1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Kam një pyetje për ju:

2
00:00:03,000 --> 00:00:05,000
A jeni fetar?

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
Ju lutem ngrini dorën tani

4
00:00:07,000 --> 00:00:10,000
nëse mendoni se jeni një person fetar.

5
00:00:10,000 --> 00:00:13,000
Le të shohim, them se janë tre o katër përqind.

6
00:00:13,000 --> 00:00:16,000
Nuk mendoja të kishe kaq shumë besimtarë në TED Conference.

7
00:00:16,000 --> 00:00:18,000
(Të qeshura)

8
00:00:18,000 --> 00:00:20,000
Mirë pra, ja një pyetje tjetër:

9
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
Mendoni të jeni spiritual në vetëvete

10
00:00:22,000 --> 00:00:24,000
në çdo lloj mënyre apo forme? Ngrini dorën!

11
00:00:24,000 --> 00:00:27,000
Mirë, jeni shumica.

12
00:00:27,000 --> 00:00:29,000
Biseda ime sot

13
00:00:29,000 --> 00:00:31,000
është në lidhje me arsyen kryesore, ose një nga arsyet kryesore,

14
00:00:31,000 --> 00:00:33,000
përse pjesa më e madhe e personave, konsiderojnë vetëveten

15
00:00:33,000 --> 00:00:35,000
të jenë spiritualë në një farë mënyre, forme apo lloji.

16
00:00:35,000 --> 00:00:38,000
Biseda ime sot është rreth autotranshendecës.

17
00:00:38,000 --> 00:00:41,000
Është vetëm një fakt i thejshtë i të qenit njerëzor

18
00:00:41,000 --> 00:00:44,000
që nganjëherë vetëvetja duket sikur tretet larg.

19
00:00:44,000 --> 00:00:46,000
Dhe pse ndodh kjo,

20
00:00:46,000 --> 00:00:49,000
ndjenja është ekstazike

21
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
dhe arrijmë me metaforat e tutje e 'tu

22
00:00:51,000 --> 00:00:53,000
të shpjegojmë këto ndjenja.

23
00:00:53,000 --> 00:00:55,000
Flasim si ngriheshim nga toka

24
00:00:55,000 --> 00:00:57,000
apo rrinim në ajër.

25
00:00:57,000 --> 00:01:00,000
Tani është shumë e vështirë të mendosh rreth diçkaje abstrakte si kjo

26
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
pa një metaforë të mirë konkrete.

27
00:01:02,000 --> 00:01:05,000
Ja atëherë metafora që po ju propozoj sot.

28
00:01:05,000 --> 00:01:08,000
Mendoni mendjen si një shtëpi me shumë dhoma,

29
00:01:08,000 --> 00:01:11,000
shumicën e të cilave e njohim shumë mirë.

30
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
Por ndonjëherë është sikur hapet ndonjë derë

31
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
nga jashtë askundi

32
00:01:16,000 --> 00:01:19,000
dhe hapet mbi një shkallë.

33
00:01:19,000 --> 00:01:21,000
Ne ngjisim shkallët

34
00:01:21,000 --> 00:01:25,000
dhe përjetojmë një gjendje të vetëdijes ndryshuar.

35
00:01:25,000 --> 00:01:27,000
Në vitin 1902,

36
00:01:27,000 --> 00:01:29,000
psikologu i madh amerikan William James

37
00:01:29,000 --> 00:01:32,000
shkuajti rreth shumë varieteteve të përvojës fetare.

38
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
Ai mblodhi të gjitha llojet e rasteve të studimit.

39
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
Ai citoi fjalët e shumë lloje njerëzish

40
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
i cili kishte një shumëllojshmëri të këtyre eksperiencave.

41
00:01:38,000 --> 00:01:40,000
Një nga më emocionueset për mua

42
00:01:40,000 --> 00:01:42,000
është ky djalë i ri, Stephen Bradley,

43
00:01:42,000 --> 00:01:45,000
ishte takuar, mendonte ai, me Jezusin në vitin 1820.

44
00:01:45,000 --> 00:01:48,000
Dhe këtu është ajo që Bradley tha në lidhje me të.

45
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
(Muzikë)

46
00:01:54,000 --> 00:01:57,000
(Video) Stephen Bradley: unë mendova të kem parë shpëtimtarin në formë njeriu

47
00:01:57,000 --> 00:01:59,000
për rreth një second në dhomën time,

48
00:01:59,000 --> 00:02:01,000
me krahët hapur,

49
00:02:01,000 --> 00:02:04,000
duke u shfaqur më thosh, "Eja".

50
00:02:04,000 --> 00:02:07,000
Të nesërmen dridhesha nga gëzimi.

51
00:02:07,000 --> 00:02:10,000
Lumturia ime ishte aq e madhe sa dëshiroja të vdisja.

52
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
Kjo botë nuk kishte vend në ndjenjat e mia.

53
00:02:13,000 --> 00:02:15,000
Para kësaj kohe,

54
00:02:15,000 --> 00:02:17,000
isha shumë egoist dhe moralist.

55
00:02:17,000 --> 00:02:20,000
Por tani dëshiroja të mirën e gjithë njerëzimit

56
00:02:20,000 --> 00:02:22,000
dhe munda, me gjithë zemër,

57
00:02:22,000 --> 00:02:25,000
të fal armikun tim më të keq.

58
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
Jonathan Haidt: Vëreni

59
00:02:28,000 --> 00:02:30,000
si "vetja" e vogël dhe moraliste e Bradley-t

60
00:02:30,000 --> 00:02:32,000
thjesht vdes duke ngjitur shkallët.

61
00:02:32,000 --> 00:02:34,000
Dhe në këtë nivel të lartë

62
00:02:34,000 --> 00:02:37,000
ai shndërohet njeri i dashur dhe i disponueshëm të falë.

63
00:02:38,000 --> 00:02:40,000
Shumë fe në botë kanë gjetur shumë mënyra

64
00:02:40,000 --> 00:02:42,000
të ndihmojnë njeriun të ngjisi shkallët.

65
00:02:42,000 --> 00:02:44,000
Disa pushojnë vetveten përmes meditimit.

66
00:02:44,000 --> 00:02:46,000
Të tjerët përdorin droga psikedelike.

67
00:02:46,000 --> 00:02:50,000
Kjo është rrotull e një dorëshkrimi aztec e shekullit të 16

68
00:02:50,000 --> 00:02:53,000
që tregon një burrë duke ngrënë një kërpudhë hallucinogjene

69
00:02:53,000 --> 00:02:57,000
dhe në të njëjtin moment tërhiqet nga një perëndi të hipi shkallët.

70
00:02:57,000 --> 00:02:59,000
Të tjerët përdorin vallen, duke u përdredhur dhe duke u rrotulluar

71
00:02:59,000 --> 00:03:01,000
për të promovuar vetëtranshendecën.

72
00:03:01,000 --> 00:03:04,000
Por ju nuk keni nevoje për një fe të merrni shkallët.

73
00:03:04,000 --> 00:03:07,000
Shumë njerëz gjejnë vetëtranshendecën në natyrë.

74
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
Të tjerët e japin veten në festime të tepruara.

75
00:03:10,000 --> 00:03:13,000
Por ja tek është vendi më i çuditshëm nga të gjithë:

76
00:03:13,000 --> 00:03:15,000
lufta.

77
00:03:15,000 --> 00:03:17,000
Shumë libra mbi luftën thonë të njëjtën gjë,

78
00:03:17,000 --> 00:03:19,000
se asgjë nuk vë njerëzit së bashku

79
00:03:19,000 --> 00:03:21,000
ashtu si lufta.

80
00:03:21,000 --> 00:03:24,000
Mbledhja e tyre së bashku hap mundësinë

81
00:03:24,000 --> 00:03:27,000
e eksperiencave të jashtëzakonshme vetëtranshendentale.

82
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Do ju recitoj një ekstrakt

83
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
nga ky libër i Glenn Gray.

84
00:03:31,000 --> 00:03:34,000
Gray ishte një ushtar i ushtrisë amerikane, gjatë luftës së dyte botërore.

85
00:03:34,000 --> 00:03:37,000
Pas lufte intervistoi shumë ushtarë të tjerë

86
00:03:37,000 --> 00:03:39,000
dhe shkroi rreth eksperiencës së njerëzve në betejë.

87
00:03:39,000 --> 00:03:41,000
Këtu është thelbi

88
00:03:41,000 --> 00:03:44,000
ku ai thjesht përshkruan shkallët.

89
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
(Video) Glenn Gray: Shumë veteranë e pohojnë

90
00:03:48,000 --> 00:03:51,000
se prërvoja e përpjekjeve të përbashkëta në betejë

91
00:03:51,000 --> 00:03:54,000
qe një moment solemn i jetës tyre.

92
00:03:54,000 --> 00:03:57,000
"Unë" kthehet pa u perceptuar në "ne",

93
00:03:57,000 --> 00:03:59,000
"imja" bëhet "jona"

94
00:03:59,000 --> 00:04:01,000
besimi individual

95
00:04:01,000 --> 00:04:04,000
humb rëndësinë e tij qendrore.

96
00:04:04,000 --> 00:04:06,000
Unë besoj se nuk është tjetër veç

97
00:04:06,000 --> 00:04:09,000
sigurimi i pavdekshmërisë

98
00:04:09,000 --> 00:04:12,000
që në ato çaste e bën vetëflijimin

99
00:04:12,000 --> 00:04:15,000
relativisht të lehtë.

100
00:04:15,000 --> 00:04:18,000
Unë mund të bie, por nuk vdes,

101
00:04:18,000 --> 00:04:21,000
për atë që është e vërtetë tek unë ecën përpara

102
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
dhe jeton tek shokët

103
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
për të cilët unë dhashë jetën time.

104
00:04:27,000 --> 00:04:30,000
Jonathan Haidt: Çfarë të kanë të përbashkët të gjitha këto raste

105
00:04:30,000 --> 00:04:33,000
është ajo që vetvetja hollohet, ose shkrihet tutje,

106
00:04:33,000 --> 00:04:35,000
e ndihesh mirë, vërtet mirë,

107
00:04:35,000 --> 00:04:38,000
në një mënyrë krejt ndryshe nga ç'ndjejmë në jetët tona normale.

108
00:04:38,000 --> 00:04:41,000
Ndihesh disi i ngritur lart.

109
00:04:41,000 --> 00:04:44,000
Idea e të ngjiturit lart ishte qendrore në shkrimin

110
00:04:44,000 --> 00:04:47,000
e një sociologu të madh francez Emile Durkheim.

111
00:04:47,000 --> 00:04:49,000
Durkheim na quante "Homo duplex",

112
00:04:49,000 --> 00:04:51,000
ose njeri prej dy nivelesh.

113
00:04:51,000 --> 00:04:54,000
Niveli më i ulët e quante niveli i profanit.

114
00:04:54,000 --> 00:04:57,000
Tani profan është antonim i së i shenjtë.

115
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
Ajo thjesht do të thotë i zakonshëm ose i përgjithshëm.

116
00:04:59,000 --> 00:05:02,000
Dhe në jetën tonë të zakonshme, në ekzistojmë si individë.

117
00:05:02,000 --> 00:05:05,000
Ne duam të plotësojmë dëshirat tona individuale.

118
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
Ne ndjekim objektivat tona individuale.

119
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
Por ndonjëherë ndodh diçka

120
00:05:09,000 --> 00:05:11,000
që shkakton një fazë ndryshimi.

121
00:05:11,000 --> 00:05:13,000
Individët bashkohen

122
00:05:13,000 --> 00:05:16,000
në një skuadër, një levizje apo një komb,

123
00:05:16,000 --> 00:05:19,000
e cila është shumë më tepër se shuma e pjesëve të saj.

124
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
Durkheim e quajti këtë nivel, niveli i shenjtë

125
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
pasi ai besonte që funksioni i fesë

126
00:05:24,000 --> 00:05:26,000
ishte të bashkonte popullin në një grup,

127
00:05:26,000 --> 00:05:29,000
në një komunitet moral.

128
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
Durkheim besonte se çdo gje që na bashkon

129
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
merr një ajër të shenjtërisë.

130
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
Dhe një herë që njerëzit mbidhen rreth

131
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
një objekti apo vlere të shenjtë,

132
00:05:38,000 --> 00:05:41,000
aty funksionojnë si një skuadër dhe luftojnë në mbrojtë të saj.

133
00:05:41,000 --> 00:05:43,000
Urkheim shkruante

134
00:05:43,000 --> 00:05:45,000
rreth një bashkësie emocionesh kolektive

135
00:05:45,000 --> 00:05:48,000
që përmbush mrekullinë e shprehjes "E pluribus unum",(latinisht: nga shumë një)

136
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
për të bërë një grup nga individët.

137
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Mendoni harenë e kolektivit në Britani

138
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
ditën kur lufta e dytë botërore mbaroi.

139
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
Mendoni zemërimin e kolektivit të sheshit Tahrir,

140
00:05:59,000 --> 00:06:02,000
i cili rrëzoi një diktator.

141
00:06:02,000 --> 00:06:04,000
Dhe mendoni pikëllimin kolektiv

142
00:06:04,000 --> 00:06:06,000
në Shtetet e Bashkuara

143
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
të gjithë e ndjemë, na mblodhi të gjithë bashkë,

144
00:06:09,000 --> 00:06:12,000
pas 11 shtatorit.

145
00:06:12,000 --> 00:06:15,000
Pra më lejoni të përmbledh ku jemi.

146
00:06:15,000 --> 00:06:17,000
Po them që kapaciteti për autotranshendencë

147
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
është pjesë e të qenit njeri.

148
00:06:20,000 --> 00:06:22,000
Po ju jap një metaforë

149
00:06:22,000 --> 00:06:24,000
e shkallëve në mendje.

150
00:06:24,000 --> 00:06:26,000
Po ju them qe ne jemi Homo duplex

151
00:06:26,000 --> 00:06:29,000
dhe që shkallët na shpien nga nje nivel profan

152
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
te një nivel i shenjtë.

153
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
Kur ne ngjisim ato shkallë,

154
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
interesi vetiak zbehet,

155
00:06:35,000 --> 00:06:37,000
jemi të dhënë vetëm shumë pak ndaj interesave vetiakë.

156
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
dhe ne ndjehemi sikur jemi më të mirë, më fisnike

157
00:06:39,000 --> 00:06:42,000
dhe disi ngrihemi nga toka.

158
00:06:42,000 --> 00:06:45,000
Ndaj këtu është pyetja prej një milion dollarë

159
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
për shkencëtarët sociale si unë:

160
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
Janë shkallët

161
00:06:49,000 --> 00:06:52,000
një tipar i projektit të evolucionit tonë?

162
00:06:52,000 --> 00:06:55,000
Është produkt i seleksionimit natyror,

163
00:06:55,000 --> 00:06:57,000
si p.sh. duart tona?

164
00:06:57,000 --> 00:07:00,000
Apo është një defekt, një gabim i sistemit--

165
00:07:00,000 --> 00:07:02,000
kjo gjëja fetare është vetëm diçka

166
00:07:02,000 --> 00:07:05,000
që ndodh kur telat bëjnë masë në tru --

167
00:07:05,000 --> 00:07:07,000
Jill ka një stroke dhe ajo e ka këtë përvojë fetare,

168
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
është vetëm një gabim?

169
00:07:09,000 --> 00:07:13,000
Mirë pra, shumë shkencëtarë që studiojnë fenë kanë këtë pikëpamje.

170
00:07:13,000 --> 00:07:15,000
Ateistët e rinj, p.sh.,

171
00:07:15,000 --> 00:07:17,000
argumentojnë se feja është një seri memesh, (meme: një element i një kulture apo sistemi të sjelljes që kalon nga një individ tek tjetri me anë të imitimit apo mënyrave të tjera jo-gjenetike)

172
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
lloj memesh parazitare,

173
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
që na nguliten në mendje

174
00:07:21,000 --> 00:07:24,000
dhe na bëjnë të bëjmë të gjitha ato gjëra të çmendura fetare,

175
00:07:24,000 --> 00:07:26,000
gjëra vetëshkatërruese, si shpërthimet vetëvrasëse.

176
00:07:26,000 --> 00:07:28,000
E mbi të gjitha,

177
00:07:28,000 --> 00:07:30,000
si mund të jetë mirë për ne

178
00:07:30,000 --> 00:07:32,000
të humbim vetëveten?

179
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
Si mund të jetë ndonjëherë funksionale

180
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
për çdo organizëm

181
00:07:36,000 --> 00:07:39,000
të kapërcejë interesat vetjakë?

182
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
E pra më lejoni t'ju tregoj.

183
00:07:41,000 --> 00:07:43,000
Tek "Origjina e njeriut",

184
00:07:43,000 --> 00:07:45,000
Çarls Darvin shkroi një çështje të madhe

185
00:07:45,000 --> 00:07:47,000
në lidhje me evolucionin e moralit --

186
00:07:47,000 --> 00:07:50,000
nga ka ardhur, pse e kemi.

187
00:07:50,000 --> 00:07:52,000
Darvini vuri në dukje se shumë nga virtytet tona

188
00:07:52,000 --> 00:07:54,000
janë pak të dobishme për individin,

189
00:07:54,000 --> 00:07:56,000
por janë shumë të dobishëm për grupin.

190
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
Ai shkrojti një skenar

191
00:07:58,000 --> 00:08:00,000
në të cilën dy fise të njerëzve të hershëm

192
00:08:00,000 --> 00:08:02,000
hyjnë në kontakt dhe në konkurrencë.

193
00:08:02,000 --> 00:08:05,000
Ai tha, " Nëse njëri nga fiset do të kish

194
00:08:05,000 --> 00:08:07,000
një numër të madh antarësh guximtarë, dashamirës

195
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
dhe besnikë

196
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
të cilët ishin gjithmonë të gatshëm të ndihmonin dhe të mbronin njëri tjetrin,

197
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
ky fis do të ketë më shumë sukses

198
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
dhe do sundojë tjetrin".

199
00:08:15,000 --> 00:08:17,000
Ai vazhdoi duke u thënë njerëzve se "Personat egoistë dhe grindaveca

200
00:08:17,000 --> 00:08:19,000
nuk rrinë së bashku

201
00:08:19,000 --> 00:08:21,000
dhe pa koherencë

202
00:08:21,000 --> 00:08:23,000
asgjë nuk mund të realizohet. "

203
00:08:23,000 --> 00:08:25,000
Me fjalë të tjera

204
00:08:25,000 --> 00:08:27,000
Çarls Darvin besonte

205
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
në seleksionimin e grupit.

206
00:08:29,000 --> 00:08:32,000
Tani kjo ide ka qenë shumë e debatuar në 40 vitet e fundit,

207
00:08:32,000 --> 00:08:35,000
por është gati të bëjë një rikthim të madh këtë vit,

208
00:08:35,000 --> 00:08:38,000
sidomos pas botimit në prill të librit të E.O. Wilson

209
00:08:38,000 --> 00:08:40,000
ku harton një tezë shumë të fortë

210
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
ku ne, dhe disa specie të tjera,

211
00:08:42,000 --> 00:08:44,000
jemi fryt i seleksionimi të grupit

212
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
Por në të vërtetë duhet ta mendojmë

213
00:08:46,000 --> 00:08:48,000
si një seleksionim me shumë nivele.

214
00:08:48,000 --> 00:08:50,000
Kështu duke e parë në këtë mënyrë:

215
00:08:50,000 --> 00:08:53,000
Kompeticioni zhvillohet midis grupeve dhe brenda tyre.

216
00:08:53,000 --> 00:08:56,000
Ja një grup djemsh të ekipit të kanotazhit në një kolegj.

217
00:08:56,000 --> 00:08:58,000
Brenda këtij ekipi

218
00:08:58,000 --> 00:09:00,000
ka kompeticion.

219
00:09:00,000 --> 00:09:02,000
Këta djem janë në konkurrencë me njëri tjetrin.

220
00:09:02,000 --> 00:09:05,000
Rematorët e ngadaltë, rematorët e dobët do ti largojnë nga skuadra.

221
00:09:05,000 --> 00:09:07,000
Vetëm disa nga këta djem do t'a vazhdojnë këtë sport.

222
00:09:07,000 --> 00:09:10,000
Ka mundësi që njëri nga ta mund të marë pjesë në Olimpiada.

223
00:09:10,000 --> 00:09:12,000
Kështu brenda ekipit,

224
00:09:12,000 --> 00:09:15,000
interesat e tyre individuale i vënë kundër njëri tjetrit.

225
00:09:15,000 --> 00:09:17,000
Ndonjëherë mund të jetë dobiprurëse

226
00:09:17,000 --> 00:09:19,000
për ndonjërin nga këta djem

227
00:09:19,000 --> 00:09:21,000
përpjekja të sabotojë djemtë e tjerë.

228
00:09:21,000 --> 00:09:23,000
Ndoshta ai do të shpifë për rivalin e tij kryesor

229
00:09:23,000 --> 00:09:25,000
te trajneri.

230
00:09:25,000 --> 00:09:27,000
Por ndërkohë që konkurrenca është në vazhdim e sipër

231
00:09:27,000 --> 00:09:29,000
brenda varkës,

232
00:09:29,000 --> 00:09:32,000
ky kompeticion vazhdon edhe midis varkave?

233
00:09:32,000 --> 00:09:35,000
Dhe ndërsa vë këta djem në një varkë në garë kundër një varke tjetër,

234
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
ata nuk kanë më zgjidhje tjetër veç kooperimit

235
00:09:37,000 --> 00:09:40,000
pasi gjenden të gjithë në të njëjtën varkë.

236
00:09:40,000 --> 00:09:42,000
Ata mund të fitojnë

237
00:09:42,000 --> 00:09:44,000
vetëm nëse veprojnë së bashku si një skuadër.

238
00:09:44,000 --> 00:09:46,000
Dua të them, këto gjëra tingëllojnë të rëndomta,

239
00:09:46,000 --> 00:09:48,000
por ato janë të vërteta të thella evolucionare.

240
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
Argumenti kryesor kundër seleksionimit të grupit

241
00:09:50,000 --> 00:09:52,000
ka qënë gjithnjë

242
00:09:52,000 --> 00:09:55,000
pra, me siguri, do ishte e këndshme të kishe një grup bashkëpuntorësh,

243
00:09:55,000 --> 00:09:57,000
por sapo të kesh një të tillë

244
00:09:57,000 --> 00:10:00,000
ai mund të bjerë pre e përfituesve

245
00:10:00,000 --> 00:10:03,000
individë që shfrytëzojnë punën e rëndë të të tjerëvë.

246
00:10:03,000 --> 00:10:05,000
Më lejoni t'jua shpjegoj.

247
00:10:05,000 --> 00:10:08,000
E zëmë të kemi një grup organizmash të vegjël --

248
00:10:08,000 --> 00:10:11,000
mund të jenë bakterie, ato mund të jenë minj të bardhë, nuk ka rëndësi se çfarë -

249
00:10:11,000 --> 00:10:14,000
le të supozojmë që ky grup i vogël ka evoluar të jetë bashkëpunues.

250
00:10:14,000 --> 00:10:16,000
E pra kjo është e madhe. Ata kullosin, mbrojnë njëri-tjetrin,

251
00:10:16,000 --> 00:10:19,000
ata punojnë së bashku duke gjeneruar mirëqënie.

252
00:10:19,000 --> 00:10:21,000
Dhe si do të shihni në këtë simulim,

253
00:10:21,000 --> 00:10:24,000
meqë ndërveprojnë fitojnë pikë, në krahasim si ishin, rriten,

254
00:10:24,000 --> 00:10:26,000
dhe kur dyfishojnë përmasat ndahen

255
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
kështu ata riprodhohen dhe popullsia rritet.

256
00:10:28,000 --> 00:10:31,000
Por le të suposojmë që njëri prej tyre ka një mutacion.

257
00:10:31,000 --> 00:10:33,000
Ka një mutacion në gjene

258
00:10:33,000 --> 00:10:35,000
dhe njëri prej tyre ndjek një strategji egoistike.

259
00:10:35,000 --> 00:10:37,000
Ai përfiton nga të tjerët.

260
00:10:37,000 --> 00:10:40,000
Dhe kështu, kur një ngjyrë e gjelbërt bashkëvepron me një ngjyrë blu,

261
00:10:40,000 --> 00:10:42,000
do të shihni të gjelbërtën të zgjerohet dhe blunë të zvogëlohet.

262
00:10:42,000 --> 00:10:44,000
Ja si funksionojnë gjërat.

263
00:10:44,000 --> 00:10:46,000
Ne filluam vetëm më një të gjelbër,

264
00:10:46,000 --> 00:10:48,000
dhe meqë ndërvepron

265
00:10:48,000 --> 00:10:51,000
fiton kamje ose pikë ose ushqim.

266
00:10:51,000 --> 00:10:54,000
Dhe shpejt bashkëpuntorët janë jashtë loje.

267
00:10:54,000 --> 00:10:57,000
Profiterët ja dolën.

268
00:10:57,000 --> 00:11:00,000
Nëse një grup nuk mund të zgjidhë problemin e oportunisteve

269
00:11:00,000 --> 00:11:03,000
atëherë ai nuk mund të vjelë përfitimet e bashkëpunimit

270
00:11:03,000 --> 00:11:06,000
dhe zgjedhja e grupit nuk mund të fillojë.

271
00:11:06,000 --> 00:11:08,000
Ka zgjidhje ndaj profiterëve.

272
00:11:08,000 --> 00:11:10,000
Nuk është një problem i madh.

273
00:11:10,000 --> 00:11:13,000
Në fakt, natyra e ka zgjidhur atë shumë, shumë herë.

274
00:11:13,000 --> 00:11:15,000
Dhe zgjidhja e preferuar e natyrës

275
00:11:15,000 --> 00:11:18,000
ti fusi të gjithë në njëjtën varkë.

276
00:11:18,000 --> 00:11:20,000
P.sh.,

277
00:11:20,000 --> 00:11:23,000
përse mitokondria e çdo qelize

278
00:11:23,000 --> 00:11:25,000
ka ADN-në e saj,

279
00:11:25,000 --> 00:11:28,000
krejtësisht të veçantë nga ADN-ja e bërthamës?

280
00:11:28,000 --> 00:11:30,000
Kjo pasi dikur kanë qenë

281
00:11:30,000 --> 00:11:32,000
bakterie të veçanta secila me jetën e saj

282
00:11:32,000 --> 00:11:34,000
pastaj u bashkuan

283
00:11:34,000 --> 00:11:36,000
dhe u bënë një superorganizëm.

284
00:11:36,000 --> 00:11:39,000
Në një mënyrë apo tjetër -- mbase njëri gëlltiti tjerin; asnjeherë nuk do e dimë saktësisht pse

285
00:11:39,000 --> 00:11:41,000
por pasi ata patën një membranë përreth tyre,

286
00:11:41,000 --> 00:11:43,000
ishin të gjithë në të njëjtën membranë,

287
00:11:43,000 --> 00:11:46,000
tani e gjithë pasuria e krijuar nga ndarja e punës,

288
00:11:46,000 --> 00:11:48,000
e gjithë madhështia e krijuar nga bashkëpunimi,

289
00:11:48,000 --> 00:11:50,000
është mbyllur brenda membranës

290
00:11:50,000 --> 00:11:53,000
dhe ne kemi një superorganizëm.

291
00:11:53,000 --> 00:11:55,000
Tani ta përsëritim simulacionin

292
00:11:55,000 --> 00:11:57,000
vëmë një nga këta superorganizma

293
00:11:57,000 --> 00:12:00,000
në një popullatë profiterësh, të përjashtuar, mashtruesish

294
00:12:00,000 --> 00:12:03,000
e të shohim ç'ndodh.

295
00:12:03,000 --> 00:12:05,000
Një superorganizëm thjesht mund të marrë çdo gjë që dëshiron.

296
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
Është aq i madh dhe i fuqishëm dhe i aftë

297
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
sa mund të marrë frytet

298
00:12:10,000 --> 00:12:14,000
nga të gjelbërtit, të përjashtuarit, mashtruesit.

299
00:12:14,000 --> 00:12:16,000
Dhe shumë shpejt e gjithë popullata

300
00:12:16,000 --> 00:12:19,000
është i përbërë nga këto superorganizma të rinj.

301
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
Ajo që ju tregova

302
00:12:21,000 --> 00:12:23,000
është quajtur ndonjëherë një tranzicion i madh

303
00:12:23,000 --> 00:12:26,000
në historinë e evolucionit.

304
00:12:26,000 --> 00:12:28,000
Ligjet e Darvinit nuk ndryshojnë

305
00:12:28,000 --> 00:12:31,000
por tani ështe një lloj lojtari tjetër në fushë

306
00:12:31,000 --> 00:12:34,000
dhe gjërat të fillojnë të duken shumë të ndryshme.

307
00:12:34,000 --> 00:12:36,000
Tani ky tranzicion nuk ishte më vetëm një tekë e natyrës

308
00:12:36,000 --> 00:12:38,000
që ndodhi me disa bakterie.

309
00:12:38,000 --> 00:12:40,000
Ajo ndodhi përsëri

310
00:12:40,000 --> 00:12:42,000
rreth 120 o 140 milion vjet më parë

311
00:12:42,000 --> 00:12:45,000
kur disa grerëza të vetmuara

312
00:12:45,000 --> 00:12:47,000
filluan të krijonin fole apo koshere

313
00:12:47,000 --> 00:12:50,000
të vogla primitive.

314
00:12:50,000 --> 00:12:53,000
Një herë që disa grërëza u gjetën në të njëjtën koshere,

315
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
nuk patën zgjedhje tjetër veç kooperimit,

316
00:12:55,000 --> 00:12:57,000
pasi shume shpejt u gjetën në kompeticion

317
00:12:57,000 --> 00:12:59,000
me kosheret e tjera.

318
00:12:59,000 --> 00:13:01,000
Zgjoi më koheziv fitoi,

319
00:13:01,000 --> 00:13:03,000
pikërisht si thosh Darvin.

320
00:13:03,000 --> 00:13:05,000
Këto grerëza primitive

321
00:13:05,000 --> 00:13:07,000
i dhanë origjinë bletëve dhe milingonave

322
00:13:07,000 --> 00:13:09,000
që kolonizuan botën

323
00:13:09,000 --> 00:13:11,000
dhe ndryshuan biosferën.

324
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
Kjo ndodhi përsëri,

325
00:13:13,000 --> 00:13:15,000
edhe më spektakolare,

326
00:13:15,000 --> 00:13:17,000
në 500 mijë vjetët e fundit

327
00:13:17,000 --> 00:13:19,000
kur paraardhësit tanë

328
00:13:19,000 --> 00:13:21,000
u bënë krijesa kulturore,

329
00:13:21,000 --> 00:13:24,000
u mblodhën rreth një vatre ose një zjarri kampi,

330
00:13:24,000 --> 00:13:26,000
ndanë punën,

331
00:13:26,000 --> 00:13:29,000
filluan të pikturonin trupat e tyre, të flisnin dialektet e tyre,

332
00:13:29,000 --> 00:13:32,000
dhe më në fund adhuronin perënditë e tyre.

333
00:13:32,000 --> 00:13:34,000
Njëherë që ishin pjesë në të njëjtin fis

334
00:13:34,000 --> 00:13:37,000
mundën të ruanin të mbyllur brënda tij benefitet e kooperimit.

335
00:13:37,000 --> 00:13:39,000
Dhe ata çliruan një forcë shumë të fuqishme

336
00:13:39,000 --> 00:13:41,000
të pa njohur në këtë planet,

337
00:13:41,000 --> 00:13:43,000
i cili është kooperimi njerëzor --

338
00:13:43,000 --> 00:13:45,000
një forcë për ndërtim

339
00:13:45,000 --> 00:13:48,000
dhe shkatërrim.

340
00:13:48,000 --> 00:13:50,000
Sigurisht, grupet njerëzore nuk janë aq kohezive

341
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
si zgjojet me bletë.

342
00:13:52,000 --> 00:13:55,000
Mund të jenë të ngjashëm për momente të shkurtra,

343
00:13:55,000 --> 00:13:57,000
por kanë tendencën të ndahen veç e veç.

344
00:13:57,000 --> 00:14:00,000
Ne nuk jemi të detyruar të kooperojmë siç janë bletët dhe milingonat.

345
00:14:00,000 --> 00:14:02,000
Në fakt, shpesh,

346
00:14:02,000 --> 00:14:04,000
siç e pamë të ndodhte në shumë revolta të Pranverës Arabe

347
00:14:04,000 --> 00:14:08,000
shpesh përçarjet janë gjatë vijave fetare.

348
00:14:08,000 --> 00:14:11,000
Megjithatë, kur njerëzit vijnë së bashku

349
00:14:11,000 --> 00:14:13,000
dhe vënë veten të gjithë brenda të njëjtës lëvizje,

350
00:14:13,000 --> 00:14:16,000
ata mund të çajnë malet.

351
00:14:16,000 --> 00:14:19,000
Shikoni njerëzit në këto foto që po ju shfaq.

352
00:14:19,000 --> 00:14:21,000
A mendoni se ata janë atje

353
00:14:21,000 --> 00:14:23,000
duke ndjekur interesin për veten e tyre?

354
00:14:23,000 --> 00:14:26,000
Apo po ndjekin interesin e përbashkët,

355
00:14:26,000 --> 00:14:29,000
i cili i kërkon të humbin vetëveten

356
00:14:29,000 --> 00:14:33,000
dhe të bëhen thjesht një pjesë e një tërësie?

357
00:14:34,000 --> 00:14:36,000
Mirë, kështu kjo qe konferenca ime

358
00:14:36,000 --> 00:14:38,000
e mbajtur sipas standardeve të TED.

359
00:14:38,000 --> 00:14:40,000
Dhe tani do të mbaj të gjithë konferencën përsëri

360
00:14:40,000 --> 00:14:42,000
në tre minuta

361
00:14:42,000 --> 00:14:45,000
në një farë mënyre me një spektër më të plotë.

362
00:14:45,000 --> 00:14:47,000
(Muzikë)

363
00:14:47,000 --> 00:14:49,000
(Video) Jonathan Haidt: Ne njerëzit kemi shumë varietete

364
00:14:49,000 --> 00:14:51,000
të përvojës fetare,

365
00:14:51,000 --> 00:14:53,000
siç shpjegoi William James.

366
00:14:53,000 --> 00:14:56,000
Një nga më të zakonshmet është ngjitja e shkallëve sekrete

367
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
duke humbur vetveten tonë.

368
00:14:58,000 --> 00:15:00,000
Shkallët na shpien

369
00:15:00,000 --> 00:15:03,000
nga përvoja e jetës si profane ose e zakonshme

370
00:15:03,000 --> 00:15:05,000
lart në përvojën e jetës si e shenjtë,

371
00:15:05,000 --> 00:15:07,000
ose të ndërlidhur thellë.

372
00:15:07,000 --> 00:15:09,000
Ne jemi "homo duplex",

373
00:15:09,000 --> 00:15:11,000
siç e shpjegon Durkheim.

374
00:15:11,000 --> 00:15:13,000
Dhe jemi homo duplex

375
00:15:13,000 --> 00:15:15,000
sepse kemi evoluar nga seleksionimi shumënivelesh,

376
00:15:15,000 --> 00:15:18,000
siç e shpjegon Darvini.

377
00:15:18,000 --> 00:15:20,000
Unë nuk mund të jem i sigurt nëse shkallët janë një përshtatje

378
00:15:20,000 --> 00:15:22,000
më tepër se një gabim,

379
00:15:22,000 --> 00:15:24,000
por nëse është një përshtatje

380
00:15:24,000 --> 00:15:26,000
atëherë pasojat janë të thella.

381
00:15:26,000 --> 00:15:28,000
Nëse është një përshtatje,

382
00:15:28,000 --> 00:15:31,000
atëherë kemi evoluar të jemi fetarë.

383
00:15:31,000 --> 00:15:33,000
Nuk dua të them që evoluam

384
00:15:33,000 --> 00:15:35,000
për të marrë pjesë në fetë e organizuara gjigante.

385
00:15:35,000 --> 00:15:37,000
Këto gjëra janë pjesë e kohëve të fundit.

386
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
Dua të them që ne kemi evoluar

387
00:15:39,000 --> 00:15:41,000
për të parë shenjtërinë kudo rreth nesh

388
00:15:41,000 --> 00:15:43,000
dhe të bashkohemi me të tjerët në grupe

389
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
dhe mblidhemi rreth e rrotull objekteve të shenjta,

390
00:15:45,000 --> 00:15:47,000
persona dhe ide.

391
00:15:47,000 --> 00:15:50,000
Kjo është arsyeja pse politika është kaq fisnore.

392
00:15:50,000 --> 00:15:53,000
Politika është pjesërisht profane, është pjesërisht rreth interesit vetjak,

393
00:15:53,000 --> 00:15:56,000
por politika është edhe për shenjtërinë.

394
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
Është për t'u bashkuar me të tjerët

395
00:15:58,000 --> 00:16:00,000
për të ndjekur idetë morale.

396
00:16:00,000 --> 00:16:03,000
Është në lidhje me luftën e përjetshme midis së mirës dhe së keqes,

397
00:16:03,000 --> 00:16:06,000
dhe të gjithë mendojmë të jemi nga ana e të mirës.

398
00:16:06,000 --> 00:16:08,000
Dhe më e rëndësishmja

399
00:16:08,000 --> 00:16:10,000
nëse shkallët janë të vërteta

400
00:16:10,000 --> 00:16:12,000
kjo shpjegon rrymën nënujore të vazhdueshme

401
00:16:12,000 --> 00:16:14,000
të pakënaqësisë në jetën moderne.

402
00:16:14,000 --> 00:16:17,000
Sepse qeniet njerëzore janë, në një farë mase,

403
00:16:17,000 --> 00:16:19,000
krijesa të një koshereje si bletët.

404
00:16:19,000 --> 00:16:22,000
Ne jemi bletë. Dolëm jashtë kosheres gjatë iluminizmit.

405
00:16:22,000 --> 00:16:25,000
Ne hodhëm poshtë institucionet e vjetra

406
00:16:25,000 --> 00:16:27,000
dhe i dhamë lirinë të shtypurve.

407
00:16:27,000 --> 00:16:29,000
Lëshuam krijimtarinë që ndryshoi botën

408
00:16:29,000 --> 00:16:32,000
dhe krijoi pasuri të madhe dhe komfort.

409
00:16:32,000 --> 00:16:34,000
Sot ne fluturojnë rreth e rrotull

410
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
si bletët individuale duke ngazëllyer në lirinë tonë.

411
00:16:36,000 --> 00:16:38,000
Por, nganjëherë ne pyesim veten:

412
00:16:38,000 --> 00:16:40,000
A është kjo gjithshka?

413
00:16:40,000 --> 00:16:42,000
Çfarë duhet të bëj me jetën time?

414
00:16:42,000 --> 00:16:44,000
Çfarë më mungon?

415
00:16:44,000 --> 00:16:46,000
Ajo që na mungon ëshë se ne jemi "homo duplex"

416
00:16:46,000 --> 00:16:49,000
por shoqëria moderne jofetare u ndërtua

417
00:16:49,000 --> 00:16:52,000
për veten tonë të ulët dhe profane.

418
00:16:52,000 --> 00:16:55,000
Është me të vërtetë rehat këtu poshtë në nivelin më të ulët.

419
00:16:55,000 --> 00:16:58,000
Ejani, uluni në qendrën e argëtimit të shtëpisë time.

420
00:16:58,000 --> 00:17:00,000
Një sfidë e madhe e jetës moderne

421
00:17:00,000 --> 00:17:03,000
është të gjesh shkallët në mes tek e gjithë rrëmuja

422
00:17:03,000 --> 00:17:06,000
dhe të bësh diçka të mirë dhe fisnike

423
00:17:06,000 --> 00:17:09,000
sapo arrite majën.

424
00:17:09,000 --> 00:17:12,000
Unë e shoh këtë dëshirë tek studentët e mi në Universitetin e Virxhinias.

425
00:17:12,000 --> 00:17:14,000
Ata të gjithë duan të gjejnë një arsye ose thirrje

426
00:17:14,000 --> 00:17:16,000
për të turrur veten në të.

427
00:17:16,000 --> 00:17:19,000
Ata po kërkojnë shkallët e tyre.

428
00:17:19,000 --> 00:17:21,000
Kjo më jep një shpresë

429
00:17:21,000 --> 00:17:23,000
sepse njerëzit nuk janë thjesht egoist.

430
00:17:23,000 --> 00:17:25,000
Shumica e jonë kërkon të kapërcejë gjërat e vogla

431
00:17:25,000 --> 00:17:27,000
dhe të bëhet pjesë e diçkaje më të madhe.

432
00:17:27,000 --> 00:17:30,000
Dhe kjo shpjegon rezonancën e jashtëzakonshme

433
00:17:30,000 --> 00:17:32,000
e kësaj metafore të thjeshtë

434
00:17:32,000 --> 00:17:35,000
e konceptuar gati 400 vjet më parë.

435
00:17:35,000 --> 00:17:37,000
"Askush nuk është një ishull

436
00:17:37,000 --> 00:17:39,000
i tërë në vetvete.

437
00:17:39,000 --> 00:17:42,000
Çdo njeri është pjesë e kontinentit,

438
00:17:42,000 --> 00:17:45,000
një pjesë e tërësisë".

439
00:17:45,000 --> 00:17:47,000
Jonathan Haidt: Faleminderit

440
00:17:47,000 --> 00:17:55,000
(Duartrokitje)