1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Ajo për të cilën dua t'ju flas,

2
00:00:03,000 --> 00:00:05,000
është se ç'mund të mësojmë nga studimi i gjenomeve

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
të njerëzve që jetojnë

4
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
dhe atyre të zhdukur.

5
00:00:09,000 --> 00:00:11,000
Por më parë,

6
00:00:11,000 --> 00:00:14,000
dua t'ju rikujtoj shkurtimisht ato që tashmë i dini:

7
00:00:14,000 --> 00:00:16,000
gjenomet tona, materiali ynë gjenetik,

8
00:00:16,000 --> 00:00:19,000
ruhet thuajse në çdo qelizë të trupit tonë në kromozome

9
00:00:19,000 --> 00:00:21,000
në formën e ADN-së,

10
00:00:21,000 --> 00:00:24,000
molekulës së famshme spirale të dyfishtë.

11
00:00:24,000 --> 00:00:26,000
Informacioni gjenetik

12
00:00:26,000 --> 00:00:28,000
ruhet në formën e një sekuence

13
00:00:28,000 --> 00:00:30,000
të 4 bazave (të azotuara)

14
00:00:30,000 --> 00:00:33,000
që shkurtimisht i shënojmë me A, T, C dhe G

15
00:00:33,000 --> 00:00:35,000
Ky informacion ruhet dy herë

16
00:00:35,000 --> 00:00:37,000
në secilin varg--

17
00:00:37,000 --> 00:00:39,000
kjo është e rëndësishme

18
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
sepse sa herë formohen qeliza të reja, këto vargje ndahen

19
00:00:41,000 --> 00:00:44,000
dhe duke përdorur këto për shabllon, formohen vargje të tjera të reja

20
00:00:44,000 --> 00:00:47,000
në një proces thuajse të përsosur.

21
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
Por, siç e dimë, sigurisht, asgjë në natyrë

22
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
nuk është tërësisht perfekte

23
00:00:51,000 --> 00:00:53,000
kështu që ndonjëherë ndodhin gabime

24
00:00:53,000 --> 00:00:56,000
dhe formohet një shkronjë e gabuar.

25
00:00:56,000 --> 00:00:58,000
Ne i shohim rezultatet

26
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
e këtyre mutacioneve

27
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
kur krahasojmë sekuencat e ADN-ve

28
00:01:02,000 --> 00:01:05,000
midis nesh në këtë dhomë p.sh.

29
00:01:05,000 --> 00:01:08,000
Nëse krahasojmë gjenomin tim me ndonjërin prej jush,

30
00:01:08,000 --> 00:01:12,000
përafërsisht një në çdo 1200, 1300 shkronja

31
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
do të jetë ndryshe

32
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
Këto mutacione mblidhen

33
00:01:16,000 --> 00:01:19,000
përafërsisht si funksion i kohës.

34
00:01:19,000 --> 00:01:22,000
Nëse marim një shimpanze, do të shohim më shumë ndryshime.

35
00:01:22,000 --> 00:01:25,000
Përafërsisht një shkronjë në njëqind

36
00:01:25,000 --> 00:01:27,000
do të jetë ndryshe nga ajo e shimpanzesë.

37
00:01:27,000 --> 00:01:29,000
Nëse jeni të interesuar në historinë

38
00:01:29,000 --> 00:01:31,000
e një pjese të ADN-së, apo gjithë gjenomit,

39
00:01:31,000 --> 00:01:34,000
ju mund t'a rindërtoni historinë e ADN-së

40
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
me këto diferenca që gjeni.

41
00:01:36,000 --> 00:01:40,000
Përgjithësisht ne i formësojmë idetë tona për historinë

42
00:01:40,000 --> 00:01:42,000
me pemë si kjo këtu.

43
00:01:42,000 --> 00:01:44,000
Në këtë rast, është shumë e thjeshtë.

44
00:01:44,000 --> 00:01:46,000
Dy sekuenca ADN-je njerëzore

45
00:01:46,000 --> 00:01:49,000
përfundojnë shpesh në një paraardhës të njëjtë.

46
00:01:49,000 --> 00:01:53,000
Më tej akoma gjejmë një paraardhës të përbashkët me shimpanzetë.

47
00:01:53,000 --> 00:01:56,000
Duke qenë se këto mutacione

48
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
ndodhin përafërsisht si një funksion i kohës,

49
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
ju mund t'i transformoni këto diferenca

50
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
në një kohë të përafërt

51
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
ku dy njerëz, përgjithësisht,

52
00:02:04,000 --> 00:02:08,000
do të ndajnë të njëjtin paraardhës rreth gjysëm milioni vite më parë,

53
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
ndërsa me shimpanzetë,

54
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
koha do të ishte diku tek pesë milion vite më parë.

55
00:02:13,000 --> 00:02:15,000
Ajo çfarë ka ndodhur këto vitet e fundit

56
00:02:15,000 --> 00:02:17,000
është se gjendet teknologjia e nevojshme

57
00:02:17,000 --> 00:02:21,000
që ju lejon të shihni shumë, shumë pjesë ADN-je në një kohë të shkurtër.

58
00:02:21,000 --> 00:02:23,000
Tashmë vetëm për disa orë

59
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
ne mund të përcaktojmë gjithë gjenomin e një personi.

60
00:02:26,000 --> 00:02:29,000
Secili prej nesh, sigurisht, përmban dy gjenome njerëzor--

61
00:02:29,000 --> 00:02:32,000
një prej nënës dhe tjetra prej babait tonë.

62
00:02:32,000 --> 00:02:36,000
Secili prej tyre është tre miliardë shkronja i gjatë.

63
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
Ne do të kuptojmë se dy gjenomet e mia

64
00:02:38,000 --> 00:02:40,000
apo njëri prej tyre që duam t'a përdorim.

65
00:02:40,000 --> 00:02:43,000
do të ketë 3 milion diferenca

66
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
në këtë radhë.

67
00:02:45,000 --> 00:02:47,000
Më pas, mund të fillojmë të themi

68
00:02:47,000 --> 00:02:49,000
se si këto diferenca gjenetike

69
00:02:49,000 --> 00:02:51,000
janë shpërndarë kudo në botë.

70
00:02:51,000 --> 00:02:53,000
Nëse e bëni këtë,

71
00:02:53,000 --> 00:02:57,000
ju do të gjeni një sasi të caktuar variacionesh gjenetike në Afrikë.

72
00:02:57,000 --> 00:03:00,000
Nëse shihni më tej jashtë Afrikës,

73
00:03:00,000 --> 00:03:03,000
ju do të gjeni më pak variacione gjenetike.

74
00:03:03,000 --> 00:03:05,000
Kjo të surprizon, sigurisht,

75
00:03:05,000 --> 00:03:08,000
sepse gjashtë apo tetë herë më pak njerëz

76
00:03:08,000 --> 00:03:11,000
jetojnë në Afrikë sesa jashtë saj.

77
00:03:11,000 --> 00:03:14,000
Prapëseprapë njerëzit brenda Afrikës

78
00:03:14,000 --> 00:03:17,000
kanë më shumë variacione gjenetike.

79
00:03:17,000 --> 00:03:19,000
Për më tepër, thuajse gjithë këto variante gjenetike

80
00:03:19,000 --> 00:03:21,000
që gjejmë jashtë Afrikës

81
00:03:21,000 --> 00:03:23,000
kanë sekuenca tepër të ngjashme ADN-je

82
00:03:23,000 --> 00:03:25,000
me ato brenda Afrikës,

83
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
Por nëse shohim në Afrikë,

84
00:03:27,000 --> 00:03:30,000
egziston një komponent i variacionit gjenetik

85
00:03:30,000 --> 00:03:33,000
që nuk ka të afërm jashtë Afrike.

86
00:03:33,000 --> 00:03:36,000
Nga kjo del se, modeli për t'a shpjeguar këtë

87
00:03:36,000 --> 00:03:39,000
është se një pjesë e variacioneve afrikane, por jo të gjitha,

88
00:03:39,000 --> 00:03:43,000
janë larguar nga Afrika për të kolonizuar botën.

89
00:03:43,000 --> 00:03:47,000
Sëbashku me metodat për të datuar diferencat gjenetike,

90
00:03:47,000 --> 00:03:49,000
kjo na çon në përfundimin

91
00:03:49,000 --> 00:03:51,000
se njerëzit modernë--

92
00:03:51,000 --> 00:03:54,000
njerëz që janë në thelb të padallueshëm nga unë dhe ju--

93
00:03:54,000 --> 00:03:57,000
evoluan në Afrikë kohët e fundit

94
00:03:57,000 --> 00:04:01,000
diku tek 100 -200 mijë vjet të shkuara.

95
00:04:01,000 --> 00:04:05,000
Më vonë, midis 100 apo 50 mijë vjet më parë,

96
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
ikën nga Afrika

97
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
për të kolonizuar pjesën tjetër të botës.

98
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
Kështu që, ajo që unë parapëlqej shpesh t'a them,

99
00:04:11,000 --> 00:04:13,000
nisur nga perpektiva gjenomike,

100
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
ne jemi të gjithë Afrikanë.

101
00:04:15,000 --> 00:04:18,000
Ne ose jetojmë sot brenda Afrikës,

102
00:04:18,000 --> 00:04:20,000
ose kemi emigruar jo shumë kohë më parë.

103
00:04:20,000 --> 00:04:22,000
Një tjetër pasojë

104
00:04:22,000 --> 00:04:25,000
e kësaj origjine të vonë të njerëzve modernë

105
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
është se variante gjenetike

106
00:04:27,000 --> 00:04:29,000
janë të shpërndarë gjerësisht nëpër botë,

107
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
në shumë vende,

108
00:04:31,000 --> 00:04:34,000
dhe ato tentojnë të variojnë si gradientë,

109
00:04:34,000 --> 00:04:38,000
të paktën kur e sheh perspektivën nga lart.

110
00:04:38,000 --> 00:04:40,000
Duke qenë se ekzistojnë kaq shumë variante gjenetike,

111
00:04:40,000 --> 00:04:43,000
dhe ato kanë gradientë kaq të ndryshëm--

112
00:04:43,000 --> 00:04:46,000
kjo nënkupton se nëse përcaktojmë një sekuencë ADN-je

113
00:04:46,000 --> 00:04:49,000
një gjenom të një individi--

114
00:04:49,000 --> 00:04:51,000
ne me shumë saktësi llogarisim

115
00:04:51,000 --> 00:04:53,000
prej ku vjen ky person,

116
00:04:53,000 --> 00:04:55,000
duke pranuar se prindërit apo gjyshërit e tij

117
00:04:55,000 --> 00:04:58,000
nuk kanë lëvizur shumë rreth e rrotull.

118
00:04:58,000 --> 00:05:00,000
A do të thotë kjo,

119
00:05:00,000 --> 00:05:02,000
siç shumica e njerëzve parapëlqejnë të mendojnë,

120
00:05:02,000 --> 00:05:05,000
se ekzistojnë diferenca të mëdha midis grupeve të njerëzve--

121
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
në kontinentë të ndryshëm, për shembull?

122
00:05:07,000 --> 00:05:10,000
Epo edhe ne mund t'i bëjmë këto pyetje.

123
00:05:10,000 --> 00:05:13,000
Ekziston, përshembul, një projekt në vazhdim e sipër

124
00:05:13,000 --> 00:05:15,000
për të sekuencuar njëmijë individë--

125
00:05:15,000 --> 00:05:18,000
gjenomet e tyre--nga cepa të ndryshëm të botës.

126
00:05:18,000 --> 00:05:21,000
Ata kanë mbaruar së sekuencuari 185 afrikanë

127
00:05:21,000 --> 00:05:24,000
nga dy popullata të ndryshme në Afrikë.

128
00:05:24,000 --> 00:05:27,000
Përafërsisht me këtë, janë sekuencuar njerëz edhe

129
00:05:27,000 --> 00:05:30,000
në Evropë dhe Kinë.

130
00:05:30,000 --> 00:05:33,000
Kështu që ne mund të themi se sa variante kemi gjetur,

131
00:05:33,000 --> 00:05:36,000
sa shkronja ndryshojnë

132
00:05:36,000 --> 00:05:39,000
në të paktën një prej sekuencave individuale.

133
00:05:39,000 --> 00:05:43,000
Në fakt janë shumë: 38 milionë pozicione të ndryshme.

134
00:05:43,000 --> 00:05:46,000
Ne mund të pyesim: A ka ndryshime absolute

135
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
midis afrikanëve dhe joafrikanëve?

136
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
Ndoshta diferenca më e madhe

137
00:05:50,000 --> 00:05:52,000
që shumica jonë imagjinon, ka ekzistuar.

138
00:05:52,000 --> 00:05:54,000
Dhe, me një diferencë absolute--

139
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
me diferencë nënkuptoj

140
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
që njerëzit brenda Afrikës në një pozicion të caktuar,

141
00:05:59,000 --> 00:06:02,000
të gjithë individët--100 përqind--kanë një shkronjë,

142
00:06:02,000 --> 00:06:06,000
dhe gjithë të tjerët jashtë Afrike, kanë një shkronjë tjetër.

143
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
Përgjigja e kësaj, midis miliona ndryshimeve të hasura,

144
00:06:09,000 --> 00:06:12,000
është se nuk ekziston një pozicion i tillë.

145
00:06:14,000 --> 00:06:16,000
Kjo mund të duket befasuese.

146
00:06:16,000 --> 00:06:19,000
Ndoshta është klasifikuar gabim ndonjë individ, apo diçka e tillë.

147
00:06:19,000 --> 00:06:21,000
Le t'i lehtësojmë disi kriteret

148
00:06:21,000 --> 00:06:23,000
dhe të pyesim: Sa pozicione ka

149
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
ku 95 përqind e njerëzve në Afrikë kanë

150
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
një variant,

151
00:06:27,000 --> 00:06:29,000
95 përqind, një variant tjetër,

152
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
ky numër është 12.

153
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
Kjo është shumë befasuese.

154
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
Kjo do të thotë se kur shohim njerëzit

155
00:06:35,000 --> 00:06:38,000
dhe shohim një person nga Afrika

156
00:06:38,000 --> 00:06:41,000
dhe një person nga Evropa apo Azia

157
00:06:41,000 --> 00:06:45,000
ne nuk mundemi, për një pozicion të caktuar të gjenomit me 100 përqind saktësi,

158
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
të parashikojmë se ç'ka një person.

159
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
Dhe vetëm për 12 pozicione

160
00:06:49,000 --> 00:06:53,000
me 95 përqind siguri, e dimë se ç'gjendet.

161
00:06:53,000 --> 00:06:55,000
Kjo mund të jetë befasuese,

162
00:06:55,000 --> 00:06:57,000
sepse ne mundemi, sigurisht, të shohim këta persona

163
00:06:57,000 --> 00:07:01,000
dhe me shumë lehtësi të përcaktojmë nga vijnë paraardhësit e tyre.

164
00:07:01,000 --> 00:07:03,000
Kjo do të thotë që

165
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
këto shenja që ne shohim

166
00:07:05,000 --> 00:07:07,000
me kaq lehtësi--

167
00:07:07,000 --> 00:07:10,000
tipare të fytyrës, ngjyra e lëkurës, struktura e flokut--

168
00:07:10,000 --> 00:07:14,000
nuk përcaktohen nga gjene të vetme me efekt të madh,

169
00:07:14,000 --> 00:07:17,000
por në fakt, përcaktohen nga variantë gjenetik të ndryshëm

170
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
që duket se ndryshojnë në shpeshtësi

171
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
midis pjesëve të ndryshme të botës.

172
00:07:21,000 --> 00:07:24,000
Ka edhe diçka tjetër me këto tipare

173
00:07:24,000 --> 00:07:27,000
që ne i dallojmë kaq lehtësisht tek njeri tjetri

174
00:07:27,000 --> 00:07:29,000
që ia vlen t'a marrim në konsideratë,

175
00:07:29,000 --> 00:07:32,000
dhe ajo është se, në një kuptim të drejtëpërdrejtë,

176
00:07:32,000 --> 00:07:35,000
këto shenja janë në sipërfaqen e trupit tonë.

177
00:07:35,000 --> 00:07:37,000
Ato janë ashtu siç thamë--

178
00:07:37,000 --> 00:07:40,000
tipare të fytyrës, strukturë floku, ngjyrë lëkure.

179
00:07:40,000 --> 00:07:42,000
Ekzistojnë gjithashtu një numër tiparesh

180
00:07:42,000 --> 00:07:44,000
që variojnë midis kontinenteve, si mënyra se si

181
00:07:44,000 --> 00:07:48,000
metabolizojmë ushqimin që hamë,

182
00:07:48,000 --> 00:07:50,000
apo se si

183
00:07:50,000 --> 00:07:53,000
sistemi yne imunitar përballon mikrobet

184
00:07:53,000 --> 00:07:55,000
që mundohen të pushtojnë trupin tonë.

185
00:07:55,000 --> 00:07:57,000
Por këto janë gjithë pjesët e trupit tonë

186
00:07:57,000 --> 00:08:00,000
ku ne bashkëveprojmë me mjedisin përreth,

187
00:08:00,000 --> 00:08:04,000
në një konfrontim të drejtpërdrejtë, po të doni.

188
00:08:04,000 --> 00:08:06,000
Është e lehtë të imagjinojmë

189
00:08:06,000 --> 00:08:08,000
sesi veçanërisht këto pjesë të trupit tonë

190
00:08:08,000 --> 00:08:11,000
u ndikuan shpejt nga seleksionimi mjedisor

191
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
dhe ndryshuan shpeshtësine e gjeneve

192
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
që janë të përfshira në to.

193
00:08:15,000 --> 00:08:18,000
Por, nëse shohim pjesë të tjera të trupit,

194
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
pjesë që nuk kanë bashkëvepruar direkt me mjedisin--

195
00:08:20,000 --> 00:08:23,000
veshka, zemra apo mëlçia--

196
00:08:23,000 --> 00:08:25,000
nuk ekziston ndonjë mënyrë të themi,

197
00:08:25,000 --> 00:08:27,000
vetëm duke shikuar këto organe,

198
00:08:27,000 --> 00:08:30,000
të përcaktojmë se nga ç'pjesë e botës janë.

199
00:08:31,000 --> 00:08:33,000
Një tjetër gjë interesante del prej kësaj

200
00:08:33,000 --> 00:08:36,000
dhe është fakti se

201
00:08:36,000 --> 00:08:40,000
njerëzit kanë një origjinë të përbashkët në Afrikë,

202
00:08:40,000 --> 00:08:43,000
dhe kur filluan të shfaqen

203
00:08:43,000 --> 00:08:45,000
para 100 mijë vitesh, apo diçka e ngjashme,

204
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
ata nuk ishin vetëm në planet.

205
00:08:47,000 --> 00:08:50,000
Kishte edhe forma të tjera humanoidësh rreth e qark,

206
00:08:50,000 --> 00:08:53,000
një prej më të famshmëve, ndoshta, neandertali--

207
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
këto forma të bëshme njerëzish,

208
00:08:55,000 --> 00:08:57,000
krahasuar me pjesën e majtë këtu

209
00:08:57,000 --> 00:09:01,000
me një skelet modern njerëzor në të djathtë--

210
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
që ka ekzistuar në Azinë Perëndimore dhe Evropë

211
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
prej disa qindra mijëra vjetësh.

212
00:09:06,000 --> 00:09:08,000
Kështu na lind një pyetje interesante,

213
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
çfarë ndodhi kur u takuam?

214
00:09:10,000 --> 00:09:12,000
Çfarë i ndodhi neandertalëve?

215
00:09:12,000 --> 00:09:14,000
Dhe për t'i dhënë përgjigje pyetjeve të tilla,

216
00:09:14,000 --> 00:09:18,000
grupi im kërkimor--tashmë prej 25 vjetësh--

217
00:09:18,000 --> 00:09:20,000
punon për metodologji të nxjerrjes së ADN-së

218
00:09:20,000 --> 00:09:22,000
prej mbetjeve të neandertalëve

219
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
dhe kafshëve të zhdukura

220
00:09:24,000 --> 00:09:27,000
që janë dhjetëra mijëra vjeçare.

221
00:09:27,000 --> 00:09:30,000
Kjo përmban një sërë çështjesh teknike

222
00:09:30,000 --> 00:09:32,000
se si nxirret kjo ADN,

223
00:09:32,000 --> 00:09:35,000
se si kjo mund të konvertohet në një format të sekuencueshëm.

224
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
Duhet të punosh me shumë kujdes

225
00:09:37,000 --> 00:09:40,000
për të shmangur kontaminimin e eksperimenteve

226
00:09:40,000 --> 00:09:43,000
me vetë ADN-në tonë.

227
00:09:43,000 --> 00:09:46,000
Së bashku me të tjera çështje si kjo, duke i shtuar dhe metodat

228
00:09:46,000 --> 00:09:50,000
që lejojnë sekuencimin e shpejtë të shumë molekulave ADN-je

229
00:09:50,000 --> 00:09:52,000
na lejuan që vitin e kaluar

230
00:09:52,000 --> 00:09:55,000
të prezantonim versionin e parë të gjenomit të Neandertalit

231
00:09:55,000 --> 00:09:57,000
në të tillë formë ku secili prej jush

232
00:09:57,000 --> 00:09:59,000
mund të shohë në internet, prej gjenomit neandertal,

233
00:09:59,000 --> 00:10:02,000
të paktën 55 përqind të tij

234
00:10:02,000 --> 00:10:05,000
prej asaj që kemi arrirë të rindërtojmë deri më tani.

235
00:10:05,000 --> 00:10:07,000
Pas kësaj, kjo mund të krahasohet me gjenome

236
00:10:07,000 --> 00:10:10,000
të njerëzve që jetojnë sot.

237
00:10:10,000 --> 00:10:12,000
Dhe një pyetje

238
00:10:12,000 --> 00:10:14,000
që mund të doni të pyesni

239
00:10:14,000 --> 00:10:16,000
është, çfarë ndodhi kur u takuam?

240
00:10:16,000 --> 00:10:18,000
U përziemë apo jo?

241
00:10:18,000 --> 00:10:20,000
Mënyra se si t'a pyesim këtë pyetje

242
00:10:20,000 --> 00:10:23,000
është të shohim neandertalët që vijnë prej Evropës Jugore

243
00:10:23,000 --> 00:10:25,000
dhe t'a krahasojmë me gjenomet

244
00:10:25,000 --> 00:10:27,000
e njerëzve që jetojnë sot.

245
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
Më pas shohim

246
00:10:29,000 --> 00:10:31,000
t'a bëjmë këtë me çifte individësh

247
00:10:31,000 --> 00:10:33,000
duke filluar me dy afrikanë,

248
00:10:33,000 --> 00:10:35,000
duke parë dy gjenomet afrikanë,

249
00:10:35,000 --> 00:10:38,000
gjejmë pozicionet ku këta gjenome ndryshojnë nga njëri tjetri,

250
00:10:38,000 --> 00:10:41,000
dhe për çdo rast pyesim: Si është Nendertali në lidhje me këta?

251
00:10:41,000 --> 00:10:44,000
I ngjan këtij afrikani apo tjetrit më shumë?

252
00:10:44,000 --> 00:10:47,000
Ne presim që të të mos ketë diferenca,

253
00:10:47,000 --> 00:10:49,000
duke qenë se neandërtalët nuk kanë jetuar ndonjëherë në Afrikë.

254
00:10:49,000 --> 00:10:52,000
Duhet të jenë njëlloj, nuk ka arsye që të jetë më e ngjashme

255
00:10:52,000 --> 00:10:55,000
me një afrikan se me afrikanin tjetër.

256
00:10:55,000 --> 00:10:57,000
Në fakt kështu është.

257
00:10:57,000 --> 00:10:59,000
Nga ana statistikore, nuk ka asnjë ndryshim

258
00:10:59,000 --> 00:11:03,000
se sa herë neandertali përket me një afrikan sesa me tjetrin.

259
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
Kjo është ndryshe

260
00:11:05,000 --> 00:11:09,000
kur ne shohim një individ evropian dhe një afrikan.

261
00:11:09,000 --> 00:11:12,000
Kësaj here, në sasi të konsiderueshme,

262
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
neandertali i ngjan më shumë evropianit

263
00:11:14,000 --> 00:11:16,000
sesa afrikanit.

264
00:11:16,000 --> 00:11:19,000
E njëjta gjë ndodh edhe kur krahasojmë një individ kinez

265
00:11:19,000 --> 00:11:21,000
me një afrikan,

266
00:11:21,000 --> 00:11:25,000
neandertali do të përkojë me kinezin më shpesh.

267
00:11:25,000 --> 00:11:27,000
Kjo duket befasuese

268
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
duke qenë se neandertalët nuk kanë qenë ndonjëherë në Kinë.

269
00:11:29,000 --> 00:11:33,000
Kështu që modeli që ne propozuam për të shpjeguar këtë

270
00:11:33,000 --> 00:11:35,000
është se kur njerëzit modernë dolën prej Afrikës

271
00:11:35,000 --> 00:11:38,000
diku 100 mijë vite më parë,

272
00:11:38,000 --> 00:11:40,000
ata u takuan me neandertalët.

273
00:11:40,000 --> 00:11:43,000
Me sa duket, ata u takuan në Lindjen e Mesme

274
00:11:43,000 --> 00:11:45,000
ku kishte neandertalë që jetonin.

275
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
Nëse këta u përzienë me njëri tjetrin aty,

276
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
dhe këta njerëz modernë

277
00:11:49,000 --> 00:11:51,000
që u bënë paraardhësit

278
00:11:51,000 --> 00:11:53,000
e kujtdo jashtë Afrike,

279
00:11:53,000 --> 00:11:56,000
morën me vete këtë komponent të neandertalit në gjenomin e tyre

280
00:11:56,000 --> 00:11:58,000
në pjesët e tjera të botës.

281
00:11:58,000 --> 00:12:01,000
Prej kësaj, njerëzit që jetojnë sot jashtë Afrikës

282
00:12:01,000 --> 00:12:04,000
kanë rreth dy, dy e gjysëm përqind të ADN-së së tyre

283
00:12:04,000 --> 00:12:06,000
prej neandertalëve.

284
00:12:06,000 --> 00:12:09,000
Duke patur tashmë një gjenom neandertal

285
00:12:09,000 --> 00:12:11,000
në dorë si një pikë referimi

286
00:12:11,000 --> 00:12:13,000
dhe duke patur teknologjitë

287
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
për të parë mbetjet antike

288
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
dhe ekstraktimin e ADN-së,

289
00:12:17,000 --> 00:12:21,000
ne mund t'i aplikojmë këto diku tjetër nëpër botë.

290
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
Vendi i parë që e bëmë këtë ishte Siberia Jugore

291
00:12:24,000 --> 00:12:26,000
në malet Altai

292
00:12:26,000 --> 00:12:28,000
në një vend të quajtur Denisova,

293
00:12:28,000 --> 00:12:30,000
një vendqendrim shpellash atje,

294
00:12:30,000 --> 00:12:33,000
ku në 2008-ën, arkeologët

295
00:12:33,000 --> 00:12:35,000
gjetën një pjesë të vockël të një kocke--

296
00:12:35,000 --> 00:12:37,000
kjo është një kopje e saj--

297
00:12:37,000 --> 00:12:41,000
të cilën e kuptuan që ishte prej falangës së fundit

298
00:12:41,000 --> 00:12:44,000
të gishtit të vogël të një njeriu.

299
00:12:44,000 --> 00:12:46,000
Kjo ishte e ruajtur mjaftueshëm mirë

300
00:12:46,000 --> 00:12:49,000
kështu që ne mundëm të përcaktonim ADN-në e këtij individi,

301
00:12:49,000 --> 00:12:51,000
në sasi edhe më të madhe

302
00:12:51,000 --> 00:12:53,000
se ajo e neandertalit, në fakt,

303
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
dhe filluam ta krahasojmë atë me gjenomin e neandertalit

304
00:12:55,000 --> 00:12:58,000
dhe të njerëzve të sotëm.

305
00:12:58,000 --> 00:13:00,000
Zbuluam se ky individ

306
00:13:00,000 --> 00:13:03,000
ndante të njëjtën origjinë të sekuencës së ADN-së

307
00:13:03,000 --> 00:13:07,000
me neandertalët diku tek 640 mijë vite më parë.

308
00:13:07,000 --> 00:13:10,000
Akoma më tej, 800 mijë vite më parë

309
00:13:10,000 --> 00:13:12,000
kishte të njëjtën origjinë

310
00:13:12,000 --> 00:13:14,000
me njerëzit e sotëm.

311
00:13:14,000 --> 00:13:16,000
Kështu, ky individ vjen prej një popullate

312
00:13:16,000 --> 00:13:19,000
që ndan origjinën me neandertalët

313
00:13:19,000 --> 00:13:22,000
shumë kohë më parë, dhe pas kësaj ka një histori të gjatë të pavarur.

314
00:13:22,000 --> 00:13:24,000
Ne i quajmë këta njerëz,

315
00:13:24,000 --> 00:13:26,000
që ne i përshkruam për herë ta parë

316
00:13:26,000 --> 00:13:28,000
prej kësaj kocke kaq të vockël,

317
00:13:28,000 --> 00:13:30,000
Denisovanë,

318
00:13:30,000 --> 00:13:33,000
prej vendit ku u përshkruan për herë të parë.

319
00:13:33,000 --> 00:13:36,000
Ne mund të bëjmë të njëjtat pyetje për denisovanët

320
00:13:36,000 --> 00:13:38,000
ashtu siç edhe për neandertalët:

321
00:13:38,000 --> 00:13:42,000
A u përzienë me parardhësit e njerëzve të sotëm?

322
00:13:42,000 --> 00:13:44,000
Nëse e bëjmë këtë pyetje,

323
00:13:44,000 --> 00:13:46,000
dhe krahasojmë gjenomin denisovan

324
00:13:46,000 --> 00:13:48,000
me atë të njerëzve nëpër botë,

325
00:13:48,000 --> 00:13:50,000
çuditërisht zbulojmë se

326
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
nuk ka evidencë të ADN-së denisovane

327
00:13:52,000 --> 00:13:57,000
në asnjë njeri qoftë edhe afër Siberisë në ditët e sotme.

328
00:13:57,000 --> 00:13:59,000
Por, gjejmë ngjashmëri me njerëz në Papua New Guinea

329
00:13:59,000 --> 00:14:03,000
dhe në ishuj të tjerë në Melanezi dhe Paqësor.

330
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
Kjo duket se do të thotë

331
00:14:05,000 --> 00:14:08,000
që denisovanët kanë qenë më të përhapur në të shkuarën,

332
00:14:08,000 --> 00:14:11,000
duke qenë se nuk mendojmë që parardhësit e Melanezianëve

333
00:14:11,000 --> 00:14:13,000
kanë qenë ndonjëherë në Siberi.

334
00:14:13,000 --> 00:14:15,000
Nga studimi

335
00:14:15,000 --> 00:14:18,000
i këtyre njerëzve të zhdukur,

336
00:14:18,000 --> 00:14:21,000
po arrijmë të vizatojmë se si bota ka qenë dikur

337
00:14:21,000 --> 00:14:24,000
kur njerëzit modernë filluan të dalin prej Afrikës.

338
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
Në perëndim, ishin neandertalët;

339
00:14:27,000 --> 00:14:29,000
Në lindje, denisovanët--

340
00:14:29,000 --> 00:14:31,000
ndoshta edhe forma të tjera njerëzish gjithashtu

341
00:14:31,000 --> 00:14:33,000
të cilat ende si kemi zbuluar.

342
00:14:33,000 --> 00:14:36,000
Ne ende se dimë se ku ishin kufijtë midis tyre,

343
00:14:36,000 --> 00:14:38,000
por dimë që në Siberinë Jugore,

344
00:14:38,000 --> 00:14:40,000
kishte edhe neandertalë edhe denisovanë

345
00:14:40,000 --> 00:14:43,000
të paktën për një periudhë kohe në të shkuarën.

346
00:14:43,000 --> 00:14:46,000
Më pas njerëzit modernë u shfaqën diku në Afrikë,

347
00:14:46,000 --> 00:14:49,000
dolën prej saj, me sa duket në Lindjen e Mesme.

348
00:14:49,000 --> 00:14:52,000
Ata u takuan me neandertalët, u përzienë me ta,

349
00:14:52,000 --> 00:14:55,000
vazhduan të shpërndahen nëpër botë,

350
00:14:55,000 --> 00:14:58,000
dhe diku në Azinë Juglindore,

351
00:14:58,000 --> 00:15:00,000
ata takuan denisovanët dhe u përzienë edhe me këta

352
00:15:00,000 --> 00:15:03,000
dhe vazhduan nëpër Paqësor.

353
00:15:03,000 --> 00:15:06,000
Më pas këto forma të hershme njerëzore u zhdukën,

354
00:15:06,000 --> 00:15:09,000
por jetojnë pak edhe sot

355
00:15:09,000 --> 00:15:11,000
në disa prej nesh--

356
00:15:11,000 --> 00:15:14,000
në atë që njerëzit jashtë Afrike kanë 2,5 përqind të ADN-së së tyre

357
00:15:14,000 --> 00:15:16,000
prej neandertalëve,

358
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
dhe njerëzit në Melanezi

359
00:15:18,000 --> 00:15:21,000
kanë afërsisht 5 përqind ADN-je

360
00:15:21,000 --> 00:15:24,000
prej denisovanëve.

361
00:15:24,000 --> 00:15:26,000
A do të thotë kjo, se, pas të gjithash

362
00:15:26,000 --> 00:15:28,000
ka disa ndryshime absolute

363
00:15:28,000 --> 00:15:31,000
midis njerëzve brenda Afrike dhe jashtë saj

364
00:15:31,000 --> 00:15:33,000
në atë që njerëzit jashtë Afrikës

365
00:15:33,000 --> 00:15:35,000
kanë këtë komponent të vjetër në gjenomin e tyre

366
00:15:35,000 --> 00:15:37,000
prej këtyre formave të zhdukura njerëzish,

367
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
ndërsa afrikanët se kanë?

368
00:15:39,000 --> 00:15:42,000
Epo, s'mendoj se ky është rasti.

369
00:15:42,000 --> 00:15:44,000
Duket se, njerëzit modernë

370
00:15:44,000 --> 00:15:46,000
u shfaqën diku në Afrikë.

371
00:15:46,000 --> 00:15:49,000
Ata u shpërndanë edhe nëpër Afrikë

372
00:15:49,000 --> 00:15:52,000
dhe aty kishte forma më të vjetra njerëzish gjithashtu.

373
00:15:52,000 --> 00:15:54,000
Dhe meqënëse u përziemë tjetërkund,

374
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
jam i sigurtë se një ditë,

375
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
kur ndoshta do të kemi një gjenom

376
00:15:58,000 --> 00:16:00,000
të këtyre formave të vjetra afrikane,

377
00:16:00,000 --> 00:16:02,000
ne do të zbulojmë se edhe ata u përzienë

378
00:16:02,000 --> 00:16:05,000
me njerëzit e hershëm modernë në Afrikë.

379
00:16:06,000 --> 00:16:08,000
Për t'a përmbledhur,

380
00:16:08,000 --> 00:16:10,000
çfarë kemi mësuar duke studiar gjenomet

381
00:16:10,000 --> 00:16:12,000
e njerëzve të ditëve tona

382
00:16:12,000 --> 00:16:14,000
dhe atyre të zhdukur?

383
00:16:14,000 --> 00:16:16,000
Kemi mësuar shumë gjëra,

384
00:16:16,000 --> 00:16:21,000
por është e rëndësishm të përmendim një

385
00:16:21,000 --> 00:16:24,000
që është se ne gjithmonë jemi përzierë.

386
00:16:24,000 --> 00:16:26,000
Ne u përziemë me këto forma të hershme njerëzish,

387
00:16:26,000 --> 00:16:28,000
kudo ku i takuam,

388
00:16:28,000 --> 00:16:32,000
dhe u pëziemë me njeri tjetrin prejandej.

389
00:16:32,000 --> 00:16:34,000
Faleminderit për vëmendjen tuaj.

390
00:16:34,000 --> 00:16:40,000
(Duartrokitje)