0:00:14.739,0:00:16.717
Ngày nay các nhà khoa học đã biết rằng bạn được di truyền

0:00:16.717,0:00:18.468
những đặc tính từ ba mẹ bạn. (Genotype = kiểu gen)

0:00:18.468,0:00:19.969
Họ có thể tính được khả năng

0:00:19.969,0:00:21.187
để một người có được một tính trạng (thuật ngữ cho "đặc tính")

0:00:21.187,0:00:22.479
, hoặc bị một bệnh nào đó

0:00:22.479,0:00:23.711
dựa trên thông tin mà họ thu thập được

0:00:23.711,0:00:25.767
từ ba mẹ hoặc từ gia phả của gia đình họ.

0:00:25.767,0:00:27.791
Nhưng điều ấy diễn ra thế nào.

0:00:27.791,0:00:29.114
Để hiểu được bằng cách nào một tính trạng được truyền

0:00:29.114,0:00:31.345
từ một người sang con cái của họ,

0:00:31.345,0:00:33.512
ta cần phải quay lại thế kỉ 19,

0:00:33.512,0:00:35.764
và gặp một người đàn ông tên Gregor Mendel.

0:00:35.764,0:00:37.893
Mendel là một linh mục người áo, và cũng là một nhà sinh vật học

0:00:37.893,0:00:39.559
rất thích làm việc với thực vật.

0:00:39.559,0:00:40.507
Bằng việc trồng rất nhiều cây đậu

0:00:40.507,0:00:42.143
trong khu vườn của nhà thờ nơi ông sống,

0:00:42.143,0:00:44.844
ông đã khám phá ra được quy luật đằng sau định luật di truyền này.

0:00:44.844,0:00:46.317
Một ví dụ kinh điển nhất cho việc này,

0:00:46.317,0:00:48.694
Mendel đã cho thụ phấn một cây hạt vàng "thuần chủng" (hai chữ cái giống nhau)

0:00:48.694,0:00:50.698
với một cây hạt xanh thuần chủng,

0:00:50.698,0:00:52.783
và ông chỉ thu được toàn cây hạt vàng ở đời sau.

0:00:52.783,0:00:55.151
Ông gọi tính trạng "vàng" là trội (dominant trait)

0:00:55.151,0:00:57.507
vì nó biểu hiện ở tất cả những hạt của cây con mới.

0:00:57.507,0:01:01.310
Sau đó, ông cho tự thụ phấn cây hạt vàng mới thu được.

0:01:01.310,0:01:02.543
Và ở trong thế hệ thứ hai này,

0:01:02.543,0:01:04.427
Ông thu được cả những cây hạt vàng lẫn cây hạt xanh,

0:01:04.427,0:01:06.088
đồng nghĩa với việc tính trạng "xanh" đã bị giấu đi

0:01:06.088,0:01:07.470
bởi tính trạng "trội" vàng.

0:01:07.470,0:01:10.014
Và ông gọi tính trạng này là lặn (recessive trait).

0:01:10.014,0:01:11.424
Từ những kết quả ở trên, Mendel giả thiết rằng

0:01:11.424,0:01:13.927
mỗi tính trạng dựa trên một cặp nhân tố,

0:01:13.927,0:01:15.096
mà một nhân tố đến từ mẹ,

0:01:15.096,0:01:17.105
và nhân tố còn lại đến từ bố.

0:01:17.105,0:01:19.064
Ngày này, chúng ta đã biết được những "nhân tố" đó được gọi là allele (phiên âm: a-liu) (minh họa bằng chữ cái),

0:01:19.064,0:01:21.525
và nó biểu hiện những mức độ khác nhau của một gen.

0:01:21.525,0:01:23.021
Phụ thuộc vào từng loại allele mà

0:01:23.021,0:01:24.439
Mendel đã tìm thấy ở một hạt,

0:01:24.439,0:01:26.274
ta sẽ có được thứ gọi là cây đậu "đồng hợp" (homozygous).

0:01:26.274,0:01:27.982
khi cả hai allele giống nhau,

0:01:27.982,0:01:29.616
và cây "dị hợp" (heterozygous),

0:01:29.616,0:01:31.529
khi hai allele khác nhau.

0:01:31.529,0:01:34.340
Sự kết hợp của những allele gọi là kiểu gen (genotype)

0:01:34.340,0:01:36.367
và kết quả, hay biểu hiện "vàng", "xanh" của nó,

0:01:36.367,0:01:38.026
được gọi là kiểu hình (phenotype).

0:01:38.026,0:01:39.927
Để có thể hình dung một các rõ ràng cơ chế các allele

0:01:39.927,0:01:41.014
được truyền lại ở các thế hệ sau,

0:01:41.014,0:01:43.477
ta có thể dùng một biểu đồ gọi là hình vuông Punnett (Punnett Square)

0:01:43.477,0:01:45.150
Bạn chỉ cần viết những allele (mấy cái ký tự) ở trên hai trục

0:01:45.150,0:01:47.599
và sau đó sẽ thấy những tổ hợp có thể.

0:01:47.599,0:01:49.491
Ví dụ, quay lại trường hợp của mấy cây đậu của Mendel,

0:01:49.491,0:01:52.818
Ký hiệu allele trội "vàng" bằng chữ "Y" hoa,

0:01:52.818,0:01:55.187
và allele lặn "xanh" bằng chữ "y" thường

0:01:55.187,0:01:58.193
Chữ "Y" luôn tỏ ra "ăn hiếp" với người bạn "y" bé nhỏ của mình,

0:01:58.193,0:01:59.608
nên cách duy nhất để có một cây hạt xanh

0:01:59.608,0:02:01.985
là bạn có tất cả đều là chữ "y" nhỏ.

0:02:01.985,0:02:03.325
Ở thế hệ đầu tiên,

0:02:03.325,0:02:04.824
người mẹ "vàng", đồng hợp

0:02:04.824,0:02:07.241
luôn cho con cái một allele trôi "vàng",

0:02:07.241,0:02:08.952
và người cha "xanh", đồng hợp

0:02:08.952,0:02:10.505
luôn cho một allele lặn "xanh".

0:02:10.505,0:02:13.206
Chính vì thế, tất cả những đứa con của họ đều là vàng, nhưng dị hợp.

0:02:13.206,0:02:14.923
Sau đó, ở thế hệ thứ hai,

0:02:14.923,0:02:16.742
khi mà hai người con "dị hợp" cưới nhau,

0:02:16.742,0:02:19.949
con của họ sẽ có một trong ba kiểu gen có thể,

0:02:19.949,0:02:21.199
và biểu hiện hai kiểu hình

0:02:21.199,0:02:23.785
theo tỉ lệ 3:1.

0:02:23.785,0:02:25.914
Nhưng, vấn đề là, một cây đậu lại có rất nhiều tính chất.

0:02:25.914,0:02:27.583
Ví dụ, ngoài việc là "vàng" hay "xanh".

0:02:27.583,0:02:29.468
hạt đậu còn thể "tròn" hay "nhăn",

0:02:29.468,0:02:31.326
vì thế ta sẽ có tất cả những trường hợp có thể sau:

0:02:31.326,0:02:32.243
hạt vàng tròn,

0:02:32.243,0:02:32.996
xanh tròn,

0:02:32.996,0:02:33.824
vàng nhăn,

0:02:33.824,0:02:35.467
và xanh nhăn.

0:02:35.467,0:02:38.059
Để tính được tỉ lệ của từng kiểu gen hay kiểu hình,

0:02:38.059,0:02:39.601
bạn có thể dùng hình vuông Punnett.

0:02:39.601,0:02:42.080
Tất nhiên, điều này sẽ phức tạp hơn một chút.

0:02:42.080,0:02:44.600
Và có một thứ còn phức tạp để nghiên cứu hơn hạt đậu,

0:02:44.600,0:02:46.328
con người.

0:02:46.328,0:02:48.109
Ngày nay, các nhà khoa học đã nghiên cứu và hiểu rõ hơn rất nhiều

0:02:48.109,0:02:49.578
về di truyền cũng như các phương thức và cơ chế của nó.

0:02:49.578,0:02:50.623
Và thực tế, một vài tính chất còn được di truyền

0:02:50.623,0:02:52.532
theo những cách rất đa dạng khá.

0:02:52.532,0:02:54.566
Nhưng, tất cả đều bắt đầu từ Mendel và những hạt đậu của ông.