WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:11.149
Hãy tưởng tượng một nhà thần kinh học
xuất sắc tên Mary.

00:00:11.149 --> 00:00:13.830
Mary sống trong một căn phòng đen trắng,

00:00:13.830 --> 00:00:16.220
cô ấy chỉ đọc sách đen trắng

00:00:16.220 --> 00:00:20.360
và màn hình của cô ấy chỉ hiển thị 
màu đen và trắng.

00:00:20.360 --> 00:00:26.070
Dù chưa từng thấy màu sắc,
Mary là một chuyên gia về thị giác màu sắc

00:00:26.070 --> 00:00:31.221
và biết mọi thứ về tính chất vật lý 
và sinh học của nó.

00:00:31.221 --> 00:00:33.421
Cô ấy biết cách các 
bước sóng ánh sáng

00:00:33.421 --> 00:00:36.842
kích thích ba loại tế bào nón
trên võng mạc,

00:00:36.842 --> 00:00:38.601
và cách các
tín hiệu điện tử

00:00:38.601 --> 00:00:42.661
di chuyển qua các dây thần kinh thị giác
vào não.

00:00:42.661 --> 00:00:45.232
Tại đây, chúng thúc đẩy hệ thần kinh 
hoạt động

00:00:45.232 --> 00:00:50.751
để xử lí hàng triệu màu sắc 
mà hầu hết con người có thể phân biệt.

00:00:50.751 --> 00:00:52.192
Giờ hãy tưởng tượng 
một ngày

00:00:52.192 --> 00:00:54.802
màn hình trắng đen của Mary
bị hỏng

00:00:54.802 --> 00:00:57.580
và một quả táo có 
màu sắc hiện ra.

00:00:57.580 --> 00:00:58.691
Lần đầu tiên,

00:00:58.691 --> 00:01:03.372
Mary có thể tiếp xúc trực tiếp
với thứ mà cô ấy đã biết nhiều năm.

00:01:03.372 --> 00:01:05.211
Vậy cô ấy có học được 
gì mới không?

00:01:05.211 --> 00:01:10.342
Có điều gì về sự cảm thụ màu sắc mà
cô ấy không biết?

00:01:10.342 --> 00:01:13.491
Nhà triết học Frank Jackson đã
đưa ra một thí nghiệm tưởng tượng

00:01:13.491 --> 00:01:17.069
mang tên Căn phòng của Mary 
vào năm 1982.

00:01:17.069 --> 00:01:21.312
Ông cho rằng nếu Mary đã biết mọi
kiến thức vật lí về thị giác màu sắc

00:01:21.312 --> 00:01:24.722
và nếu trải nghiệm màu sắc vẫn dạy cô ấy
một điều gì đó mới mẻ,

00:01:24.722 --> 00:01:27.462
thì trạng thái tâm lí, 
giống như sự cảm thụ màu sắc,

00:01:27.462 --> 00:01:31.583
sẽ không thể được miêu tả hoàn toàn
bởi những hiện tượng vật lí.

00:01:31.583 --> 00:01:33.492
Thí nghiệm Căn phòng của Mary

00:01:33.492 --> 00:01:37.492
mô tả thứ mà các nhà triết học
gọi là lý luận kiến thức,

00:01:37.492 --> 00:01:40.041
rằng có những đặc tính và kiến thức 
phi vật chất

00:01:40.041 --> 00:01:44.622
chỉ có thể được khám quá 
qua trải nghiệm có ý thức.

00:01:44.622 --> 00:01:48.024
Lý luận kiến thức đối lập với 
chủ nghĩa duy vật.

00:01:48.024 --> 00:01:50.603
Chủ nghĩa này cho rằng mọi thứ,
kể cả trạng thái tâm lí

00:01:50.603 --> 00:01:53.684
đều có 1 lời giải thích mang tính vật lí.

00:01:53.684 --> 00:01:55.813
Với những người nghe 
về câu chuyện của Mary,

00:01:55.813 --> 00:01:59.483
việc thực sự nhìn thấy màu
dường như chắc chắn

00:01:59.483 --> 00:02:03.063
sẽ khác hoàn toàn với
việc được học về nó.

00:02:03.063 --> 00:02:06.057
Vì vậy, chắc chắn sẽ có những
tiêu chuẩn về thị giác màu sắc

00:02:06.057 --> 00:02:07.057
vượt khỏi những mô tả

00:02:07.057 --> 00:02:08.581
vật lí của nó

00:02:09.153 --> 00:02:12.702
Lý luận kiến thức không chỉ là về
thị giác màu sắc.

00:02:12.702 --> 00:02:18.205
Căn phòng của Mary dùng sức nhìn màu 
để tượng trưng cho trải nghiệm có ý thức.

00:02:18.205 --> 00:02:21.713
Nếu khoa học tự nhiên không thể 
giải thích cho sức nhìn màu,

00:02:21.713 --> 00:02:26.844
thì có lẽ nó cũng không thể giải thích
cho trải nghiệm có ý thức.

00:02:26.844 --> 00:02:29.304
Ví dụ, ta có thể biết được 
mọi thông tin vật lí

00:02:29.304 --> 00:02:32.724
về cấu trúc và chức năng của
bộ não con người,

00:02:32.724 --> 00:02:37.794
nhưng vẫn không thể hiểu được
cảm giác khi được là người đó.

00:02:37.794 --> 00:02:42.407
Những trải nghiệm không thể diễn tả này
có các đặc tính gọi là cảm thụ tính,

00:02:42.407 --> 00:02:47.585
những tiêu chuẩn chủ quan mà ta
không thể miêu tả hay đong đếm.

00:02:47.585 --> 00:02:50.469
Cảm thụ tính là trải nghiệm riêng biệt 
với mỗi người,

00:02:50.469 --> 00:02:51.714
như bị ngứa,

00:02:51.714 --> 00:02:52.934
yêu,

00:02:52.934 --> 00:02:54.634
hay cảm thấy buồn chán.

00:02:54.634 --> 00:02:58.737
Khái niệm vật lí không thể
giải thích những trạng thái tâm thần này.

00:02:59.577 --> 00:03:02.185
Các nhà triết học quan tâm đến vấn đề
trí tuệ nhân tạo

00:03:02.185 --> 00:03:03.985
đã sử dụng lý luận kiến thức

00:03:03.985 --> 00:03:06.715
để đưa ra giả thuyết rằng 
khôi phục một trạng thái vật lí

00:03:06.715 --> 00:03:11.375
không nhất thiết phải có 
một trạng thái tâm thần phản hồi.

00:03:11.375 --> 00:03:12.656
Nói cách khác,

00:03:12.656 --> 00:03:16.304
để tạo nên một hệ thống máy tính bắt chước
chức năng của từng nơron

00:03:16.304 --> 00:03:17.466
của bộ não con người

00:03:17.466 --> 00:03:22.665
sẽ không cần một bộ não điện toán hoá
có ý thức.

00:03:22.665 --> 00:03:26.927
Không phải tất cả các nhà triết học đều 
nghĩ thí nghiệm căn phòng của Mary có ích

00:03:26.927 --> 00:03:29.836
Một số cho rằng kiến thức sâu rộng
của cô ấy về sức nhìn màu

00:03:29.836 --> 00:03:32.636
sẽ giúp cô ấy tạo ra một trạng thái
tâm thần tương tự

00:03:32.636 --> 00:03:35.446
khi thực sự nhìn thấy màu sắc đó.

00:03:35.446 --> 00:03:39.655
Việc màn hình bị hỏng sẽ không giúp 
cô ấy biết thêm điều gì mới.

00:03:39.655 --> 00:03:42.945
Một số khác cho rằng kiến thức ban đầu 
của cô ấy chưa bao giờ đủ

00:03:42.945 --> 00:03:45.816
bởi nó dựa hoàn toàn 
vào các khái niệm vật lí

00:03:45.816 --> 00:03:48.506
mà có thể được truyền tải bằng ngôn ngữ.

00:03:48.506 --> 00:03:50.085
Nhiều năm sau khi đề xuất,

00:03:50.085 --> 00:03:53.826
Jackson đã thay đổi hoàn toàn
quan điểm của mình về thí nghiệm này.

00:03:53.826 --> 00:03:56.886
Ông quyết định rằng 
việc Mary nhìn thấy màu đỏ

00:03:56.886 --> 00:04:01.726
vẫn tạo ra những hiện tượng vật lí 
đáng kể trong bộ não,

00:04:01.726 --> 00:04:05.557
thay vì những cảm thụ tính vô danh 
không có lời giải thích vật lí.

00:04:05.557 --> 00:04:07.637
Dù vậy vẫn chưa có 
lời giải thích dứt khoát

00:04:07.637 --> 00:04:11.037
cho việc liệu Mary 
có học được điều gì mới

00:04:11.037 --> 00:04:12.866
khi cô ấy nhìn thấy quả táo không.

00:04:12.866 --> 00:04:15.976
Liệu có tồn tại giới hạn cơ bản
cho kiến thức của chúng ta

00:04:15.976 --> 00:04:18.917
về những điều mà mình chưa trải nghiệm?

00:04:18.917 --> 00:04:21.948
Và liệu điều này có nghĩa là có một số
khía cạnh của vũ trụ

00:04:21.948 --> 00:04:25.338
mà ta không bao giờ có thể lĩnh hội?

00:04:25.338 --> 00:04:30.676
Hay khoa học và triết học sẽ giúp chúng ta
vượt qua giới hạn của bộ não người?