1
00:00:00,765 --> 00:00:02,453
Altı ay önce

2
00:00:02,453 --> 00:00:05,269
nesefimi tutarak

3
00:00:05,269 --> 00:00:09,666
Nasa'nın InSight aracının
Mars yüzeyine doğru inişini izledim.

4
00:00:10,466 --> 00:00:12,095
İki yüz metre,

5
00:00:12,095 --> 00:00:13,448
80 metre,

6
00:00:13,448 --> 00:00:17,419
60, 40, 20, 17 metre.

7
00:00:17,808 --> 00:00:21,262
Başarılı inişin onayını almak

8
00:00:21,262 --> 00:00:24,427
hayatımın en heyecanlı anlarından biriydi.

9
00:00:25,294 --> 00:00:28,767
Bu haberi almak, InSight ile Mars'a giden

10
00:00:28,767 --> 00:00:33,471
iki küçük küp seti sayesinde mümkün oldu.

11
00:00:34,453 --> 00:00:36,685
Bu iki küp seti, temelde

12
00:00:36,685 --> 00:00:41,044
InSight'ın telemetrisini
canlı olarak Dünya'ya aktardı.

13
00:00:41,044 --> 00:00:45,252
Böylece InSight iniş aracının

14
00:00:45,252 --> 00:00:48,103
çığlıklarla kızıl gezegenin
yüzeyine inişini,

15
00:00:48,738 --> 00:00:52,451
saatte yaklaşık 19.312 km maksimum hız ile
Mars'ın atmosferine çarpmasını

16
00:00:52,451 --> 00:00:54,386
neredeyse gerçek zamanlı izleyebildik.

17
00:00:54,804 --> 00:00:57,800
Bu olay bize 144 milyon
kilometreden fazla uzaklıktan

18
00:00:57,800 --> 00:01:00,527
canlı yayında aktarıldı.

19
00:01:01,064 --> 00:01:03,705
Mars'tan canlı yayımlandı.

20
00:01:05,484 --> 00:01:07,066
Bu esnada

21
00:01:07,066 --> 00:01:09,012
iki Voyager uzay aracı --

22
00:01:09,012 --> 00:01:13,798
bu ikisi neredeyse inanılmaz
derecede cesur kaşiflerdir.

23
00:01:13,798 --> 00:01:15,022
İlk kez,

24
00:01:15,022 --> 00:01:19,852
Han Solo'nun bize
ilk tanıtıldığı yılda fırlatıldılar

25
00:01:20,610 --> 00:01:24,378
ve 40 yıldan fazla süredir
hala yıldızlararası uzaydan

26
00:01:24,378 --> 00:01:26,507
veri gönderiyorlar.

27
00:01:28,292 --> 00:01:30,092
Uzayın daha da derinlerine

28
00:01:30,092 --> 00:01:32,944
her zamankinden daha fazla
uzay aracı gönderiyoruz.

29
00:01:33,647 --> 00:01:36,653
Ancak bu uzay araçlarının her biri,

30
00:01:36,653 --> 00:01:38,502
nerede olduğunun

31
00:01:38,502 --> 00:01:41,121
ve daha önemlisi nereye
gideceğinin söylenmesi için

32
00:01:41,121 --> 00:01:42,732
tam olarak burada,

33
00:01:42,732 --> 00:01:45,375
Dünya'da yapılan navigasyona güveniyor.

34
00:01:45,846 --> 00:01:50,198
Bu navigasyonu basit bir nedenden
dolayı Dünya'da yapmak zorundayız:

35
00:01:50,198 --> 00:01:53,326
Uzay araçları, zamanı 
söylemekte berbatlar.

36
00:01:54,261 --> 00:01:56,293
Fakat bunu değiştirebilirsek

37
00:01:56,293 --> 00:01:59,597
derin uzayı keşfetme şeklimizde
devrim gerçekleştirebiliriz.

38
00:02:00,448 --> 00:02:02,749
Ben bir derin uzay navigatörüyüm.

39
00:02:02,749 --> 00:02:05,797
ve muhtemelen "Bu meslek de ne?" 
diye düşündüğünüzü biliyorum.

40
00:02:05,797 --> 00:02:09,552
Bu, son derece özel ve aynı
zamanda çok eğlenceli bir iş.

41
00:02:09,552 --> 00:02:11,505
Ben, bir uzay aracını

42
00:02:11,505 --> 00:02:13,977
fırlatma aracından ayrıldığı andan,

43
00:02:13,977 --> 00:02:16,546
uzaydaki hedefine ulaşacağı
ana kadar yönlendiriyorum.

44
00:02:16,955 --> 00:02:20,247
Bu istikametler -- mesela Mars
veya siz söyleyin Jüpiter --

45
00:02:20,247 --> 00:02:22,200
gerçekten çok uzaktalar.

46
00:02:22,734 --> 00:02:25,194
İşimi size şöyle anlatabilirim:

47
00:02:25,194 --> 00:02:30,222
Düşünün ki burada, Los Angeles'ta,
durarak bir ok atıyorum

48
00:02:30,222 --> 00:02:34,953
ve bu okla 25 kuruş büyüklüğündeki
bir hedefi vuruyorum

49
00:02:34,953 --> 00:02:39,652
ve bu 25 kuruş büyüklüğündeki hedef,
New York, Times Meydanı'nda.

50
00:02:40,295 --> 00:02:42,751
Güzergah boyunca

51
00:02:42,751 --> 00:02:46,490
uzay aracımın seyrini
birkaç kez ayarlama fırsatım var

52
00:02:46,490 --> 00:02:49,797
ama bunu yapmadan önce
nerede olduğunu bilmem lazım.

53
00:02:50,852 --> 00:02:54,002
Bir uzay aracının derin uzaydaki
yolculuğunu takip etmek

54
00:02:54,002 --> 00:02:57,363
temelinde zamanı ölçme sorunudur.

55
00:02:57,363 --> 00:03:01,627
Gördüğünüz gibi, öylece bir cetvel çekip
uzay aracımın uzaklığını ölçemem.

56
00:03:02,075 --> 00:03:03,316
Ancak bir sinyalin

57
00:03:03,316 --> 00:03:06,889
oraya gidip gelmesinin
ne kadar zaman aldığını ölçebilirim.

58
00:03:07,762 --> 00:03:11,092
Yankı konseptiyle tamamen aynı.

59
00:03:11,092 --> 00:03:14,489
Eğer bir dağın önünde durup bağırırsam,

60
00:03:14,489 --> 00:03:18,140
kendi yankımı duymam ne kadar uzun sürerse

61
00:03:18,140 --> 00:03:20,762
dağ o kadar uzaktadır.

62
00:03:20,762 --> 00:03:25,392
Bu sinyal süresini
çok çok doğru bir şekilde ölçüyoruz

63
00:03:26,296 --> 00:03:30,875
çünkü hesabı saniyenin çok küçük
bir kısmı kadar yanlış yapmak,

64
00:03:30,875 --> 00:03:35,310
uzay aracınızın güvenli ve nazikçe
başka bir gezegenin yüzeyine inmesi

65
00:03:35,310 --> 00:03:38,365
veya o yüzeyde başka bir
krater oluşturması arasındaki fark

66
00:03:38,365 --> 00:03:40,113
anlamına gelebilir.

67
00:03:40,690 --> 00:03:42,404
Yalnızca küçücük bir saniye kayması,

68
00:03:42,404 --> 00:03:46,153
bir görevin hayatı
veya ölümü arasındaki fark olabilir.

69
00:03:47,161 --> 00:03:51,234
Bu sinyal süresini burada, Dünya'da,
saniyenin milyarda birinden

70
00:03:51,234 --> 00:03:54,177
daha düşük bir hata payıyla
oldukça kesin olarak ölçüyoruz.

71
00:03:54,823 --> 00:03:56,950
Ancak bu, Dünya'da ölçülmek zorunda.

72
00:03:57,371 --> 00:03:59,771
Derin uzay araştırmaları
söz konusu olduğunda

73
00:03:59,771 --> 00:04:02,081
büyük bir ölçek dengesizliği ortaya çıkar.

74
00:04:03,011 --> 00:04:08,748
Tarih boyunca, gezegenimizdeki
çok büyük şeyler sayesinde

75
00:04:08,748 --> 00:04:12,514
ufacık şeyleri çok uzağa gönderebildik.

76
00:04:12,905 --> 00:04:15,864
Örnek olarak, bu bizim
derin uzaydaki bu araçlar ile

77
00:04:15,864 --> 00:04:19,088
konuşmak için kullandığımız
bir uydu antenin boyutu.

78
00:04:19,088 --> 00:04:23,008
Navigasyon için kullandığımız
atomik saatler de büyük.

79
00:04:23,008 --> 00:04:25,450
Saatler ve tüm destek donanımları

80
00:04:25,450 --> 00:04:27,913
bir buzdolabı büyüklüğüne ulaşabilir.

81
00:04:28,643 --> 00:04:33,695
Eğer bu yeterliliği de derin uzaya
göndermekten bahsediyorsak

82
00:04:33,695 --> 00:04:38,616
bu buzdolabının, bir çekmeceye
sığabilicek boyuta küçülmesi gerekiyor.

83
00:04:39,331 --> 00:04:41,267
Peki bu neden önemli?

84
00:04:41,878 --> 00:04:45,880
Şimdi cesur kaşiflerimizden
Voyager 1'e tekrar bakalım.

85
00:04:47,157 --> 00:04:51,464
Voyager 1, şu anda yaklaşık
21 milyar kilometre uzakta.

86
00:04:51,873 --> 00:04:54,571
Bildiğiniz üzere
oraya varması 40 yıl sürdü

87
00:04:54,571 --> 00:04:59,812
ve ışık hızında yolculuk eden
bir sinyalin, oraya gidip gelme süresi

88
00:04:59,812 --> 00:05:01,580
40 saatin üzerinde.

89
00:05:02,158 --> 00:05:04,958
Uzay araçları hakkında 
şunu söyleyebiliriz:

90
00:05:04,958 --> 00:05:07,080
Gerçekten hızlı hareket ediyorlar.

91
00:05:07,570 --> 00:05:12,559
Voyager 1 olduğu yerde durup bizim ona
Dünya'dan talimat göndermemizi beklemiyor.

92
00:05:12,559 --> 00:05:14,407
Voyager 1 hareket etmeye devam ediyor.

93
00:05:14,802 --> 00:05:19,724
Dünya'da yankı sinyalini
duymayı beklediğimiz o 40 saatte

94
00:05:19,724 --> 00:05:23,930
Voyager 1 yaklaşık
2,4 milyon kilometre daha ilerledi.

95
00:05:24,344 --> 00:05:28,980
Büyük ölçüde keşfedilmemiş
bölgeye doğru 2,4 milyon km daha.

96
00:05:29,687 --> 00:05:31,255
Yani, bu sinyal zamanını

97
00:05:31,255 --> 00:05:34,462
doğrudan uzay aracında
ölçebilmemiz harika olurdu.

98
00:05:35,851 --> 00:05:39,424
Ancak atomik saat teknolojisinin
minyatürleştirilmesi...

99
00:05:39,424 --> 00:05:41,018
bayağı zahmetli.

100
00:05:41,543 --> 00:05:44,791
Saat teknolojisinin
ve tüm destekleyici donanımın

101
00:05:44,791 --> 00:05:46,676
sadece küçültülmesini değil,

102
00:05:46,676 --> 00:05:49,220
aynı zamanda çalışmasını da
sağlamanız gerekir.

103
00:05:50,328 --> 00:05:53,483
Uzay son derece sert bir ortamdır

104
00:05:53,483 --> 00:05:55,857
ve eğer bu cihazda bir parça kırılırsa,

105
00:05:55,857 --> 00:05:58,452
parçayı değiştirmek için
bir teknisyen gönderip

106
00:05:58,452 --> 00:06:00,670
yola devam etmek diye bir şey yoktur.

107
00:06:01,627 --> 00:06:06,908
Bir uzay aracının yolculuğu aylar, yıllar

108
00:06:06,908 --> 00:06:08,996
hatta on yıllar sürebilir.

109
00:06:09,586 --> 00:06:14,397
Bunu destekleyebilecek hassasiyette
bir alet tasarlayıp inşa etmek

110
00:06:14,397 --> 00:06:18,528
bilim ve mühendislik
olduğu kadar sanattır da.

111
00:06:20,131 --> 00:06:23,322
Ama iyi haber şu ki
inanılmaz bir ilerleme kaydediyoruz.

112
00:06:24,274 --> 00:06:27,714
Yeni atomik uzay saati çağına doğru

113
00:06:27,714 --> 00:06:30,724
ilk küçük adımlarımızı atmak üzereyiz.

114
00:06:31,540 --> 00:06:33,232
Yakında uzaya uygun,

115
00:06:33,232 --> 00:06:36,596
iyon bazlı bir atom saati
piyasaya süreceğiz.

116
00:06:36,596 --> 00:06:38,432
Bu saatin, navigasyon tekniğimizi

117
00:06:38,432 --> 00:06:40,472
tamamen değiştirme potansiyeli var.

118
00:06:40,472 --> 00:06:43,929
Bu saat o kadar kararlı
ve zamanı çok iyi ölçüyor ki

119
00:06:43,929 --> 00:06:46,939
eğer onu tam buraya koyup açarsam

120
00:06:46,939 --> 00:06:48,689
ve uzaklaşırsam

121
00:06:48,689 --> 00:06:51,862
saatin ölçümünün bir saniye kayması için

122
00:06:51,862 --> 00:06:54,734
dokuz milyon yıl sonra 
geri dönmem gerekir.

123
00:06:55,555 --> 00:06:57,984
Peki böyle bir saatle neler yapabiliriz?

124
00:06:57,984 --> 00:07:02,115
Bütün bu uzay aracı yönlendirmesini
Dünya'dan yapmak yerine,

125
00:07:02,115 --> 00:07:05,260
ya uzay araçlarının kendilerini
yönlendirmesine izin verseydik?

126
00:07:05,260 --> 00:07:07,801
Derin uzayda hayatta kalacaksak

127
00:07:07,801 --> 00:07:11,368
yerleşik özerk navigasyon
veya kendi kendine giden bir uzay aracı

128
00:07:11,368 --> 00:07:14,447
en ihtiyaç duyulan
teknolojilerden biridir.

129
00:07:15,343 --> 00:07:18,740
Kaçınılmaz olarak insanları Mars'a
veya daha da ileriye gönderdiğimizde,

130
00:07:18,740 --> 00:07:21,313
Dünya'dan yönergelerin
gelmesini bekletmeden,

131
00:07:21,313 --> 00:07:23,689
anlık olarak o gemiyi
yönlendirmemiz gerekir.

132
00:07:24,412 --> 00:07:27,757
Bu süreyi küçücük bir
saniye hatasıyla ölçmek

133
00:07:27,757 --> 00:07:30,877
bir görevin hayatı veya ölümü
arasındaki fark olabilir --

134
00:07:30,877 --> 00:07:33,940
ki bu robotik bir görev için
yeterince kötüdür.

135
00:07:33,940 --> 00:07:37,749
Gemide bir insan ekibi olsaydı
ortaya çıkabilecek sonuçları düşünün.

136
00:07:38,451 --> 00:07:40,607
Fakat farz edelim ki astronotlarımızı

137
00:07:40,607 --> 00:07:42,606
varış noktalarına güvenle götürebiliyoruz.

138
00:07:42,606 --> 00:07:46,366
Oraya vardıklarında, yollarını bulabilmek
istediklerini hayal edebiliyorum.

139
00:07:46,366 --> 00:07:48,413
İşte, bu saat teknolojisi ile

140
00:07:48,413 --> 00:07:51,735
artık diğer gezegenlerde ve uydularda

141
00:07:51,735 --> 00:07:54,176
GPS benzeri navigasyon
sistemleri oluşturabiliriz.

142
00:07:54,176 --> 00:07:57,293
Ay'da veya Mars'ta
GPS'inizin olduğunu düşünün.

143
00:07:57,293 --> 00:08:00,602
Arkasında Olympus Mons yükselirken

144
00:08:00,602 --> 00:08:03,376
Mars yüzeyinde duran bir astronotu

145
00:08:03,376 --> 00:08:07,087
ve onun, telefonundaki
Google Haritalar Mars Versiyonu üzerinden

146
00:08:07,087 --> 00:08:09,720
nerede olduğunu görüp
gitmesi gereken yere ulaşmak için

147
00:08:09,720 --> 00:08:12,002
bir rota çizmeye çalıştığını
görebiliyor musunuz?

148
00:08:12,002 --> 00:08:13,789
Bir an için hayal kurmama izin verin,

149
00:08:13,789 --> 00:08:16,356
çok uzak bir gelecek hakkında konuşalım.

150
00:08:16,356 --> 00:08:20,326
İnsanları Mars'tan çok daha
uzak yerlere göndermemiz

151
00:08:20,326 --> 00:08:22,613
ve onları yönlendirmek için

152
00:08:22,613 --> 00:08:26,617
Dünya'dan sinyal bekletmemiz
gerçekçi değil.

153
00:08:27,032 --> 00:08:29,086
Bu senaryoda

154
00:08:29,086 --> 00:08:32,537
bir takım yıldıza,
derin uzay boyunca dağılmış

155
00:08:32,537 --> 00:08:37,445
navigasyon sinyalleri yayan
iletişim uyduları ağına sahibiz

156
00:08:37,445 --> 00:08:40,299
ve bu sinyali alan
herhangi bir uzay aracının

157
00:08:40,299 --> 00:08:43,214
buradan oraya, oradan şuraya

158
00:08:43,214 --> 00:08:46,456
Dünya ile doğrudan hiçbir bağı
olmadan seyahat edebildiğini düşünün.

159
00:08:47,981 --> 00:08:51,474
Derin uzayda zamanı
doğru bir şekilde ölçebilme yeteneği

160
00:08:51,474 --> 00:08:53,882
navigasyon şeklimizi
sonsuza dek değiştirebilir.

161
00:08:54,164 --> 00:08:57,879
Ama aynı zamanda bize oldukça havalı 
bir bilim sunma potansiyeline de sahip.

162
00:08:57,879 --> 00:09:01,085
Navigasyon için kullandığımız aynı sinyal

163
00:09:01,085 --> 00:09:03,416
bize nereden geldiği

164
00:09:03,416 --> 00:09:07,989
ve antenden antene geçerkenki yolculuğu
hakkında birkaç şey söyler.

165
00:09:08,693 --> 00:09:13,023
Bu yolculuk, bize Güneş sistemimiz boyunca

166
00:09:13,023 --> 00:09:17,645
daha iyi gezegen atmosferi modelleri
oluşturmak için veri sağlar.

167
00:09:18,169 --> 00:09:22,830
Çok uzaklardaki buzlu uydularda
yeraltı okyanusları tespit edebiliriz.

168
00:09:22,830 --> 00:09:27,270
Hatta kütleçekim sonucu uzaydaki küçük
dalgalanmaları bile tespit edebiliriz.

169
00:09:28,224 --> 00:09:32,747
Yerleşik özerk navigasyon, evreni
keşfetmek için daha fazla uzay aracını

170
00:09:32,747 --> 00:09:35,503
ve daha fazla sensörü
destekleyebileceğimiz anlamına gelir.

171
00:09:35,503 --> 00:09:39,491
Aynı zamanda benim gibi navigatörleri,

172
00:09:39,491 --> 00:09:42,445
başka soruların cevaplarını
bulabilmeleri için serbest bırakır.

173
00:09:43,855 --> 00:09:47,262
Ve cevaplamamız gereken
hala birçok soru var.

174
00:09:48,014 --> 00:09:51,980
Etrafımızdaki evren hakkında
o kadar değerli ama az şey biliyoruz ki.

175
00:09:53,376 --> 00:09:56,854
Son yıllarda, kendi
Güneş sistemimizin dışında

176
00:09:56,854 --> 00:10:00,389
yaklaşık 3.000 adet
gezegenler sistemi keşfettik

177
00:10:00,763 --> 00:10:04,968
ve bu sistemler yaklaşık 4.000
gezegene ev sahipliği yapıyor.

178
00:10:04,968 --> 00:10:06,979
Bunu şöyle anlatayım:

179
00:10:06,979 --> 00:10:10,116
Küçükken, gezegenleri ilk öğrendiğim zaman

180
00:10:10,116 --> 00:10:11,993
9 tane gezegen vardı,

181
00:10:11,993 --> 00:10:14,094
Plüton'u saymazsanız 8.

182
00:10:14,094 --> 00:10:16,233
Ama şimdi 4.000 tane var.

183
00:10:17,312 --> 00:10:19,597
Karanlık maddenin, evrenimizin

184
00:10:19,597 --> 00:10:23,133
yaklaşık yüzde 96'sını oluşturduğu
tahmin edilmekte

185
00:10:23,133 --> 00:10:25,526
ve biz bunun ne olduğunu bile bilmiyoruz.

186
00:10:26,034 --> 00:10:28,919
Tüm derin uzay görevlerimizden

187
00:10:28,919 --> 00:10:31,896
elde ettiğimiz bilimin tamamı,

188
00:10:31,896 --> 00:10:35,574
geniş bir soru okyanusunda

189
00:10:35,574 --> 00:10:38,292
sadece bu tek damla bilgi.

190
00:10:38,919 --> 00:10:41,512
Eğer daha fazlasını öğrenmek,

191
00:10:41,512 --> 00:10:43,883
bulmak, anlamak istiyorsak

192
00:10:44,955 --> 00:10:47,304
o zaman daha fazla keşfetmemiz gerek.

193
00:10:48,096 --> 00:10:51,282
Derin uzayda zamanı
doğru hesaplayabilme yeteneği

194
00:10:51,282 --> 00:10:55,427
evreni keşfetme şeklimizde
devrim yaratacak

195
00:10:55,427 --> 00:10:58,581
ve belki de özenle tuttuğu
sırlarının bazılarının

196
00:10:58,581 --> 00:11:01,241
kilidini açmanın
anahtarlarından biri olacak.

197
00:11:02,051 --> 00:11:03,326
Teşekkürler.

198
00:11:03,326 --> 00:11:05,735
(Alkış)