0:00:07.630,0:00:10.628 Bir topu havaya doğru[br]dümdüz fırlattığınızı düşünün. 0:00:10.628,0:00:13.852 Topun, elinizi terk ettikten sonraki[br]hareketini öngörebilir misiniz? 0:00:13.852,0:00:15.256 Elbette, bu çok kolay. 0:00:15.256,0:00:18.730 Çıkabileceği en yüksek noktaya[br]ulaşana kadar yukarıya gidecek, 0:00:18.730,0:00:21.668 sonra da gerisin geri aşağıya,[br]avucunuza inecek. 0:00:21.668,0:00:23.386 Tabii ki olacak olan budur. 0:00:23.386,0:00:26.765 Bunu biliyorsunuz, çünkü bunun gibi[br]pek çok olaya tanık oldunuz. 0:00:26.765,0:00:31.417 Hayatınız boyunca, gündelik olayların[br]fiziğine ilişkin gözlemler yaparsınız. 0:00:31.417,0:00:35.804 Ama şimdi atomların fiziğine[br]ilişkin bir soruyu araştıralım, 0:00:35.804,0:00:37.950 örneğin bir hidrojen atomunun çekirdeğinin 0:00:37.950,0:00:40.906 çevresinde bulunan elektronun[br]hareketi nasıldır? 0:00:40.906,0:00:44.905 Bu soruyu gündelik yaşam fiziğinin[br]deneyimlerine göre yanıtlayabilir miyiz? 0:00:44.905,0:00:46.872 Kesinlikle hayır. Peki neden? 0:00:46.872,0:00:51.474 Çünkü böylesi küçük ölçekli sistemlerin[br]davranışını yöneten fizik, 0:00:51.474,0:00:54.504 etrafımızda hep gördüğümüz 0:00:54.504,0:00:57.690 makroskopik nesnelerin fiziğinden[br]çok farklıdır. 0:00:57.690,0:00:59.703 Görüp bildiğiniz her günkü evren, 0:00:59.703,0:01:03.342 klasik mekanik yasalarına göre davranır. 0:01:03.702,0:01:05.880 Ancak atom ölçeğindeki sistemler 0:01:05.880,0:01:09.300 kuantum mekaniği yasalarına göre davranır. 0:01:09.870,0:01:13.432 Bu kuantum dünyası da[br]oldukça garip bir yer gibi görünüyor. 0:01:13.432,0:01:17.932 Kuantum garipliğinin bir örneği,[br]ünlü bir düşünce deneyi ile anlatılır: 0:01:17.932,0:01:20.090 Schrödinger'in kedisi. 0:01:20.090,0:01:24.529 Muhtemelen kedileri pek de sevmeyen bir fizikçi,[br]bir kedi ile bir bomba alır ve bunları, 0:01:24.529,0:01:30.148 kapak kapandıktan sonra bombanın patlama ihtimali[br]%50 olan bir kutuya koyar. 0:01:30.148,0:01:32.956 Kapağı tekrar açana kadar,[br]bombanın patlayıp patlamadığını 0:01:32.956,0:01:35.281 bilmenin hiç bir yolu yoktur. 0:01:35.281,0:01:39.911 Bu yüzden, kedinin canlı mı ölü mü olduğu bilinemez. 0:01:40.531,0:01:43.834 Kuantum fiziğinde, bizim gözlemimize kadar 0:01:43.834,0:01:46.606 kedinin bir süperpozisyon durumunda olduğu söylenebilir. 0:01:46.606,0:01:49.366 Ne canlıdır ne de ölü, 0:01:49.366,0:01:54.678 her iki olasılığın gerçekleşme şansının[br]%50 olduğu bir karışım durumundadır. 0:01:54.678,0:01:58.842 Buna benzer şeyler kuantum[br]ölçeğindeki fiziksel sistemlerde olur, 0:01:58.842,0:02:01.611 tıpkı bir hidrojen atomunda dönen elektron gibi. 0:02:01.611,0:02:04.186 Aslında elektronun döndüğü falan yoktur. 0:02:04.186,0:02:07.144 Denilebilir ki, aynı anda uzayın bütün noktalarındadır. 0:02:07.144,0:02:10.920 Bazı yerlerde olma olasılığı,[br]diğer yerlerden daha fazladır 0:02:10.920,0:02:13.050 ve belli bir anda tam nerede olduğunu 0:02:13.050,0:02:15.876 ancak konum ölçümü[br]sonrasında belirleyebiliriz. 0:02:15.876,0:02:18.971 Bu durum, kutuyu açana dek[br]kedinin canlı mı ölü mü 0:02:18.971,0:02:20.831 olduğunu bilmeyişimize benzer. 0:02:20.831,0:02:23.576 Böylece, garip ve güzel bir olgu olan 0:02:23.576,0:02:25.871 kuantum dolanıklığa varıyoruz. 0:02:25.871,0:02:31.157 Bir kutu içindeki bir kedi yerine,[br]iki ayrı kutuda birer kedimiz olsun. 0:02:31.157,0:02:34.820 Schrödinger'in kedi deneyini[br]bir yerine iki kedi ile tekrarlarsak 0:02:34.820,0:02:38.780 deney sonucu dört olasılıktan[br]biri olacaktır. 0:02:38.780,0:02:41.869 Kedilerin ikisi de canlı veya[br]ikisi de ölü olabilir; 0:02:41.869,0:02:45.700 ya da biri canlı diğeri ölü veya[br]diğeri canlıyken öteki ölü olabilir. 0:02:45.700,0:02:49.117 Her iki kedi sistemi[br]yine süperpozisyon durumundadır. 0:02:49.117,0:02:53.644 Bu kez her durumun olasılığı[br]%50 yerine %25 olur. 0:02:53.644,0:02:55.897 İlginç olan şu: 0:02:55.897,0:02:59.958 Kuantum mekaniği bize, kedilerin[br]ikisinin de ölü ve ikisinin de canlı olduğu 0:02:59.958,0:03:03.984 süperpozisyon durumlarını silmenin[br]mümkün olduğunu söylemekte. 0:03:03.984,0:03:07.129 Başka bir deyişle, sonucun daima[br]kedilerden birinin canlı birinin ölü olduğu 0:03:07.129,0:03:11.722 iki kedili bir sistem olabilir. 0:03:12.502,0:03:17.195 Teknik terim olarak buna,[br]kedilerin durumları dolanıktır diyoruz. 0:03:17.195,0:03:21.022 Kuantum dolanıklığa ilişkin[br]akıllara durgunluk veren bir şey var. 0:03:21.022,0:03:25.011 Bu dolanıklık durumunda bulunan[br]iki kutuda birer kedi sistemini hazırlayıp, 0:03:25.011,0:03:28.957 kutuları evrenin iki ayrı ucuna götürdüğünüzde bile, 0:03:28.957,0:03:32.752 deneyin sonucu daima aynı oluyor. 0:03:32.752,0:03:37.617 Bir kedi daima ölü olurken,[br]bir kedi canlı kalıyor; 0:03:37.617,0:03:40.561 biz sonucu ölçene dek 0:03:40.561,0:03:44.609 kedilerden hangisinin canlı hangisinin ölü[br]olacağı bütünüyle belirsiz kalmasına rağmen. 0:03:44.609,0:03:46.196 Bu nasıl mümkün oluyor? 0:03:46.196,0:03:49.647 Nasıl oluyor da, evrenin iki ayrı[br]ucunda bulunan kedilerin durumları 0:03:49.647,0:03:51.822 bu şekilde dolanık olabiliyor? 0:03:51.822,0:03:54.325 Birbirleriyle zaman içinde iletişim[br]kurmak için çok uzaklar; 0:03:54.325,0:03:58.006 öyleyse bu bombalar nasıl birinin patlarken[br]diğerinin patlamadan kalacağı 0:03:58.006,0:04:00.350 bir durum yaratıyorar? 0:04:00.350,0:04:01.726 Şöyle düşünüyor olabilirsiniz: 0:04:01.726,0:04:03.806 "Bu sadece bir takım teorik[br]ıvır-zıvırdan ibaret. 0:04:03.806,0:04:06.388 Gerçek dünyada böyle bir şey olamaz." 0:04:06.388,0:04:08.923 Fakat görünen o ki, kuantum dolanıklık 0:04:08.923,0:04:12.157 gerçek dünya laboratuvarlarındaki[br]deneylerle doğrulanmış durumda. 0:04:12.157,0:04:15.794 Birinin spini hangi yöndeyse,[br]diğerininkinin ters yönde olduğu 0:04:15.794,0:04:19.663 bir süperpozisyon durumunda[br]dolanık bulunan iki atomaltı parçacık, 0:04:19.663,0:04:22.450 dolanıklık kuralına uymuş olmak için[br]spinlerin nasıl olması gerektiğine dair 0:04:22.450,0:04:25.986 birbirlerine bilgi iletmelerinin[br]hiç bir yolu olmadığında bile 0:04:25.986,0:04:28.817 böyle davranırlar. 0:04:30.007,0:04:32.960 O halde dolanıklığın,[br]kuantum bilgi biliminin 0:04:32.960,0:04:35.301 merkezinde yer alması şaşırtıcı değildir. 0:04:35.301,0:04:39.486 Bu dal, garip kuantum dünyasının[br]yasalarının bizim makroskopik dünyamızda 0:04:39.486,0:04:41.959 nasıl kullanılacağını araştırmakta ve giderek gelişmektedir. 0:04:41.959,0:04:46.372 Örneğin; casusların güvenli mesaj[br]göndermeleri için kuantum kriptografi 0:04:46.372,0:04:49.479 veya gizli şifreleri kırmak için[br]kuantum hesaplama gibi. 0:04:49.479,0:04:53.743 Gündelik fizik, garip kuantum dünyasına[br]birazcık daha benzemeye başlayabilir. 0:04:53.743,0:04:56.992 Kuantum ışınlanma çok daha[br]çabuk ilerleme kaydedebilir; 0:04:56.992,0:05:00.323 öyle ki, kediniz ne fizikçilerin[br]ne de kutuların var olmadığı 0:05:00.323,0:05:03.429 daha güvenilir bir gökadaya kaçabilir.