[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.93,0:00:10.03,Default,,0000,0000,0000,,Işık bildiğimiz en hızlı şey.
Dialogue: 0,0:00:10.03,0:00:13.11,Default,,0000,0000,0000,,O kadar hızlı ki\Ndevasa mesafeleri
Dialogue: 0,0:00:13.11,0:00:16.32,Default,,0000,0000,0000,,ışığın bu mesafeleri ne kadar\Nsürede aldığı ile ölçüyoruz.
Dialogue: 0,0:00:16.42,0:00:20.40,Default,,0000,0000,0000,,Işık bir yılda yaklaşık\N9,5 trilyon kilometre yol alır,
Dialogue: 0,0:00:20.40,0:00:22.92,Default,,0000,0000,0000,,ki biz buna bir ışık yılı diyoruz.
Dialogue: 0,0:00:22.92,0:00:25.27,Default,,0000,0000,0000,,Bunun ne kadar uzak olduğuna\Nörnek vermek gerekirse;
Dialogue: 0,0:00:25.27,0:00:29.02,Default,,0000,0000,0000,,Apollo astronotlarının Ay'a\Nulaşması dört gün sürmüştür.
Dialogue: 0,0:00:29.11,0:00:32.28,Default,,0000,0000,0000,,Bu uzaklık Dünya'dan sadece\Nbir ışık saniyesi sürer.
Dialogue: 0,0:00:32.28,0:00:36.57,Default,,0000,0000,0000,,Ayrıca, Güneş'ten sonra bize\Nen yakın yıldız olan Proxima Centauri
Dialogue: 0,0:00:36.57,0:00:39.61,Default,,0000,0000,0000,,4,24 ışık yılı uzaklıktadır.
Dialogue: 0,0:00:39.73,0:00:44.05,Default,,0000,0000,0000,,Samanyolu Galaksimiz ise\N100.000 ışık yılı genişliğindedir.
Dialogue: 0,0:00:44.28,0:00:46.88,Default,,0000,0000,0000,,Bize en yakın galaksi olan Andromeda ise
Dialogue: 0,0:00:46.88,0:00:49.52,Default,,0000,0000,0000,,yaklaşık 2,5 milyon ışık yılı uzağımızda bulunur.
Dialogue: 0,0:00:49.91,0:00:52.62,Default,,0000,0000,0000,,Uzay, aklın alamayacağı kadar geniş.
Dialogue: 0,0:00:52.62,0:00:56.96,Default,,0000,0000,0000,,Peki yıldızların ve galaksilerin ne kadar\Nuzakta olduğunu nereden biliyoruz?
Dialogue: 0,0:00:56.96,0:01:01.08,Default,,0000,0000,0000,,Nihayetinde, gökyüzüne baktığımızda\Ndüz, iki boyutlu bir yer görüyoruz.
Dialogue: 0,0:01:01.23,0:01:05.19,Default,,0000,0000,0000,,Bir yıldızın ne kadar uzakta olduğunu\Nelinizi doğrultarak anlayamazsınız.
Dialogue: 0,0:01:05.32,0:01:08.57,Default,,0000,0000,0000,,Peki astrofizikçiler bunu\Nnasıl hesaplıyorlar?
Dialogue: 0,0:01:08.68,0:01:10.92,Default,,0000,0000,0000,,Çok yakında olan nesneler için,
Dialogue: 0,0:01:10.92,0:01:14.78,Default,,0000,0000,0000,,trigonometrik paralaks denen\Nbir yöntem kullanabiliriz.
Dialogue: 0,0:01:14.78,0:01:16.55,Default,,0000,0000,0000,,Mantık oldukça basit.
Dialogue: 0,0:01:16.55,0:01:17.96,Default,,0000,0000,0000,,Hadi deneyelim.
Dialogue: 0,0:01:17.96,0:01:21.29,Default,,0000,0000,0000,,Baş parmağınızı uzatın\Nve sol gözünüzü kapatın.
Dialogue: 0,0:01:21.29,0:01:24.89,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, sol gözünüzü açıp\Nsağ gözünüzü kapatın.
Dialogue: 0,0:01:24.89,0:01:26.88,Default,,0000,0000,0000,,Baş parmağınız oynamış gibi olurken
Dialogue: 0,0:01:26.88,0:01:31.07,Default,,0000,0000,0000,,uzak nesneler oldukları\Nyerde duruyor olacaktır.
Dialogue: 0,0:01:31.07,0:01:33.89,Default,,0000,0000,0000,,Aynı olay yıldızlara baktığımızda da olur
Dialogue: 0,0:01:33.89,0:01:38.08,Default,,0000,0000,0000,,fakat uzak yıldızlar kolunuzdan\Nçok çok daha uzaktadır
Dialogue: 0,0:01:38.08,0:01:39.93,Default,,0000,0000,0000,,ve Dünya çok büyük değildir.
Dialogue: 0,0:01:39.93,0:01:43.08,Default,,0000,0000,0000,,Ekvator boyunca farklı\Nteleskoplarınız olsa bile
Dialogue: 0,0:01:43.08,0:01:45.90,Default,,0000,0000,0000,,konum olarak fazla bir\Ndeğişim görmezsiniz.
Dialogue: 0,0:01:45.90,0:01:51.11,Default,,0000,0000,0000,,Bunun yerine, altı ay boyunca yıldızların\Ngörünen konumlarındaki değişime bakarız.
Dialogue: 0,0:01:51.23,0:01:55.50,Default,,0000,0000,0000,,Bunlar Dünya'nın Güneş etrafındaki bir yıllık\Nyörüngesindeki yarı mesafe noktalarıdır.
Dialogue: 0,0:01:55.64,0:01:58.81,Default,,0000,0000,0000,,Yazın ve kışın yıldızların\Nbağıl konumlarını ölçtüğümüzde
Dialogue: 0,0:01:58.81,0:02:02.60,Default,,0000,0000,0000,,diğer gözümüzle bakmış gibi oluruz.
Dialogue: 0,0:02:02.74,0:02:05.44,Default,,0000,0000,0000,,Yakın yıldızlar, uzak yıldız ve\Ngalaksilerin arka planında
Dialogue: 0,0:02:05.44,0:02:07.81,Default,,0000,0000,0000,,hareket etmiş gibi gözükür.
Dialogue: 0,0:02:08.28,0:02:13.09,Default,,0000,0000,0000,,Fakat bu yöntem en fazla birkaç bin\Nışık yılı uzaktaki nesneler için geçerlidir.
Dialogue: 0,0:02:13.09,0:02:15.78,Default,,0000,0000,0000,,Galaksimizin ötesinde,\Nmesafeler o kadar büyük ki,
Dialogue: 0,0:02:15.78,0:02:20.58,Default,,0000,0000,0000,,paralaks en hassas aletlerimizle bile\Nbulunamayacak kadar küçük kalıyor.
Dialogue: 0,0:02:20.81,0:02:23.72,Default,,0000,0000,0000,,Bu noktada, "standart mumlar"\Ndenilen göstergeleri kullandığımız
Dialogue: 0,0:02:23.72,0:02:27.46,Default,,0000,0000,0000,,başka bir yönteme başvurmamız gerekiyor.
Dialogue: 0,0:02:27.46,0:02:32.08,Default,,0000,0000,0000,,Standart mumlar, yapısal\Nparlaklık veya aydınlatma güçlerini
Dialogue: 0,0:02:32.08,0:02:34.38,Default,,0000,0000,0000,,çok iyi bildiğimiz nesnelerdir.
Dialogue: 0,0:02:34.38,0:02:37.43,Default,,0000,0000,0000,,Mesela, ampülünüzün ne kadar\Nparlak olduğunu biliyorsunuz
Dialogue: 0,0:02:37.43,0:02:40.81,Default,,0000,0000,0000,,ve bir arkadaşınızdan bu ampülü tutarak\Nuzaklaşmasını istiyorsunuz.
Dialogue: 0,0:02:40.81,0:02:43.74,Default,,0000,0000,0000,,Arkadaşınızdan gelen ışık\Nmiktarının aranızdaki mesafenin
Dialogue: 0,0:02:43.74,0:02:46.51,Default,,0000,0000,0000,,karesi oranında azalacağını biliyorsunuz.
Dialogue: 0,0:02:46.64,0:02:49.59,Default,,0000,0000,0000,,Yani, aldığınız ışık miktarını ampülün
Dialogue: 0,0:02:49.59,0:02:51.93,Default,,0000,0000,0000,,yapısal parlaklığı ile karşılaştırarak
Dialogue: 0,0:02:51.93,0:02:54.59,Default,,0000,0000,0000,,arkadaşınızın ne kadar\Nuzakta olduğunu söyleyebilirsiniz.
Dialogue: 0,0:02:54.74,0:02:58.28,Default,,0000,0000,0000,,Astronomide, ampülümüzün yerini\N"sefeid değişkeni" olarak adlandırılan
Dialogue: 0,0:02:58.28,0:03:00.44,Default,,0000,0000,0000,,özel bir yıldız türü alır.
Dialogue: 0,0:03:00.60,0:03:03.03,Default,,0000,0000,0000,,Bu yıldızlar yapı olarak dengesizdirler,
Dialogue: 0,0:03:03.03,0:03:06.100,Default,,0000,0000,0000,,sürekli şişip inen balona benzerler.
Dialogue: 0,0:03:06.100,0:03:10.69,Default,,0000,0000,0000,,Bu genleşme ve büzülmeler, parlaklıklarının\Ndeğişmesine neden olduğundan,
Dialogue: 0,0:03:10.69,0:03:15.21,Default,,0000,0000,0000,,daha aydınlık yıldızların daha yavaş\Ndeğişmesinden yola çıkarak,
Dialogue: 0,0:03:15.21,0:03:18.53,Default,,0000,0000,0000,,bu döngünün periyodunu ölçüp\Naydınlatma gücünü hesaplayabiliriz.
Dialogue: 0,0:03:18.100,0:03:21.53,Default,,0000,0000,0000,,Gözlemlediğimiz yıldızların parlaklıkları ile
Dialogue: 0,0:03:21.53,0:03:24.45,Default,,0000,0000,0000,,bu yolla hesapladığımız\Nyapısal parlaklıkları karşılaştırarak
Dialogue: 0,0:03:24.45,0:03:26.94,Default,,0000,0000,0000,,ne kadar uzak olduklarını söyleyebiliriz.
Dialogue: 0,0:03:26.94,0:03:30.24,Default,,0000,0000,0000,,Ne yazık ki, bu hikayenin sonu değil.
Dialogue: 0,0:03:30.24,0:03:34.80,Default,,0000,0000,0000,,Sadece 40 milyon ışık yılı uzaklığa kadar olan\Ntek yıldızları gözlemleyebiliyoruz.
Dialogue: 0,0:03:34.80,0:03:37.89,Default,,0000,0000,0000,,Bundan ötesi çözülemeyecek\Nkadar bulanıklaşıyor.
Dialogue: 0,0:03:37.89,0:03:41.08,Default,,0000,0000,0000,,Fakat neyse ki başka\Nbir tür standart mum var:
Dialogue: 0,0:03:41.08,0:03:43.74,Default,,0000,0000,0000,,Ünlü tip 1a süpernova.
Dialogue: 0,0:03:44.46,0:03:49.30,Default,,0000,0000,0000,,Süpernovalar, yani dev yıldız patlamaları\Nyıldız ölümlerinin bir çeşididir.
Dialogue: 0,0:03:49.56,0:03:51.58,Default,,0000,0000,0000,,Bu patlamalar o kadar parlaktır ki
Dialogue: 0,0:03:51.58,0:03:54.51,Default,,0000,0000,0000,,meydana geldiği yerde\Ndiğer galaksileri gölgede bırakır.
Dialogue: 0,0:03:54.51,0:03:57.70,Default,,0000,0000,0000,,Yani, bir galaksideki her bir yıldızı göremesek bile,
Dialogue: 0,0:03:57.70,0:04:00.84,Default,,0000,0000,0000,,oluşan süpernovaları görebiliyoruz.
Dialogue: 0,0:04:00.84,0:04:05.01,Default,,0000,0000,0000,,Görünüşe göre, tip 1a supernovaları standart mumlar\Nolarak kullanılabiliriz,
Dialogue: 0,0:04:05.01,0:04:08.64,Default,,0000,0000,0000,,çünkü yapısal olarak parlak olanlar\Nsönük olanlardan daha yavaş sönerler.
Dialogue: 0,0:04:08.64,0:04:10.92,Default,,0000,0000,0000,,Parlaklık ve sönme hızı
Dialogue: 0,0:04:10.92,0:04:13.14,Default,,0000,0000,0000,,arasındaki bu ilişkiden
Dialogue: 0,0:04:13.14,0:04:15.56,Default,,0000,0000,0000,,bu süpernovaları, birkaç milyar ışık yıllık
Dialogue: 0,0:04:15.56,0:04:18.74,Default,,0000,0000,0000,,uzaklıkları incelemek için kullanabiliriz.
Dialogue: 0,0:04:18.74,0:04:23.17,Default,,0000,0000,0000,,Peki ama bu kadar uzaktaki nesneleri\Ngörmek neden bu kadar önemli?
Dialogue: 0,0:04:23.17,0:04:26.66,Default,,0000,0000,0000,,Işığın ne kadar hızlı yol aldığını hatırlayın.
Dialogue: 0,0:04:26.66,0:04:30.62,Default,,0000,0000,0000,,Örneğin, Güneş'in yaydığı ışığın\Nbize ulaşması sekiz dakika sürer,
Dialogue: 0,0:04:30.62,0:04:36.57,Default,,0000,0000,0000,,yani şu anda gördüğümüz ışık Güneş'in\Nsekiz dakika önceki resmidir.
Dialogue: 0,0:04:36.57,0:04:38.20,Default,,0000,0000,0000,,Büyük Ayı'ya baktığınızda,
Dialogue: 0,0:04:38.20,0:04:41.75,Default,,0000,0000,0000,,80 yıl önceki görüntüsünü görürsünüz.
Dialogue: 0,0:04:41.75,0:04:43.43,Default,,0000,0000,0000,,Ya şu isli galaksiler?
Dialogue: 0,0:04:43.43,0:04:45.68,Default,,0000,0000,0000,,Milyonlarca ışık yılı uzaktalar.
Dialogue: 0,0:04:45.68,0:04:49.39,Default,,0000,0000,0000,,Işığın bize ulaşması\Nmilyonlarca yıl sürmüştür.
Dialogue: 0,0:04:49.39,0:04:54.68,Default,,0000,0000,0000,,Yani evrenin kendi içinde\Nbir zaman makinesi var.
Dialogue: 0,0:04:54.68,0:04:59.25,Default,,0000,0000,0000,,Ne kadar uzağa bakarsak,\Nevrenin o kadar gençkenki durumunu gözlemleriz.
Dialogue: 0,0:04:59.25,0:05:02.30,Default,,0000,0000,0000,,Astrofizikçiler evrenin tarihini okuyup
Dialogue: 0,0:05:02.30,0:05:06.06,Default,,0000,0000,0000,,nasıl ve nereden geldiğimizi anlamaya çalışıyorlar.
Dialogue: 0,0:05:06.06,0:05:10.67,Default,,0000,0000,0000,,Evren bize devamlı olarak ışık\Nbiçiminde bilgi gönderiyor.
Dialogue: 0,0:05:10.67,0:05:13.74,Default,,0000,0000,0000,,Geriye bunları çözmek kalıyor.