1
00:00:07,630 --> 00:00:10,628
Bir topu havaya doğru
dümdüz fırlattığınızı düşünün.

2
00:00:10,628 --> 00:00:13,852
Topun, elinizi terk ettikten sonraki
hareketini öngörebilir misiniz?

3
00:00:13,852 --> 00:00:15,256
Elbette, bu çok kolay.

4
00:00:15,256 --> 00:00:18,730
Çıkabileceği en yüksek noktaya
ulaşana kadar yukarıya gidecek,

5
00:00:18,730 --> 00:00:21,668
sonra da gerisin geri aşağıya,
avucunuza inecek.

6
00:00:21,668 --> 00:00:23,386
Tabii ki olacak olan budur.

7
00:00:23,386 --> 00:00:26,765
Bunu biliyorsunuz, çünkü bunun gibi
pek çok olaya tanık oldunuz.

8
00:00:26,765 --> 00:00:31,417
Hayatınız boyunca, gündelik olayların
fiziğine ilişkin gözlemler yaparsınız.

9
00:00:31,417 --> 00:00:35,804
Ama şimdi atomların fiziğine
ilişkin bir soruyu araştıralım,

10
00:00:35,804 --> 00:00:37,950
örneğin bir hidrojen atomunun çekirdeğinin

11
00:00:37,950 --> 00:00:40,906
çevresinde bulunan elektronun
hareketi nasıldır?

12
00:00:40,906 --> 00:00:44,905
Bu soruyu gündelik yaşam fiziğinin
deneyimlerine göre yanıtlayabilir miyiz?

13
00:00:44,905 --> 00:00:46,872
Kesinlikle hayır. Peki neden?

14
00:00:46,872 --> 00:00:51,474
Çünkü böylesi küçük ölçekli sistemlerin
davranışını yöneten fizik,

15
00:00:51,474 --> 00:00:54,504
etrafımızda hep gördüğümüz

16
00:00:54,504 --> 00:00:57,690
makroskopik nesnelerin fiziğinden
çok farklıdır.

17
00:00:57,690 --> 00:00:59,703
Görüp bildiğiniz her günkü evren,

18
00:00:59,703 --> 00:01:03,342
klasik mekanik yasalarına göre davranır.

19
00:01:03,702 --> 00:01:05,880
Ancak atom ölçeğindeki sistemler

20
00:01:05,880 --> 00:01:09,300
kuantum mekaniği yasalarına göre davranır.

21
00:01:09,870 --> 00:01:13,432
Bu kuantum dünyası da
oldukça garip bir yer gibi görünüyor.

22
00:01:13,432 --> 00:01:17,932
Kuantum garipliğinin bir örneği,
ünlü bir düşünce deneyi ile anlatılır:

23
00:01:17,932 --> 00:01:20,090
Schrödinger'in kedisi.

24
00:01:20,090 --> 00:01:24,529
Muhtemelen kedileri pek de sevmeyen bir fizikçi,
bir kedi ile bir bomba alır ve bunları,

25
00:01:24,529 --> 00:01:30,148
kapak kapandıktan sonra bombanın patlama ihtimali
%50 olan bir kutuya koyar.

26
00:01:30,148 --> 00:01:32,956
Kapağı tekrar açana kadar,
bombanın patlayıp patlamadığını

27
00:01:32,956 --> 00:01:35,281
bilmenin hiç bir yolu yoktur.

28
00:01:35,281 --> 00:01:39,911
Bu yüzden, kedinin canlı mı ölü mü olduğu bilinemez.

29
00:01:40,531 --> 00:01:43,834
Kuantum fiziğinde, bizim gözlemimize kadar

30
00:01:43,834 --> 00:01:46,606
kedinin bir süperpozisyon durumunda olduğu söylenebilir.

31
00:01:46,606 --> 00:01:49,366
Ne canlıdır ne de ölü,

32
00:01:49,366 --> 00:01:54,678
her iki olasılığın gerçekleşme şansının
%50 olduğu bir karışım durumundadır.

33
00:01:54,678 --> 00:01:58,842
Buna benzer şeyler kuantum
ölçeğindeki fiziksel sistemlerde olur,

34
00:01:58,842 --> 00:02:01,611
tıpkı bir hidrojen atomunda dönen elektron gibi.

35
00:02:01,611 --> 00:02:04,186
Aslında elektronun döndüğü falan yoktur.

36
00:02:04,186 --> 00:02:07,144
Denilebilir ki, aynı anda uzayın bütün noktalarındadır.

37
00:02:07,144 --> 00:02:10,920
Bazı yerlerde olma olasılığı,
diğer yerlerden daha fazladır

38
00:02:10,920 --> 00:02:13,050
ve belli bir anda tam nerede olduğunu

39
00:02:13,050 --> 00:02:15,876
ancak konum ölçümü
sonrasında belirleyebiliriz.

40
00:02:15,876 --> 00:02:18,971
Bu durum, kutuyu açana dek
kedinin canlı mı ölü mü

41
00:02:18,971 --> 00:02:20,831
olduğunu bilmeyişimize benzer.

42
00:02:20,831 --> 00:02:23,576
Böylece, garip ve güzel bir olgu olan

43
00:02:23,576 --> 00:02:25,871
kuantum dolanıklığa varıyoruz.

44
00:02:25,871 --> 00:02:31,157
Bir kutu içindeki bir kedi yerine,
iki ayrı kutuda birer kedimiz olsun.

45
00:02:31,157 --> 00:02:34,820
Schrödinger'in kedi deneyini
bir yerine iki kedi ile tekrarlarsak

46
00:02:34,820 --> 00:02:38,780
deney sonucu dört olasılıktan
biri olacaktır.

47
00:02:38,780 --> 00:02:41,869
Kedilerin ikisi de canlı veya
ikisi de ölü olabilir;

48
00:02:41,869 --> 00:02:45,700
ya da biri canlı diğeri ölü veya
diğeri canlıyken öteki ölü olabilir.

49
00:02:45,700 --> 00:02:49,117
Her iki kedi sistemi
yine süperpozisyon durumundadır.

50
00:02:49,117 --> 00:02:53,644
Bu kez her durumun olasılığı
%50 yerine %25 olur.

51
00:02:53,644 --> 00:02:55,897
İlginç olan şu:

52
00:02:55,897 --> 00:02:59,958
Kuantum mekaniği bize, kedilerin
ikisinin de ölü ve ikisinin de canlı olduğu

53
00:02:59,958 --> 00:03:03,984
süperpozisyon durumlarını silmenin
mümkün olduğunu söylemekte.

54
00:03:03,984 --> 00:03:07,129
Başka bir deyişle, sonucun daima
kedilerden birinin canlı birinin ölü olduğu

55
00:03:07,129 --> 00:03:11,722
iki kedili bir sistem olabilir.

56
00:03:12,502 --> 00:03:17,195
Teknik terim olarak buna,
kedilerin durumları dolanıktır diyoruz.

57
00:03:17,195 --> 00:03:21,022
Kuantum dolanıklığa ilişkin
akıllara durgunluk veren bir şey var.

58
00:03:21,022 --> 00:03:25,011
Bu dolanıklık durumunda bulunan
iki kutuda birer kedi sistemini hazırlayıp,

59
00:03:25,011 --> 00:03:28,957
kutuları evrenin iki ayrı ucuna götürdüğünüzde bile,

60
00:03:28,957 --> 00:03:32,752
deneyin sonucu daima aynı oluyor.

61
00:03:32,752 --> 00:03:37,617
Bir kedi daima ölü olurken,
bir kedi canlı kalıyor;

62
00:03:37,617 --> 00:03:40,561
biz sonucu ölçene dek

63
00:03:40,561 --> 00:03:44,609
kedilerden hangisinin canlı hangisinin ölü
olacağı bütünüyle belirsiz kalmasına rağmen.

64
00:03:44,609 --> 00:03:46,196
Bu nasıl mümkün oluyor?

65
00:03:46,196 --> 00:03:49,647
Nasıl oluyor da, evrenin iki ayrı
ucunda bulunan kedilerin durumları

66
00:03:49,647 --> 00:03:51,822
bu şekilde dolanık olabiliyor?

67
00:03:51,822 --> 00:03:54,325
Birbirleriyle zaman içinde iletişim
kurmak için çok uzaklar;

68
00:03:54,325 --> 00:03:58,006
öyleyse bu bombalar nasıl birinin patlarken
diğerinin patlamadan kalacağı

69
00:03:58,006 --> 00:04:00,350
bir durum yaratıyorar?

70
00:04:00,350 --> 00:04:01,726
Şöyle düşünüyor olabilirsiniz:

71
00:04:01,726 --> 00:04:03,806
"Bu sadece bir takım teorik
ıvır-zıvırdan ibaret.

72
00:04:03,806 --> 00:04:06,388
Gerçek dünyada böyle bir şey olamaz."

73
00:04:06,388 --> 00:04:08,923
Fakat görünen o ki, kuantum dolanıklık

74
00:04:08,923 --> 00:04:12,157
gerçek dünya laboratuvarlarındaki
deneylerle doğrulanmış durumda.

75
00:04:12,157 --> 00:04:15,794
Birinin spini hangi yöndeyse,
diğerininkinin ters yönde olduğu

76
00:04:15,794 --> 00:04:19,663
bir süperpozisyon durumunda
dolanık bulunan iki atomaltı parçacık,

77
00:04:19,663 --> 00:04:22,450
dolanıklık kuralına uymuş olmak için
spinlerin nasıl olması gerektiğine dair

78
00:04:22,450 --> 00:04:25,986
birbirlerine bilgi iletmelerinin
hiç bir yolu olmadığında bile

79
00:04:25,986 --> 00:04:28,817
böyle davranırlar.

80
00:04:30,007 --> 00:04:32,960
O halde dolanıklığın,
kuantum bilgi biliminin

81
00:04:32,960 --> 00:04:35,301
merkezinde yer alması şaşırtıcı değildir.

82
00:04:35,301 --> 00:04:39,486
Bu dal, garip kuantum dünyasının
yasalarının bizim makroskopik dünyamızda

83
00:04:39,486 --> 00:04:41,959
nasıl kullanılacağını araştırmakta ve giderek gelişmektedir.

84
00:04:41,959 --> 00:04:46,372
Örneğin; casusların güvenli mesaj
göndermeleri için kuantum kriptografi

85
00:04:46,372 --> 00:04:49,479
veya gizli şifreleri kırmak için
kuantum hesaplama gibi.

86
00:04:49,479 --> 00:04:53,743
Gündelik fizik, garip kuantum dünyasına
birazcık daha benzemeye başlayabilir.

87
00:04:53,743 --> 00:04:56,992
Kuantum ışınlanma çok daha
çabuk ilerleme kaydedebilir;

88
00:04:56,992 --> 00:05:00,323
öyle ki, kediniz ne fizikçilerin
ne de kutuların var olmadığı

89
00:05:00,323 --> 00:05:03,429
daha güvenilir bir gökadaya kaçabilir.