0:00:02.010,0:00:05.643 "... тэрхэн мөчид загас цахилгаанд[br]цахиулсан мэт хөшиж орхив.." 0:00:08.723,0:00:11.975 1800-аад оны үед судлаач[br]Александр вон Хумболт 0:00:11.975,0:00:16.224 могой загаснууд нар ирж буй [br]морьдоос өөрсдийгөө хамгаалахын тулд 0:00:16.234,0:00:19.834 уснаас үсрэн гарж ирж байхийг[br]харсан байдаг. 0:00:19.834,0:00:24.675 Ихэнх хүмүүсд энэ түүх их хачирхалтай [br]учираас Хумболт өөрөө зохиосон гэж боддог. 0:00:24.675,0:00:28.596 Гэхдээ загас цахилгаан ашиглах нь [br]таны бодсноос ч элбэг байж магадгүй юм. 0:00:28.796,0:00:31.995 Мөн тиймээ, могой загас бол[br]нэг төрлийн загас юм. 0:00:32.935,0:00:35.125 Нар тусдаггүй усны гүнд 0:00:35.125,0:00:36.704 цахилгаан долгион нь харилцах, 0:00:36.704,0:00:38.001 зүг чигээ олох, 0:00:38.001,0:00:42.902 мөн маш ховор тохиолдолд,[br]ангаа манаргахад ашигладаг. 0:00:43.692,0:00:47.515 Ойролцоогоор 350 гаруй зүйл загас нь 0:00:47.535,0:00:52.187 цахилгаан долгион үүсгэдэг, мэдэрдэг[br]онцгой биеийн бүтэцтэй байдаг. 0:00:52.807,0:00:56.366 Эдгээр загаснуудыг цахилгаан ялгаруулах[br]хэмжээгээс нь шалтгаалж 0:00:56.366,0:00:58.368 2 бүлэгт хуваадаг. 0:00:58.608,0:01:03.587 Эрдэмтэд эхний бүлгийг [br]"сул цахилгаант загас" гэж нэрлэжээ. 0:01:03.587,0:01:06.406 Сүүлнийх нь ойролцоо байдаг [br]цахилгаан гаргадаг эрхтэн нь 0:01:06.406,0:01:09.507 дээд талдаа нэг вольт цахилгаан гаргадаг. 0:01:09.507,0:01:12.097 АА зайны 66%-тай[br]тэнцэх хэмжээтэй гэсэн үг. 0:01:12.097,0:01:14.597 Хэрхэн тэгдэг юм бол? 0:01:14.597,0:01:17.998 Загасны тархи мэдрэлийн [br]системээрээ дамжуулан 0:01:17.998,0:01:22.318 хэдэн зуун давхар электроцид гэдэг[br]диск хэлбэртэй эсээс бүрдсэн 0:01:22.318,0:01:25.938 цахилгаан гаргагч эрхтэн лүүгээ[br]дохио явуулдаг. 0:01:26.388,0:01:29.598 Жирийн үед электроцидууд нь[br]эерэг цэнэгийг гаднаа, 0:01:29.598,0:01:32.728 сөрөг цэнэгийг дотроо хадгалахын тулд 0:01:32.728,0:01:36.127 Кали болон Натрын ионуудыг шахаж гаргадаг. 0:01:36.807,0:01:39.320 Гэхдээ электроцидид дохио ирэх үед 0:01:39.320,0:01:42.479 ион солилцох шугамыг нээж өгдөг. 0:01:43.549,0:01:47.279 Нэмэх цэнэгтэй ионууд буцаж урсаж орно. 0:01:47.279,0:01:51.659 Одоо электроцидын нэг нь гаднаа [br]сөрөг, 0:01:51.659,0:01:54.149 дотроо хасах цэнэгтэй болсон. 0:01:54.900,0:01:59.691 Харин нөгөө талд байгаа нь[br]эсрэг байдлаар цэнэглэгдсэн байна: 0:01:59.691,0:02:02.480 Энэхүү ээлжлэн солигдож [br]байгаа цэнэгүүд электроцидийг 0:02:02.480,0:02:06.491 байгалийн зай хураагуур болгож байдаг. 0:02:06.491,0:02:10.649 Энэхүү загасын хүчний гол зүйл [br]нь мэдрэлийн дохио нь эс нэг бүрд 0:02:10.649,0:02:14.421 яг нэг цагт хүрэхээр байршсантай[br]холбоотой. 0:02:14.721,0:02:16.900 Ингэснээр дараалсан электроцидууд[br]хамтдаа 0:02:16.900,0:02:21.080 цувсан мянга мянган зайтай[br]ижил байдлаар ажилладаг. 0:02:21.080,0:02:23.753 Эс бүрийн цэнэг нэмэгдсээр 0:02:23.753,0:02:27.061 хэдэн метр хүрч чаддаг [br]цахилгаан орчинг үүсгэдэг. 0:02:27.061,0:02:30.140 Электро хүлээн авагч гэх арьсан [br]доор байрладаг эсүүд 0:02:30.140,0:02:32.481 загасанд энэхүү цахилгаан орчинг[br]тогтмол мэдэрч, 0:02:32.481,0:02:35.022 эргэн тойронд загас, орчноос шалтгаалан 0:02:35.022,0:02:38.022 гарч буй өөрчлөлтийг мэдрэх[br]боломжтой болгодог. 0:02:38.022,0:02:41.732 Жишээ нь заан хамарт загас нь[br]шназенорган гэх 0:02:41.732,0:02:46.103 электро хүлээн авагч[br]агуулсан урт эрүүтэй. 0:02:46.103,0:02:48.892 Энэ нь бусад загасны дохиог нь хүлээн авч 0:02:48.892,0:02:50.792 зайгаа баримжаалах, 0:02:50.792,0:02:53.793 хажууд буй зүйлийнхээ [br]хэлбэрийг тодорхойлох, 0:02:53.793,0:02:57.571 улмаар тэрхүү зүйл нь[br]амьд эсвэл үгүйг мэддэг. 0:02:58.621,0:03:01.302 Гэхдээ заан хамарт зэрэг[br]сул цахилгаант загас нь 0:03:01.302,0:03:05.402 олз руугаа дайрах хэмжээний[br]цахилгаан ялгаруулж чаддаггүй. 0:03:05.402,0:03:08.353 Энэ чадвар нь хүчтэй цахилгаан[br]ялгаруулагч загас нар 0:03:08.353,0:03:11.794 буюу хэдхэн төрөл зүйлд хамаардаг. 0:03:11.794,0:03:15.822 Хамгийн хүчтэй цахилгаан ялгаруулагч[br]загас бол 0:03:15.822,0:03:20.513 цахилгаант хутга буюу могой загас юм. 0:03:20.513,0:03:24.510 Цахилгаан ялгаруулгагч 3 эрхтэн нь[br]2 метр урт биеийг нь тархаж байрладаг. 0:03:25.400,0:03:27.354 Сул цахилгаант загас шиг 0:03:27.354,0:03:30.580 могой загас дохиогоор дамжуулан [br]зүг чигээ олж бас харилцдаг. 0:03:30.580,0:03:34.684 Гэхдээ ан хийхдээ хамгийн хүчтэй цахилгаан[br]ялгаруулж, хоёр шатлалаар 0:03:34.684,0:03:39.583 олзоо хөдөлгөөнгүй болгоод[br]дайрдаг. 0:03:40.283,0:03:43.995 Эхлээд 600 вольт хүртэлх[br]чадалтай 0:03:43.995,0:03:46.444 2-3 хүчтэй долгион ялгаруулдаг. 0:03:46.444,0:03:49.734 Энэ нь хохирогчийн булчинг өдөөж,[br]таталт өгч 0:03:49.734,0:03:53.045 нуугдаж байгаа газрын мэдэгдүүлэх[br]долгион үүсгэдэг байна. 0:03:53.045,0:03:55.925 Тэгээд өндөр хүчдэлтэй цахилгаанаар 0:03:55.925,0:03:59.294 илүү хүчтэй булчинг агшуулдаг. 0:03:59.294,0:04:02.745 Мөн могой загас биеэ хумиснаар 0:04:02.745,0:04:06.739 цахилгаан ялгаруулагч эрхтний [br]ялгаруулах цахилгааныг давхцуулж чаддаг. 0:04:07.249,0:04:10.809 Ялгаруулсан цахилгаан [br]хохирогчийг идэвхгүй болгож, 0:04:10.809,0:04:14.010 могой загас хоолоо амьдаар нь залгидаг. 0:04:14.890,0:04:17.390 Хүчтэй цахилгаантай[br]өөр загас болох 0:04:17.390,0:04:19.935 цахилгаант катфиш нь 350 вольтийн[br]хүчийг 0:04:19.935,0:04:23.786 их биеийн ихэнх хэсгийг эзлэх[br]эрхтэнээрээ гаргаж чаддаг. 0:04:23.846,0:04:27.806 Мөн хавтгай загас толгойныхоо[br]2 талд байрлах 0:04:27.806,0:04:32.326 бөөр хэлбэртэй эрхтнээрээ[br]220 вольт хүчдэл гаргана. 0:04:32.846,0:04:35.718 Цахилгаант загасaнд нэг нууц бий. 0:04:35.718,0:04:39.436 Тэд яагаад өөрсдийгөө [br]тог цохьдоггүй юм бол? 0:04:39.436,0:04:42.148 Магадгүй хүчтэй цахилгаант[br]загаснуудын биеийн хэмжээ 0:04:42.148,0:04:44.797 өөрсдийнх нь хүчдэлийг[br]тэсвэрлэх чадалтай, 0:04:44.797,0:04:48.465 эсвэл хүчдэл өөрсдийнх биенээс [br]хэтэрхий хурдан гарчихдаг байх. 0:04:48.465,0:04:50.337 Зарим нь тусгай протейнууд 0:04:50.337,0:04:54.697 цахилгаан гаргагч эрхтэнийг[br]хамгаалдаг байх гэж таамгалдаг ч 0:04:54.697,0:04:57.957 үнэндээ энэ бол шинжлэх ухаан тайлж [br]чадаагүй нэг нууц юм.