1
00:00:06,926 --> 00:00:10,034
Işık bildiğimiz en hızlı şey.

2
00:00:10,034 --> 00:00:13,113
O kadar hızlı ki
devasa mesafeleri

3
00:00:13,113 --> 00:00:16,321
ışığın bu mesafeleri ne kadar
sürede aldığı ile ölçüyoruz.

4
00:00:16,421 --> 00:00:20,397
Işık bir yılda yaklaşık
9,5 trilyon kilometre yol alır,

5
00:00:20,397 --> 00:00:22,915
ki biz buna bir ışık yılı diyoruz.

6
00:00:22,915 --> 00:00:25,270
Bunun ne kadar uzak olduğuna
örnek vermek gerekirse;

7
00:00:25,270 --> 00:00:29,016
Apollo astronotlarının Ay'a
ulaşması dört gün sürmüştür.

8
00:00:29,106 --> 00:00:32,276
Bu uzaklık Dünya'dan sadece
bir ışık saniyesi sürer.

9
00:00:32,276 --> 00:00:36,568
Ayrıca, Güneş'ten sonra bize
en yakın yıldız olan Proxima Centauri

10
00:00:36,568 --> 00:00:39,611
4,24 ışık yılı uzaklıktadır.

11
00:00:39,731 --> 00:00:44,046
Samanyolu Galaksimiz ise
100.000 ışık yılı genişliğindedir.

12
00:00:44,276 --> 00:00:46,882
Bize en yakın galaksi olan Andromeda ise

13
00:00:46,882 --> 00:00:49,523
yaklaşık 2,5 milyon ışık yılı uzağımızda bulunur.

14
00:00:49,914 --> 00:00:52,616
Uzay, aklın alamayacağı kadar geniş.

15
00:00:52,616 --> 00:00:56,959
Peki yıldızların ve galaksilerin ne kadar
uzakta olduğunu nereden biliyoruz?

16
00:00:56,959 --> 00:01:01,084
Nihayetinde, gökyüzüne baktığımızda
düz, iki boyutlu bir yer görüyoruz.

17
00:01:01,234 --> 00:01:05,191
Bir yıldızın ne kadar uzakta olduğunu
elinizi doğrultarak anlayamazsınız.

18
00:01:05,321 --> 00:01:08,574
Peki astrofizikçiler bunu
nasıl hesaplıyorlar?

19
00:01:08,684 --> 00:01:10,915
Çok yakında olan nesneler için,

20
00:01:10,915 --> 00:01:14,776
trigonometrik paralaks denen
bir yöntem kullanabiliriz.

21
00:01:14,776 --> 00:01:16,550
Mantık oldukça basit.

22
00:01:16,550 --> 00:01:17,962
Hadi deneyelim.

23
00:01:17,962 --> 00:01:21,289
Baş parmağınızı uzatın
ve sol gözünüzü kapatın.

24
00:01:21,289 --> 00:01:24,894
Şimdi, sol gözünüzü açıp
sağ gözünüzü kapatın.

25
00:01:24,894 --> 00:01:26,882
Baş parmağınız oynamış gibi olurken

26
00:01:26,882 --> 00:01:31,069
uzak nesneler oldukları
yerde duruyor olacaktır.

27
00:01:31,069 --> 00:01:33,890
Aynı olay yıldızlara baktığımızda da olur

28
00:01:33,890 --> 00:01:38,075
fakat uzak yıldızlar kolunuzdan
çok çok daha uzaktadır

29
00:01:38,075 --> 00:01:39,926
ve Dünya çok büyük değildir.

30
00:01:39,926 --> 00:01:43,079
Ekvator boyunca farklı
teleskoplarınız olsa bile

31
00:01:43,079 --> 00:01:45,902
konum olarak fazla bir
değişim görmezsiniz.

32
00:01:45,902 --> 00:01:51,110
Bunun yerine, altı ay boyunca yıldızların
görünen konumlarındaki değişime bakarız.

33
00:01:51,230 --> 00:01:55,498
Bunlar Dünya'nın Güneş etrafındaki bir yıllık
yörüngesindeki yarı mesafe noktalarıdır.

34
00:01:55,638 --> 00:01:58,809
Yazın ve kışın yıldızların
bağıl konumlarını ölçtüğümüzde

35
00:01:58,809 --> 00:02:02,599
diğer gözümüzle bakmış gibi oluruz.

36
00:02:02,739 --> 00:02:05,440
Yakın yıldızlar, uzak yıldız ve
galaksilerin arka planında

37
00:02:05,440 --> 00:02:07,807
hareket etmiş gibi gözükür.

38
00:02:08,277 --> 00:02:13,090
Fakat bu yöntem en fazla birkaç bin
ışık yılı uzaktaki nesneler için geçerlidir.

39
00:02:13,090 --> 00:02:15,782
Galaksimizin ötesinde,
mesafeler o kadar büyük ki,

40
00:02:15,782 --> 00:02:20,581
paralaks en hassas aletlerimizle bile
bulunamayacak kadar küçük kalıyor.

41
00:02:20,811 --> 00:02:23,719
Bu noktada, "standart mumlar"
denilen göstergeleri kullandığımız

42
00:02:23,719 --> 00:02:27,459
başka bir yönteme başvurmamız gerekiyor.

43
00:02:27,459 --> 00:02:32,079
Standart mumlar, yapısal
parlaklık veya aydınlatma güçlerini

44
00:02:32,079 --> 00:02:34,377
çok iyi bildiğimiz nesnelerdir.

45
00:02:34,377 --> 00:02:37,434
Mesela, ampülünüzün ne kadar
parlak olduğunu biliyorsunuz

46
00:02:37,434 --> 00:02:40,809
ve bir arkadaşınızdan bu ampülü tutarak
uzaklaşmasını istiyorsunuz.

47
00:02:40,809 --> 00:02:43,736
Arkadaşınızdan gelen ışık
miktarının aranızdaki mesafenin

48
00:02:43,736 --> 00:02:46,506
karesi oranında azalacağını biliyorsunuz.

49
00:02:46,636 --> 00:02:49,588
Yani, aldığınız ışık miktarını ampülün

50
00:02:49,588 --> 00:02:51,932
yapısal parlaklığı ile karşılaştırarak

51
00:02:51,932 --> 00:02:54,594
arkadaşınızın ne kadar
uzakta olduğunu söyleyebilirsiniz.

52
00:02:54,744 --> 00:02:58,284
Astronomide, ampülümüzün yerini
"sefeid değişkeni" olarak adlandırılan

53
00:02:58,284 --> 00:03:00,441
özel bir yıldız türü alır.

54
00:03:00,601 --> 00:03:03,028
Bu yıldızlar yapı olarak dengesizdirler,

55
00:03:03,028 --> 00:03:06,997
sürekli şişip inen balona benzerler.

56
00:03:06,997 --> 00:03:10,689
Bu genleşme ve büzülmeler, parlaklıklarının
değişmesine neden olduğundan,

57
00:03:10,689 --> 00:03:15,214
daha aydınlık yıldızların daha yavaş
değişmesinden yola çıkarak,

58
00:03:15,214 --> 00:03:18,529
bu döngünün periyodunu ölçüp
aydınlatma gücünü hesaplayabiliriz.

59
00:03:18,999 --> 00:03:21,534
Gözlemlediğimiz yıldızların parlaklıkları ile

60
00:03:21,534 --> 00:03:24,450
bu yolla hesapladığımız
yapısal parlaklıkları karşılaştırarak

61
00:03:24,450 --> 00:03:26,936
ne kadar uzak olduklarını söyleyebiliriz.

62
00:03:26,936 --> 00:03:30,245
Ne yazık ki, bu hikayenin sonu değil.

63
00:03:30,245 --> 00:03:34,796
Sadece 40 milyon ışık yılı uzaklığa kadar olan
tek yıldızları gözlemleyebiliyoruz.

64
00:03:34,796 --> 00:03:37,893
Bundan ötesi çözülemeyecek
kadar bulanıklaşıyor.

65
00:03:37,893 --> 00:03:41,085
Fakat neyse ki başka
bir tür standart mum var:

66
00:03:41,085 --> 00:03:43,735
Ünlü tip 1a süpernova.

67
00:03:44,465 --> 00:03:49,297
Süpernovalar, yani dev yıldız patlamaları
yıldız ölümlerinin bir çeşididir.

68
00:03:49,557 --> 00:03:51,580
Bu patlamalar o kadar parlaktır ki

69
00:03:51,580 --> 00:03:54,512
meydana geldiği yerde
diğer galaksileri gölgede bırakır.

70
00:03:54,512 --> 00:03:57,701
Yani, bir galaksideki her bir yıldızı göremesek bile,

71
00:03:57,701 --> 00:04:00,843
oluşan süpernovaları görebiliyoruz.

72
00:04:00,843 --> 00:04:05,011
Görünüşe göre, tip 1a supernovaları standart mumlar
olarak kullanılabiliriz,

73
00:04:05,011 --> 00:04:08,638
çünkü yapısal olarak parlak olanlar
sönük olanlardan daha yavaş sönerler.

74
00:04:08,638 --> 00:04:10,925
Parlaklık ve sönme hızı

75
00:04:10,925 --> 00:04:13,143
arasındaki bu ilişkiden

76
00:04:13,143 --> 00:04:15,562
bu süpernovaları, birkaç milyar ışık yıllık

77
00:04:15,562 --> 00:04:18,739
uzaklıkları incelemek için kullanabiliriz.

78
00:04:18,739 --> 00:04:23,168
Peki ama bu kadar uzaktaki nesneleri
görmek neden bu kadar önemli?

79
00:04:23,168 --> 00:04:26,662
Işığın ne kadar hızlı yol aldığını hatırlayın.

80
00:04:26,662 --> 00:04:30,621
Örneğin, Güneş'in yaydığı ışığın
bize ulaşması sekiz dakika sürer,

81
00:04:30,621 --> 00:04:36,568
yani şu anda gördüğümüz ışık Güneş'in
sekiz dakika önceki resmidir.

82
00:04:36,568 --> 00:04:38,198
Büyük Ayı'ya baktığınızda,

83
00:04:38,198 --> 00:04:41,746
80 yıl önceki görüntüsünü görürsünüz.

84
00:04:41,746 --> 00:04:43,434
Ya şu isli galaksiler?

85
00:04:43,434 --> 00:04:45,681
Milyonlarca ışık yılı uzaktalar.

86
00:04:45,681 --> 00:04:49,388
Işığın bize ulaşması
milyonlarca yıl sürmüştür.

87
00:04:49,388 --> 00:04:54,676
Yani evrenin kendi içinde
bir zaman makinesi var.

88
00:04:54,676 --> 00:04:59,248
Ne kadar uzağa bakarsak,
evrenin o kadar gençkenki durumunu gözlemleriz.

89
00:04:59,248 --> 00:05:02,297
Astrofizikçiler evrenin tarihini okuyup

90
00:05:02,297 --> 00:05:06,055
nasıl ve nereden geldiğimizi anlamaya çalışıyorlar.

91
00:05:06,055 --> 00:05:10,670
Evren bize devamlı olarak ışık
biçiminde bilgi gönderiyor.

92
00:05:10,670 --> 00:05:13,745
Geriye bunları çözmek kalıyor.