Een documentairefilm uit 1956 geregisseerd door Jacques Cousteau won zowel de Palme d'Or als een Oscar. Deze film heette 'Le Monde Du Silence' of 'The Silent World'. De titel suggereert dat het stil was onder water. Nu, 60 jaar later, weten we dat het onder water helemaal niet stil is. Ook al zijn de geluiden niet hoorbaar boven water, afhankelijk van waar je bent en de tijd van het jaar kan het geluidslandschap onder water even lawaaierig zijn als een regenwoud. Ongewervelden zoals de pistoolgarnaal, vissen en zeezoogdieren gebruiken geluid. Om hun leefgebied te bestuderen, om met elkaar te communiceren, om te navigeren, om roofdieren en prooien te vinden. Door naar geluiden te luisteren, verkennen zij hun omgeving. Neem de Noordpool. Het is een uitgestrekte, onherbergzame plek, soms beschreven als een woestijn, omdat het er zo koud en afgelegen is en bijna het hele jaar bedekt met ijs. Ondanks dat is er geen plek op aarde waar ik liever zou zijn dan op de Noordpool, vooral als de dagen lengen en het lente wordt. Voor mij belichaamt de Noordpool deze scheiding tussen wat we boven en onder water zien. Je kunt over het ijs kijken --wit en blauw en koud-- en helemaal niets zien. Maar als je onder water kon luisteren dan zouden de geluiden je eerst verbazen en dan blij maken. Terwijl je ogen kilometers ver alleen maar ijs zien, horen je oren de aanwezigheid van Groenlandse walvissen en witte dolfijnen, walrussen en baardrobben. Ook het ijs maakt geluid. Het piept en het knarst en het knalt en het kraakt als het botst en schuift door wisselingen in temperatuur, stroming en wind. En midden in de winter, onder 100% zee-ijs zingen de Groenlandse walvissen. Je verwacht het niet want de mens is erg visueel ingesteld. De meesten van ons, niet allemaal, vinden met onze ogen de weg in onze wereld. Voor zeezoogdieren die onder water leven, waar chemische signalen en licht slecht doorgelaten worden, is geluid het zintuig waarmee zij zien. Geluid verplaatst zich erg goed in water, veel beter dan in lucht, dus geluidssignalen worden over grote afstanden opgevangen. Dit is vooral belangrijk op de Noordpool, waar deze zeezoogdieren niet alleen elkaar moeten horen maar ook naar signalen uit de omgeving moeten luisteren die op een dikke laag ijs of open water duiden. Want ook al brengen zij een groot deel van hun leven onder water door, het zijn wel zoogdieren dus moeten zij naar boven om adem te halen. Ze letten misschien op geluidssignalen die duiden op dun ijs of geen ijs of ze vangen echo's op van ijs vlakbij. Arctische zeezoogdieren leven in een rijk en gevarieerd onderwatergeluidslandschap. In de lente kan het een kakofonie van geluiden zijn. (geluiden van zeezoogdieren) Maar als het ijs stijf bevroren is en er zijn geen grote verschillen in temperatuur of stromingen dan heeft de Noordpool onder water een van de laagste omgevingsgeluidsniveau's van alle oceanen op wereld. Maar dit verandert. Dat komt vooral door een afname van seizoensgebonden zee-ijs, wat een direct gevolg is van de uitstoot van broeikasgassen door de mens. In feite zijn we met klimaatverandering een volledig ongecontroleerd experiment met onze planeet aan het uitvoeren. De laatste 30 jaar slinkt het seizoensgebonden zee-ijs op sommige plaatsen op de Noordpool gedurende zes weken tot vier maanden. Deze afname in omvang van zee-ijs wordt ook wel een toename van het open waterseizoen genoemd. Dat is het jaargetijde dat de Noordpool toegankelijk is voor schepen. Niet alleen is de hoeveelheid ijs aan het veranderen maar ook de leeftijd en de dikte ervan. Je hebt misschien gehoord dat door het slinken van zee-ijs het leefgebied kleiner wordt van dieren die hiervan afhankelijk zijn zoals zeehonden, walrussen of ijsberen. De afname van zee-ijs veroorzaakt ook een toename van kusterosie, en zorgt voor minder prooien voor zeevogels en zoogdieren. Klimaatverandering en slinkend zee-ijs veranderen ook het geluidslandschap van de Noordpool. Wat bedoel ik met geluidslandschap? Mensen die professioneel de oceanen afluisteren, gebruiken daarvoor hydrofoons. Dat zijn onderwatermicrofoons waarmee we omgevingsgeluid opnemen-- het geluid om ons heen. Het geluidslandschap beschrijft de elementen die bijdragen aan dit geluidsveld. Wat we op onze hydrofoons horen, zijn de waarneembare geluiden van klimaatverandering. We horen die veranderingen op drie fronten: vanuit de lucht, vanuit het water, en vanaf het land. Als eerste: lucht. Wind op water maakt golven. Deze golven maken belletjes, de bellen barsten en als dat gebeurt, maakt dat geluid. Dit klinkt als gesis of geruis op de achtergrond. Op een met ijs bedekte Noordpool bereikt het meeste windgeluid niet de onderwaterwereld omdat het ijs als een buffer fungeert tussen de atmosfeer en de zee. Dit is een van de redenen waarom de Noordpool zeer lage omgevingsgeluidsniveau's kan hebben. Maar door het slinken van het zee-ijs is er niet alleen meer van dit golfgeluid op de Noordpool, maar ook het aantal stormen en de intensiteit ervan neemt toe. Dit zorgt allemaal voor meer geluid in een voorheen geluidloze oceaan. Ten tweede: water. Vanwege het afnemen van seizoensijs migreren subarctische soorten naar het noorden, en profiteren van de nieuwe leefomgeving die is ontstaan door meer open water. Arctische walvissen, zoals deze Groenlandse walvis, hebben geen rugvin omdat ze zich aangepast hebben aan zwemmen in water bedekt met ijs. En dan is iets wat uitsteekt op je rug niet handig als je onder ijs door zwemt. Wellicht weerhoudt dat in feite andere dieren ervan hier te zwemmen. Maar overal waar we nu luisteren, horen we de geluiden van vinvissen, bultrugwalvissen en orka's die steeds verder noordelijk migreren steeds later in het seizoen. Eigenlijk horen we een invasie van de Noordpool door subarctische soorten. En we weten niet wat dit betekent. Zal er een strijd om voedsel zijn tussen Arctische en subarctische dieren? Zullen deze subarctische soorten ziektes of parasieten met zich meebrengen? Wat zullen de nieuwe geluiden die zij produceren, doen met het geluidslandschap onder water? Ten derde: land. En met land... bedoel ik de mens. Door meer open water is er meer menselijke activiteit op de Noordpool. Afgelopen zomer voer een enorm cruiseschip door de Noordwestelijke Doorvaart-- de eens zo mystieke route tussen Europa en de Stille Oceaan. Afnemend zee-ijs zorgt ervoor dat de mens vaker toegang krijgt tot de Noordpool. De exploratie en winning van olie en gas neemt toe, de kansen voor de commerciële zeevaart groeien en het toerisme is in opkomst. Lawaai van schepen zorgt voor een toename van stresshormonen bij walvissen en kan voedingsgedrag verstoren. Seismische luchtkanonnen met hun harde, laagfrequente geluid dat iedere 10 tot 20 seconden klinkt, heeft het zwem- en zanggedrag van walvissen veranderd. Door al deze geluidsbronnen slinkt de akoestische ruimte waarin de Arctische zeezoogdieren kunnen communiceren. Arctische zeezoogdieren zijn wel gewend aan veel geluid in bepaalde seizoenen. Maar dit komt meestal van andere dieren of het zee-ijs, en het zijn geluiden waarmee zij geëvolueerd zijn, en deze geluiden zijn onmisbaar voor hen om te overleven. Deze nieuwe geluiden klinken hard en zijn onbekend. Ze beïnvloeden het milieu wellicht op manieren die we denken te begrijpen, maar ook op manieren die we niet begrijpen. Denk eraan dat geluid het belangrijkste zintuig is voor deze dieren. Niet alleen de natuurlijke leefomgeving van de Noordpool verandert snel, maar ook de akoestische habitat. Het lijkt wel alsof we deze dieren van het rustige platteland plukken en midden in de grote stad neerzetten tijdens het spitsuur. En zij kunnen niet ontsnappen. Dus wat kunnen wij doen? We hebben geen invloed op de wind en kunnen dieren niet verbieden naar het noorden te migreren. Maar we kunnen wel aan lokale oplossingen werken om onderwatergeluid veroorzaakt door de mens te reduceren. Bijvoorbeeld door schepen langzamer te laten varen in het noordpoolgebied, want langzame schepen zijn stille schepen. We kunnen toegang beperken in seizoenen en gebieden die belangrijk zijn tijdens het paren, voeden en migreren. We kunnen stillere schepen ontwikkelen en op andere manieren de zeebodem exploreren. Het goede nieuws is dat mensen hier al mee bezig zijn. Maar uiteindelijk moeten wij heel hard werken om de door de mens veroorzaakte atmosferische veranderingen om te keren of op z'n minst af te remmen. Laten we terugkeren naar dit idee van een stille onderwaterwereld. Het is goed mogelijk dat veel walvissen die nu rond de Noordpool zwemmen, vooral de soorten die lang leven zoals de Groenlandse walvis-- waarvan de Inuit zeggen dat ze tweemaal zo lang leven als de mens-- het is goed mogelijk dat deze walvissen al leefden in 1956 toen Jacques Cousteau zijn film maakte. En achteraf gezien, als we het geluid in aanmerking nemen dat we nu maken in de oceanen, was het misschien wèl 'The Silent World'. Dankjewel (Applaus)