WEBVTT

00:00:07.166 --> 00:00:10.034
Το φως είναι το ταχύτερο πράγμα
που γνωρίζουμε.

00:00:10.034 --> 00:00:13.113
Είναι τόσο γρήγορο που μετράμε
τεράστιες αποστάσεις

00:00:13.113 --> 00:00:16.321
από τον χρόνο που χρειάζεται
για να τις διανύσει.

00:00:16.321 --> 00:00:20.397
Σε ένα έτος, το φως ταξιδεύει περίπου
9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα,

00:00:20.397 --> 00:00:22.915
απόσταση που ονομάζεται ένα έτος φωτός.

00:00:22.915 --> 00:00:25.330
Για να πάρετε μια ιδέα
του πόσο μακριά είναι αυτό,

00:00:25.330 --> 00:00:29.196
η Σελήνη, που οι αστροναύτες του Απόλλο
έκαναν τέσσερις μέρες να τη φτάσουν,

00:00:29.196 --> 00:00:32.276
απέχει μόλις ένα δευτερόλεπτο φωτός
απ' τη Γη.

00:00:32.276 --> 00:00:36.698
Στο μεταξύ, το κοντινότερο αστέρι
στον Ήλιο μας είναι ο Εγγύτατος Κενταύρου

00:00:36.698 --> 00:00:39.731
που απέχει 4,24 έτη φωτός.

00:00:39.731 --> 00:00:44.276
Ο Γαλαξίας μας έχει διάμετρο της τάξης
των 100.000 ετών φωτός.

00:00:44.276 --> 00:00:46.882
Ο κοντινότερος σ' εμάς γαλαξίας,
η Ανδρομέδα,

00:00:46.882 --> 00:00:49.857
απέχει περίπου 2,5 εκατομμύρια έτη φωτός.

00:00:49.857 --> 00:00:52.616
Το διάστημα είναι εξωφρενικά απέραντο.

00:00:52.616 --> 00:00:56.959
Όμως, πώς γνωρίζουμε πόσο μακριά
είναι τ' αστέρια κι οι γαλαξίες;

00:00:56.959 --> 00:01:01.234
Εντέλει όταν κοιτάμε τον ουρανό,
βλέπουμε μια επίπεδη δισδιάστατη εικόνα.

00:01:01.234 --> 00:01:05.321
Αν δείξεις ένα αστέρι με το δάχτυλο
δεν μπορείς να υπολογίσεις πόσο απέχει,

00:01:05.321 --> 00:01:08.684
οπότε πώς το καταλαβαίνουν
οι αστροφυσικοί;

00:01:08.684 --> 00:01:10.915
Για αντικείμενα που βρίσκονται πολύ κοντά,

00:01:10.915 --> 00:01:14.776
χρησιμοποιούμε αυτό που ονομάζεται
τριγωνομετρική παράλλαξη.

00:01:14.776 --> 00:01:16.550
Η ιδέα είναι πολύ απλή.

00:01:16.550 --> 00:01:17.962
Ας κάνουμε ένα πείραμα.

00:01:17.962 --> 00:01:21.289
Τεντώστε τον αντίχειρα και
κλείστε το αριστερό σας μάτι.

00:01:21.289 --> 00:01:24.894
Έπειτα ανοίξτε το αριστερό
και κλείστε το δεξί μάτι.

00:01:24.894 --> 00:01:26.882
Θα φανεί πως ο αντίχειρας κινήθηκε,

00:01:26.882 --> 00:01:31.069
ενώ τα αντικείμενα στο φόντο
παρέμειναν ακίνητα.

00:01:31.069 --> 00:01:33.890
Το ίδιο ισχύει όταν κοιτάμε τ' άστρα,

00:01:33.890 --> 00:01:38.075
όμως αυτά βρίσκονται πολύ μακρύτερα
απ' το μήκος του χεριού μας

00:01:38.075 --> 00:01:39.926
και η Γη δεν είναι και πολύ μεγάλη,

00:01:39.926 --> 00:01:43.079
έτσι αν είχαμε διαφορετικά τηλεσκόπια
κατά μήκος του ισημερινού

00:01:43.079 --> 00:01:45.902
δεν θα παρατηρούσαμε μεγάλη μετατόπιση.

00:01:45.902 --> 00:01:51.230
Αντ' αυτού παρατηρούμε τη μετατόπιση
ενός άστρου ανά εξάμηνο,

00:01:51.230 --> 00:01:55.638
κατά το μέσο της γήινης τροχιάς
γύρω απ' τον Ήλιο.

00:01:55.638 --> 00:01:58.809
Μετρώντας τις σχετικές θέσεις
των άστρων το καλοκαίρι

00:01:58.809 --> 00:02:02.419
κι έπειτα τον χειμώνα, είναι
σαν να κοιτάμε με το άλλο μάτι.

00:02:02.419 --> 00:02:05.090
Τα κοντινά άστρα μοιάζουν να κινούνται

00:02:05.090 --> 00:02:08.327
σε σχέση με τα πιο μακρινά άστρα
και τους γαλαξίες.

00:02:08.327 --> 00:02:13.090
Όμως αυτή η μέθοδος ισχύει για άστρα
που απέχουν λίγες χιλιάδες έτη φωτός.

00:02:13.090 --> 00:02:15.922
Πέρα απ' τον Γαλαξία μας,
οι αποστάσεις είναι τόσο τεράστιες

00:02:15.922 --> 00:02:20.811
που η παράλλαξη είναι μη ανιχνεύσιμη
ακόμα και με τα πιο ευαίσθητα όργανα.

00:02:20.811 --> 00:02:23.719
Εδώ πρέπει να στηριχτούμε
σε μια άλλη μέδοδο

00:02:23.719 --> 00:02:27.459
χρησιμοποιώντας ως δείκτες
πηγές γνωστής λαμπρότητας.

00:02:27.459 --> 00:02:32.079
Οι πηγές γνωστής λαμπρότητας είναι
αντικείμενα που γνωρίζουμε πολύ καλά


00:02:32.079 --> 00:02:34.377
τη λαμπρότητα ή τη φωτεινότητά τους.

00:02:34.377 --> 00:02:37.434
Αν για παράδειγμα γνωρίζουμε
πόσο φωτεινή είναι η λάμπα σας

00:02:37.434 --> 00:02:40.809
και ζητήσουμε από κάποιον να την κρατήσει
και ν' απομακρυνθεί από εμάς,

00:02:40.809 --> 00:02:43.736
τότε γνωρίζουμε πως η ποσότητα φωτός
που λαμβάνουμε απ' αυτόν

00:02:43.736 --> 00:02:47.153
θα ελαττωθεί κατά
το τετράγωνο της απόστασης.

00:02:47.153 --> 00:02:49.588
Συγκρίνοντας το φως που λαμβάνουμε

00:02:49.588 --> 00:02:51.932
με τη γνωστή φωτεινότητα της λάμπας,

00:02:51.932 --> 00:02:55.034
υπολογίζουμε την απόσταση του άλλου.

00:02:55.034 --> 00:02:58.284
Στην αστρονομία τον ρόλο της λάμπας
παίζει ένας ειδικός τύπος άστρου

00:02:58.284 --> 00:03:00.791
που ονομάζεται μεταβλητή κηφείδα.

00:03:00.791 --> 00:03:03.028
Αυτά τα άστρα είναι εσωτερικά ασταθή,

00:03:03.028 --> 00:03:06.997
σαν μπαλόνια που διαρκώς
φουσκώνουν και ξεφουσκώνουν.

00:03:06.997 --> 00:03:10.689
Καθώς η διαστολή κι η συστολή προκαλεί
αλλαγές στη φωτεινότητά τους,

00:03:10.689 --> 00:03:15.214
υπολογίζουμε τη λαμπρότητα μέσω
της περιόδου αυτού του κύκλου,

00:03:15.214 --> 00:03:19.159
με τα πιο λαμπρά άστρα
ν' αλλάζουν βραδύτερα.

00:03:19.159 --> 00:03:21.534
Συγκρίνοντας το φως
που παρατηρούμε από αυτά τα άστρα

00:03:21.534 --> 00:03:24.450
με την εγγενή λαμπρότητα 
που μετρήσαμε με αυτόν τον τρόπο,

00:03:24.450 --> 00:03:26.936
υπολογίζουμε την απόσταση
στην οποία βρίσκονται.

00:03:26.936 --> 00:03:30.245
Δυστυχώς δεν τελειώνουμε εδώ.

00:03:30.245 --> 00:03:34.796
Μπορούμε να παρατηρήσουμε μεμονωμένα άστρα
σε απόσταση έως 40 εκατομμύρια ετών φωτός.

00:03:34.796 --> 00:03:37.893
Ύστερα γίνονται πολύ θολά
για να υπολογίσουμε.

00:03:37.893 --> 00:03:41.085
Ευτυχώς όμως διαθέτουμε έναν
άλλο τύπο πηγής γνωστής λαμπρότητας.

00:03:41.085 --> 00:03:44.465
Τους περίφημους υπερκαινοφανείς τύπου 1α.

00:03:44.465 --> 00:03:49.747
Οι υπερκαινοφανείς είναι γιγάντιες
εκρήξεις άστρων, ένας τρόπος θανάτου τους.

00:03:49.747 --> 00:03:51.580
Αυτές οι εκρήξεις είναι τόσο λαμπρές,

00:03:51.580 --> 00:03:54.292
που καλύπτουν τη λάμψη των γαλαξιών.

00:03:54.292 --> 00:03:57.701
Ακόμα κι όταν δεν μπορούμε να δούμε
μεμονωμένα άστρα σ' έναν γαλαξία

00:03:57.701 --> 00:04:00.843
μπορούμε να δούμε τους
υπερκαινοφανείς όταν εκρήγνυνται.

00:04:00.843 --> 00:04:05.011
Ο τύπος υπερκαινοφανών 1α είναι χρήσιμος
ως πηγή γνωστής λαμπρότητας

00:04:05.011 --> 00:04:08.638
γιατί οι λαμπρότεροι εξασθενούν
βραδύτερα απ' τους ασθενέστερους.

00:04:08.638 --> 00:04:10.825
Μέσω της κατανόησης αυτής της σχέσης

00:04:10.825 --> 00:04:13.213
ανάμεσα στη φωτεινότητα
και στον ρυθμό εξασθένισης,

00:04:13.213 --> 00:04:15.562
μετράμε αποστάσεις μέσω των υπερκαινοφανών

00:04:15.562 --> 00:04:18.739
έως μερικά δισεκατομμύρια έτη φωτός.

00:04:18.739 --> 00:04:23.548
Όμως, ποια η σημασία της παρατήρησης
τόσο μακρινών αντικειμένων;

00:04:23.548 --> 00:04:26.662
Ας θυμηθούμε πόσο γρήγορα
ταξιδεύει το φως.

00:04:26.662 --> 00:04:30.621
Το φως του Ήλιου, για παράδειγμα,
φτάνει στη Γη σε οκτώ λεπτά,

00:04:30.621 --> 00:04:36.568
που σημαίνει ότι αυτό που βλέπουμε είναι
μια εικόνα του Ήλιου προ οκτώ λεπτών.

00:04:36.568 --> 00:04:38.198
Όταν κοιτάμε τη Μεγάλη Άρκτο,

00:04:38.198 --> 00:04:41.496
βλέπουμε πώς έμοιαζε
πριν από ογδόντα χρόνια.

00:04:41.496 --> 00:04:43.434
Κι εκείνοι οι θολοί γαλαξίες;

00:04:43.434 --> 00:04:45.681
Βρίσκονται εκατομμύρια έτη φωτός μακριά.

00:04:45.681 --> 00:04:49.388
Το φως τους έκανε εκατομμύρια
χρόνια να μας φτάσει

00:04:49.388 --> 00:04:54.466
Το σύμπαν είναι κατά κάποιον τρόπο
μια χρονομηχανή από μόνο του.

00:04:54.466 --> 00:04:59.248
Όσο μακρύτερα κοιτάμε,
τόσο νεώτερο το παρατηρούμε.

00:04:59.248 --> 00:05:02.297
Οι αστροφυσικοί προσπαθούν
να διαβάσουν τη συμπαντική ιστορία,

00:05:02.297 --> 00:05:06.055
και να κατανοήσουν πώς
κι από πού προήλθαμε.

00:05:06.055 --> 00:05:10.870
Το σύμπαν μας στέλνει διαρκώς
πληροφορίες με τη μορφή φωτός.

00:05:10.870 --> 00:05:13.745
Σ' εμάς απομένει
να τις αποκωδικοποιήσουμε.