, ngjyra e lëkurës, struktura e flokut--

00:07:10.000 --> 00:07:14.000
nuk përcaktohen nga gjene të vetme me efekt të madh,

00:07:14.000 --> 00:07:17.000
por në fakt, përcaktohen nga variantë gjenetik të ndryshëm

00:07:17.000 --> 00:07:19.000
që duket se ndryshojnë në shpeshtësi

00:07:19.000 --> 00:07:21.000
midis pjesëve të ndryshme të botës.

NOTE Paragraph

00:07:21.000 --> 00:07:24.000
Ka edhe diçka tjetër me këto tipare

00:07:24.000 --> 00:07:27.000
që ne i dallojmë kaq lehtësisht tek njeri tjetri

00:07:27.000 --> 00:07:29.000
që ia vlen t'a marrim në konsideratë,

00:07:29.000 --> 00:07:32.000
dhe ajo është se, në një kuptim të drejtëpërdrejtë,

00:07:32.000 --> 00:07:35.000
këto shenja janë në sipërfaqen e trupit tonë.

00:07:35.000 --> 00:07:37.000
Ato janë ashtu siç thamë--

00:07:37.000 --> 00:07:40.000
tipare të fytyrës, strukturë floku, ngjyrë lëkure.

00:07:40.000 --> 00:07:42.000
Ekzistojnë gjithashtu një numër tiparesh

00:07:42.000 --> 00:07:44.000
që variojnë midis kontinenteve, si mënyra se si

00:07:44.000 --> 00:07:48.000
metabolizojmë ushqimin që hamë,

00:07:48.000 --> 00:07:50.000
apo se si

00:07:50.000 --> 00:07:53.000
sistemi yne imunitar përballon mikrobet

00:07:53.000 --> 00:07:55.000
që mundohen të pushtojnë trupin tonë.

00:07:55.000 --> 00:07:57.000
Por këto janë gjithë pjesët e trupit tonë

00:07:57.000 --> 00:08:00.000
ku ne bashkëveprojmë me mjedisin përreth,

00:08:00.000 --> 00:08:04.000
në një konfrontim të drejtpërdrejtë, po të doni.

00:08:04.000 --> 00:08:06.000
Është e lehtë të imagjinojmë

00:08:06.000 --> 00:08:08.000
sesi veçanërisht këto pjesë të trupit tonë

00:08:08.000 --> 00:08:11.000
u ndikuan shpejt nga seleksionimi mjedisor

00:08:11.000 --> 00:08:13.000
dhe ndryshuan shpeshtësine e gjeneve

00:08:13.000 --> 00:08:15.000
që janë të përfshira në to.

00:08:15.000 --> 00:08:18.000
Por, nëse shohim pjesë të tjera të trupit,

00:08:18.000 --> 00:08:20.000
pjesë që nuk kanë bashkëvepruar direkt me mjedisin--

00:08:20.000 --> 00:08:23.000
veshka, zemra apo mëlçia--

00:08:23.000 --> 00:08:25.000
nuk ekziston ndonjë mënyrë të themi,

00:08:25.000 --> 00:08:27.000
vetëm duke shikuar këto organe,

00:08:27.000 --> 00:08:30.000
të përcaktojmë se nga ç'pjesë e botës janë.

NOTE Paragraph

00:08:31.000 --> 00:08:33.000
Një tjetër gjë interesante del prej kësaj

00:08:33.000 --> 00:08:36.000
dhe është fakti se

00:08:36.000 --> 00:08:40.000
njerëzit kanë një origjinë të përbashkët në Afrikë,

00:08:40.000 --> 00:08:43.000
dhe kur filluan të shfaqen

00:08:43.000 --> 00:08:45.000
para 100 mijë vitesh, apo diçka e ngjashme,

00:08:45.000 --> 00:08:47.000
ata nuk ishin vetëm në planet.

00:08:47.000 --> 00:08:50.000
Kishte edhe forma të tjera humanoidësh rreth e qark,

00:08:50.000 --> 00:08:53.000
një prej më të famshmëve, ndoshta, neandertali--

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
këto forma të bëshme njerëzish,

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
krahasuar me pjesën e majtë këtu

00:08:57.000 --> 00:09:01.000
me një skelet modern njerëzor në të djathtë--

00:09:01.000 --> 00:09:04.000
që ka ekzistuar në Azinë Perëndimore dhe Evropë

00:09:04.000 --> 00:09:06.000
prej disa qindra mijëra vjetësh.

00:09:06.000 --> 00:09:08.000
Kështu na lind një pyetje interesante,

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
çfarë ndodhi kur u takuam?

00:09:10.000 --> 00:09:12.000
Çfarë i ndodhi neandertalëve?

NOTE Paragraph

00:09:12.000 --> 00:09:14.000
Dhe për t'i dhënë përgjigje pyetjeve të tilla,

00:09:14.000 --> 00:09:18.000
grupi im kërkimor--tashmë prej 25 vjetësh--

00:09:18.000 --> 00:09:20.000
punon për metodologji të nxjerrjes së ADN-së

00:09:20.000 --> 00:09:22.000
prej mbetjeve të neandertalëve

00:09:22.000 --> 00:09:24.000
dhe kafshëve të zhdukura

00:09:24.000 --> 00:09:27.000
që janë dhjetëra mijëra vjeçare.

00:09:27.000 --> 00:09:30.000
Kjo përmban një sërë çështjesh teknike

00:09:30.000 --> 00:09:32.000
se si nxirret kjo ADN,

00:09:32.000 --> 00:09:35.000
se si kjo mund të konvertohet në një format të sekuencueshëm.

00:09:35.000 --> 00:09:37.000
Duhet të punosh me shumë kujdes

00:09:37.000 --> 00:09:40.000
për të shmangur kontaminimin e eksperimenteve

00:09:40.000 --> 00:09:43.000
me vetë ADN-në tonë.

00:09:43.000 --> 00:09:46.000
Së bashku me të tjera çështje si kjo, duke i shtuar dhe metodat

00:09:46.000 --> 00:09:50.000
që lejojnë sekuencimin e shpejtë të shumë molekulave ADN-je

00:09:50.000 --> 00:09:52.000
na lejuan që vitin e kaluar

00:09:52.000 --> 00:09:55.000
të prezantonim versionin e parë të gjenomit të Neandertalit

00:09:55.000 --> 00:09:57.000
në të tillë formë ku secili prej jush

00:09:57.000 --> 00:09:59.000
mund të shohë në internet, prej gjenomit neandertal,

00:09:59.000 --> 00:10:02.000
të paktën 55 përqind të tij

00:10:02.000 --> 00:10:05.000
prej asaj që kemi arrirë të rindërtojmë deri më tani.

00:10:05.000 --> 00:10:07.000
Pas kësaj, kjo mund të krahasohet me gjenome

00:10:07.000 --> 00:10:10.000
të njerëzve që jetojnë sot.

NOTE Paragraph

00:10:10.000 --> 00:10:12.000
Dhe një pyetje

00:10:12.000 --> 00:10:14.000
që mund të doni të pyesni

00:10:14.000 --> 00:10:16.000
është, çfarë ndodhi kur u takuam?

00:10:16.000 --> 00:10:18.000
U përziemë apo jo?

00:10:18.000 --> 00:10:20.000
Mënyra se si t'a pyesim këtë pyetje

00:10:20.000 --> 00:10:23.000
është të shohim neandertalët që vijnë prej Evropës Jugore

00:10:23.000 --> 00:10:25.000
dhe t'a krahasojmë me gjenomet

00:10:25.000 --> 00:10:27.000
e njerëzve që jetojnë sot.

00:10:27.000 --> 00:10:29.000
Më pas shohim

00:10:29.000 --> 00:10:31.000
t'a bëjmë këtë me çifte individësh

00:10:31.000 --> 00:10:33.000
duke filluar me dy afrikanë,

00:10:33.000 --> 00:10:35.000
duke parë dy gjenomet afrikanë,

00:10:35.000 --> 00:10:38.000
gjejmë pozicionet ku këta gjenome ndryshojnë nga njëri tjetri,

00:10:38.000 --> 00:10:41.000
dhe për çdo rast pyesim: Si është Nendertali në lidhje me këta?

00:10:41.000 --> 00:10:44.000
I ngjan këtij afrikani apo tjetrit më shumë?

00:10:44.000 --> 00:10:47.000
Ne presim që të të mos ketë diferenca,

00:10:47.000 --> 00:10:49.000
duke qenë se neandërtalët nuk kanë jetuar ndonjëherë në Afrikë.

00:10:49.000 --> 00:10:52.000
Duhet të jenë njëlloj, nuk ka arsye që të jetë më e ngjashme

00:10:52.000 --> 00:10:55.000
me një afrikan se me afrikanin tjetër.

00:10:55.000 --> 00:10:57.000
Në fakt kështu është.

00:10:57.000 --> 00:10:59.000
Nga ana statistikore, nuk ka asnjë ndryshim

00:10:59.000 --> 00:11:03.000
se sa herë neandertali përket me një afrikan sesa me tjetrin.

00:11:03.000 --> 00:11:05.000
Kjo është ndryshe

00:11:05.000 --> 00:11:09.000
kur ne shohim një individ evropian dhe një afrikan.

00:11:09.000 --> 00:11:12.000
Kësaj here, në sasi të konsiderueshme,

00:11:12.000 --> 00:11:14.000
neandertali i ngjan më shumë evropianit

00:11:14.000 --> 00:11:16.000
sesa afrikanit.

00:11:16.000 --> 00:11:19.000
E njëjta gjë ndodh edhe kur krahasojmë një individ kinez

00:11:19.000 --> 00:11:21.000
me një afrikan,

00:11:21.000 --> 00:11:25.000
neandertali do të përkojë me kinezin më shpesh.

00:11:25.000 --> 00:11:27.000
Kjo duket befasuese

00:11:27.000 --> 00:11:29.000
duke qenë se neandertalët nuk kanë qenë ndonjëherë në Kinë.

NOTE Paragraph

00:11:29.000 --> 00:11:33.000
Kështu që modeli që ne propozuam për të shpjeguar këtë

00:11:33.000 --> 00:11:35.000
është se kur njerëzit modernë dolën prej Afrikës

00:11:35.000 --> 00:11:38.000
diku 100 mijë vite më parë,

00:11:38.000 --> 00:11:40.000
ata u takuan me neandertalët.

00:11:40.000 --> 00:11:43.000
Me sa duket, ata u takuan në Lindjen e Mesme

00:11:43.000 --> 00:11:45.000
ku kishte neandertalë që jetonin.

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
Nëse këta u përzienë me njëri tjetrin aty,

00:11:47.000 --> 00:11:49.000
dhe këta njerëz modernë

00:11:49.000 --> 00:11:51.000
që u bënë paraardhësit

00:11:51.000 --> 00:11:53.000
e kujtdo jashtë Afrike,

00:11:53.000 --> 00:11:56.000
morën me vete këtë komponent të neandertalit në gjenomin e tyre

00:11:56.000 --> 00:11:58.000
në pjesët e tjera të botës.

00:11:58.000 --> 00:12:01.000
Prej kësaj, njerëzit që jetojnë sot jashtë Afrikës

00:12:01.000 --> 00:12:04.000
kanë rreth dy, dy e gjysëm përqind të ADN-së së tyre

00:12:04.000 --> 00:12:06.000
prej neandertalëve.

NOTE Paragraph

00:12:06.000 --> 00:12:09.000
Duke patur tashmë një gjenom neandertal

00:12:09.000 --> 00:12:11.000
në dorë si një pikë referimi

00:12:11.000 --> 00:12:13.000
dhe duke patur teknologjitë

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
për të parë mbetjet antike

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
dhe ekstraktimin e ADN-së,

00:12:17.000 --> 00:12:21.000
ne mund t'i aplikojmë këto diku tjetër nëpër botë.

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
Vendi i parë që e bëmë këtë ishte Siberia Jugore

00:12:24.000 --> 00:12:26.000
në malet Altai

00:12:26.000 --> 00:12:28.000
në një vend të quajtur Denisova,

00:12:28.000 --> 00:12:30.000
një vendqendrim shpellash atje,

00:12:30.000 --> 00:12:33.000
ku në 2008-ën, arkeologët

00:12:33.000 --> 00:12:35.000
gjetën një pjesë të vockël të një kocke--

00:12:35.000 --> 00:12:37.000
kjo është një kopje e saj--

00:12:37.000 --> 00:12:41.000
të cilën e kuptuan që ishte prej falangës së fundit

00:12:41.000 --> 00:12:44.000
të gishtit të vogël të një njeriu.

00:12:44.000 --> 00:12:46.000
Kjo ishte e ruajtur mjaftueshëm mirë

00:12:46.000 --> 00:12:49.000
kështu që ne mundëm të përcaktonim ADN-në e këtij individi,

00:12:49.000 --> 00:12:51.000
në sasi edhe më të madhe

00:12:51.000 --> 00:12:53.000
se ajo e neandertalit, në fakt,

00:12:53.000 --> 00:12:55.000
dhe filluam ta krahasojmë atë me gjenomin e neandertalit

00:12:55.000 --> 00:12:58.000
dhe të njerëzve të sotëm.

00:12:58.000 --> 00:13:00.000
Zbuluam se ky individ

00:13:00.000 --> 00:13:03.000
ndante të njëjtën origjinë të sekuencës së ADN-së

00:13:03.000 --> 00:13:07.000
me neandertalët diku tek 640 mijë vite më parë.

00:13:07.000 --> 00:13:10.000
Akoma më tej, 800 mijë vite më parë

00:13:10.000 --> 00:13:12.000
kishte të njëjtën origjinë

00:13:12.000 --> 00:13:14.000
me njerëzit e sotëm.

NOTE Paragraph

00:13:14.000 --> 00:13:16.000
Kështu, ky individ vjen prej një popullate

00:13:16.000 --> 00:13:19.000
që ndan origjinën me neandertalët

00:13:19.000 --> 00:13:22.000
shumë kohë më parë, dhe pas kësaj ka një histori të gjatë të pavarur.

00:13:22.000 --> 00:13:24.000
Ne i quajmë këta njerëz,

00:13:24.000 --> 00:13:26.000
që ne i përshkruam për herë ta parë

00:13:26.000 --> 00:13:28.000
prej kësaj kocke kaq të vockël,

00:13:28.000 --> 00:13:30.000
Denisovanë,

00:13:30.000 --> 00:13:33.000
prej vendit ku u përshkruan për herë të parë.

00:13:33.000 --> 00:13:36.000
Ne mund të bëjmë të njëjtat pyetje për denisovanët

00:13:36.000 --> 00:13:38.000
ashtu siç edhe për neandertalët:

00:13:38.000 --> 00:13:42.000
A u përzienë me parardhësit e njerëzve të sotëm?

00:13:42.000 --> 00:13:44.000
Nëse e bëjmë këtë pyetje,

00:13:44.000 --> 00:13:46.000
dhe krahasojmë gjenomin denisovan

00:13:46.000 --> 00:13:48.000
me atë të njerëzve nëpër botë,

00:13:48.000 --> 00:13:50.000
çuditërisht zbulojmë se

00:13:50.000 --> 00:13:52.000
nuk ka evidencë të ADN-së denisovane

00:13:52.000 --> 00:13:57.000
në asnjë njeri qoftë edhe afër Siberisë në ditët e sotme.

00:13:57.000 --> 00:13:59.000
Por, gjejmë ngjashmëri me njerëz në Papua New Guinea

00:13:59.000 --> 00:14:03.000
dhe në ishuj të tjerë në Melanezi dhe Paqësor.

00:14:03.000 --> 00:14:05.000
Kjo duket se do të thotë

00:14:05.000 --> 00:14:08.000
që denisovanët kanë qenë më të përhapur në të shkuarën,

00:14:08.000 --> 00:14:11.000
duke qenë se nuk mendojmë që parardhësit e Melanezianëve

00:14:11.000 --> 00:14:13.000
kanë qenë ndonjëherë në Siberi.

NOTE Paragraph

00:14:13.000 --> 00:14:15.000
Nga studimi

00:14:15.000 --> 00:14:18.000
i këtyre njerëzve të zhdukur,

00:14:18.000 --> 00:14:21.000
po arrijmë të vizatojmë se si bota ka qenë dikur

00:14:21.000 --> 00:14:24.000
kur njerëzit modernë filluan të dalin prej Afrikës.

00:14:24.000 --> 00:14:27.000
Në perëndim, ishin neandertalët;

00:14:27.000 --> 00:14:29.000
Në lindje, denisovanët--

00:14:29.000 --> 00:14:31.000
ndoshta edhe forma të tjera njerëzish gjithashtu

00:14:31.000 --> 00:14:33.000
të cilat ende si kemi zbuluar.

00:14:33.000 --> 00:14:36.000
Ne ende se dimë se ku ishin kufijtë midis tyre,

00:14:36.000 --> 00:14:38.000
por dimë që në Siberinë Jugore,

00:14:38.000 --> 00:14:40.000
kishte edhe neandertalë edhe denisovanë

00:14:40.000 --> 00:14:43.000
të paktën për një periudhë kohe në të shkuarën.

00:14:43.000 --> 00:14:46.000
Më pas njerëzit modernë u shfaqën diku në Afrikë,

00:14:46.000 --> 00:14:49.000
dolën prej saj, me sa duket në Lindjen e Mesme.

00:14:49.000 --> 00:14:52.000
Ata u takuan me neandertalët, u përzienë me ta,

00:14:52.000 --> 00:14:55.000
vazhduan të shpërndahen nëpër botë,

00:14:55.000 --> 00:14:58.000
dhe diku në Azinë Juglindore,

00:14:58.000 --> 00:15:00.000
ata takuan denisovanët dhe u përzienë edhe me këta

00:15:00.000 --> 00:15:03.000
dhe vazhduan nëpër Paqësor.

00:15:03.000 --> 00:15:06.000
Më pas këto forma të hershme njerëzore u zhdukën,

00:15:06.000 --> 00:15:09.000
por jetojnë pak edhe sot

00:15:09.000 --> 00:15:11.000
në disa prej nesh--

00:15:11.000 --> 00:15:14.000
në atë që njerëzit jashtë Afrike kanë 2,5 përqind të ADN-së së tyre

00:15:14.000 --> 00:15:16.000
prej neandertalëve,

00:15:16.000 --> 00:15:18.000
dhe njerëzit në Melanezi

00:15:18.000 --> 00:15:21.000
kanë afërsisht 5 përqind ADN-je

00:15:21.000 --> 00:15:24.000
prej denisovanëve.

NOTE Paragraph

00:15:24.000 --> 00:15:26.000
A do të thotë kjo, se, pas të gjithash

00:15:26.000 --> 00:15:28.000
ka disa ndryshime absolute

00:15:28.000 --> 00:15:31.000
midis njerëzve brenda Afrike dhe jashtë saj

00:15:31.000 --> 00:15:33.000
në atë që njerëzit jashtë Afrikës

00:15:33.000 --> 00:15:35.000
kanë këtë komponent të vjetër në gjenomin e tyre

00:15:35.000 --> 00:15:37.000
prej këtyre formave të zhdukura njerëzish,

00:15:37.000 --> 00:15:39.000
ndërsa afrikanët se kanë?

00:15:39.000 --> 00:15:42.000
Epo, s'mendoj se ky është rasti.

00:15:42.000 --> 00:15:44.000
Duket se, njerëzit modernë

00:15:44.000 --> 00:15:46.000
u shfaqën diku në Afrikë.

00:15:46.000 --> 00:15:49.000
Ata u shpërndanë edhe nëpër Afrikë

00:15:49.000 --> 00:15:52.000
dhe aty kishte forma më të vjetra njerëzish gjithashtu.

00:15:52.000 --> 00:15:54.000
Dhe meqënëse u përziemë tjetërkund,

00:15:54.000 --> 00:15:56.000
jam i sigurtë se një ditë,

00:15:56.000 --> 00:15:58.000
kur ndoshta do të kemi një gjenom

00:15:58.000 --> 00:16:00.000
të këtyre formave të vjetra afrikane,

00:16:00.000 --> 00:16:02.000
ne do të zbulojmë se edhe ata u përzienë

00:16:02.000 --> 00:16:05.000
me njerëzit e hershëm modernë në Afrikë.

NOTE Paragraph

00:16:06.000 --> 00:16:08.000
Për t'a përmbledhur,

00:16:08.000 --> 00:16:10.000
çfarë kemi mësuar duke studiar gjenomet

00:16:10.000 --> 00:16:12.000
e njerëzve të ditëve tona

00:16:12.000 --> 00:16:14.000
dhe atyre të zhdukur?

00:16:14.000 --> 00:16:16.000
Kemi mësuar shumë gjëra,

00:16:16.000 --> 00:16:21.000
por është e rëndësishm të përmendim një

00:16:21.000 --> 00:16:24.000
që është se ne gjithmonë jemi përzierë.

00:16:24.000 --> 00:16:26.000
Ne u përziemë me këto forma të hershme njerëzish,

00:16:26.000 --> 00:16:28.000
kudo ku i takuam,

00:16:28.000 --> 00:16:32.000
dhe u pëziemë me njeri tjetrin prejandej.

NOTE Paragraph

00:16:32.000 --> 00:16:34.000
Faleminderit për vëmendjen tuaj.

NOTE Paragraph

00:16:34.000 --> 00:16:40.000
(Duartrokitje)