1
00:00:07,166 --> 00:00:10,034
Το φως είναι το ταχύτερο πράγμα
που γνωρίζουμε.

2
00:00:10,034 --> 00:00:13,113
Είναι τόσο γρήγορο που μετράμε
τεράστιες αποστάσεις

3
00:00:13,113 --> 00:00:16,321
από τον χρόνο που χρειάζεται
για να τις διανύσει.

4
00:00:16,321 --> 00:00:20,397
Σε ένα έτος, το φως ταξιδεύει περίπου
9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα,

5
00:00:20,397 --> 00:00:22,915
απόσταση που ονομάζεται ένα έτος φωτός.

6
00:00:22,915 --> 00:00:25,330
Για να πάρετε μια ιδέα
του πόσο μακριά είναι αυτό,

7
00:00:25,330 --> 00:00:29,196
η Σελήνη, που οι αστροναύτες του Απόλλο
έκαναν τέσσερις μέρες να τη φτάσουν,

8
00:00:29,196 --> 00:00:32,276
απέχει μόλις ένα δευτερόλεπτο φωτός
απ' τη Γη.

9
00:00:32,276 --> 00:00:36,698
Στο μεταξύ, το κοντινότερο αστέρι
στον Ήλιο μας είναι ο Εγγύτατος Κενταύρου

10
00:00:36,698 --> 00:00:39,731
που απέχει 4,24 έτη φωτός.

11
00:00:39,731 --> 00:00:44,276
Ο Γαλαξίας μας έχει διάμετρο της τάξης
των 100.000 ετών φωτός.

12
00:00:44,276 --> 00:00:46,882
Ο κοντινότερος σ' εμάς γαλαξίας,
η Ανδρομέδα,

13
00:00:46,882 --> 00:00:49,857
απέχει περίπου 2,5 εκατομμύρια έτη φωτός.

14
00:00:49,857 --> 00:00:52,616
Το διάστημα είναι εξωφρενικά απέραντο.

15
00:00:52,616 --> 00:00:56,959
Όμως, πώς γνωρίζουμε πόσο μακριά
είναι τ' αστέρια κι οι γαλαξίες;

16
00:00:56,959 --> 00:01:01,234
Εντέλει όταν κοιτάμε τον ουρανό,
βλέπουμε μια επίπεδη δισδιάστατη εικόνα.

17
00:01:01,234 --> 00:01:05,321
Αν δείξεις ένα αστέρι με το δάχτυλο
δεν μπορείς να υπολογίσεις πόσο απέχει,

18
00:01:05,321 --> 00:01:08,684
οπότε πώς το καταλαβαίνουν
οι αστροφυσικοί;

19
00:01:08,684 --> 00:01:10,915
Για αντικείμενα που βρίσκονται πολύ κοντά,

20
00:01:10,915 --> 00:01:14,776
χρησιμοποιούμε αυτό που ονομάζεται
τριγωνομετρική παράλλαξη.

21
00:01:14,776 --> 00:01:16,550
Η ιδέα είναι πολύ απλή.

22
00:01:16,550 --> 00:01:17,962
Ας κάνουμε ένα πείραμα.

23
00:01:17,962 --> 00:01:21,289
Τεντώστε τον αντίχειρα και
κλείστε το αριστερό σας μάτι.

24
00:01:21,289 --> 00:01:24,894
Έπειτα ανοίξτε το αριστερό
και κλείστε το δεξί μάτι.

25
00:01:24,894 --> 00:01:26,882
Θα φανεί πως ο αντίχειρας κινήθηκε,

26
00:01:26,882 --> 00:01:31,069
ενώ τα αντικείμενα στο φόντο
παρέμειναν ακίνητα.

27
00:01:31,069 --> 00:01:33,890
Το ίδιο ισχύει όταν κοιτάμε τ' άστρα,

28
00:01:33,890 --> 00:01:38,075
όμως αυτά βρίσκονται πολύ μακρύτερα
απ' το μήκος του χεριού μας

29
00:01:38,075 --> 00:01:39,926
και η Γη δεν είναι και πολύ μεγάλη,

30
00:01:39,926 --> 00:01:43,079
έτσι αν είχαμε διαφορετικά τηλεσκόπια
κατά μήκος του ισημερινού

31
00:01:43,079 --> 00:01:45,902
δεν θα παρατηρούσαμε μεγάλη μετατόπιση.

32
00:01:45,902 --> 00:01:51,230
Αντ' αυτού παρατηρούμε τη μετατόπιση
ενός άστρου ανά εξάμηνο,

33
00:01:51,230 --> 00:01:55,638
κατά το μέσο της γήινης τροχιάς
γύρω απ' τον Ήλιο.

34
00:01:55,638 --> 00:01:58,809
Μετρώντας τις σχετικές θέσεις
των άστρων το καλοκαίρι

35
00:01:58,809 --> 00:02:02,419
κι έπειτα τον χειμώνα, είναι
σαν να κοιτάμε με το άλλο μάτι.

36
00:02:02,419 --> 00:02:05,090
Τα κοντινά άστρα μοιάζουν να κινούνται

37
00:02:05,090 --> 00:02:08,327
σε σχέση με τα πιο μακρινά άστρα
και τους γαλαξίες.

38
00:02:08,327 --> 00:02:13,090
Όμως αυτή η μέθοδος ισχύει για άστρα
που απέχουν λίγες χιλιάδες έτη φωτός.

39
00:02:13,090 --> 00:02:15,922
Πέρα απ' τον Γαλαξία μας,
οι αποστάσεις είναι τόσο τεράστιες

40
00:02:15,922 --> 00:02:20,811
που η παράλλαξη είναι μη ανιχνεύσιμη
ακόμα και με τα πιο ευαίσθητα όργανα.

41
00:02:20,811 --> 00:02:23,719
Εδώ πρέπει να στηριχτούμε
σε μια άλλη μέδοδο

42
00:02:23,719 --> 00:02:27,459
χρησιμοποιώντας ως δείκτες
πηγές γνωστής λαμπρότητας.

43
00:02:27,459 --> 00:02:32,079
Οι πηγές γνωστής λαμπρότητας είναι
αντικείμενα που γνωρίζουμε πολύ καλά


44
00:02:32,079 --> 00:02:34,377
τη λαμπρότητα ή τη φωτεινότητά τους.

45
00:02:34,377 --> 00:02:37,434
Αν για παράδειγμα γνωρίζουμε
πόσο φωτεινή είναι η λάμπα σας

46
00:02:37,434 --> 00:02:40,809
και ζητήσουμε από κάποιον να την κρατήσει
και ν' απομακρυνθεί από εμάς,

47
00:02:40,809 --> 00:02:43,736
τότε γνωρίζουμε πως η ποσότητα φωτός
που λαμβάνουμε απ' αυτόν

48
00:02:43,736 --> 00:02:47,153
θα ελαττωθεί κατά
το τετράγωνο της απόστασης.

49
00:02:47,153 --> 00:02:49,588
Συγκρίνοντας το φως που λαμβάνουμε

50
00:02:49,588 --> 00:02:51,932
με τη γνωστή φωτεινότητα της λάμπας,

51
00:02:51,932 --> 00:02:55,034
υπολογίζουμε την απόσταση του άλλου.

52
00:02:55,034 --> 00:02:58,284
Στην αστρονομία τον ρόλο της λάμπας
παίζει ένας ειδικός τύπος άστρου

53
00:02:58,284 --> 00:03:00,791
που ονομάζεται μεταβλητή κηφείδα.

54
00:03:00,791 --> 00:03:03,028
Αυτά τα άστρα είναι εσωτερικά ασταθή,

55
00:03:03,028 --> 00:03:06,997
σαν μπαλόνια που διαρκώς
φουσκώνουν και ξεφουσκώνουν.

56
00:03:06,997 --> 00:03:10,689
Καθώς η διαστολή κι η συστολή προκαλεί
αλλαγές στη φωτεινότητά τους,

57
00:03:10,689 --> 00:03:15,214
υπολογίζουμε τη λαμπρότητα μέσω
της περιόδου αυτού του κύκλου,

58
00:03:15,214 --> 00:03:19,159
με τα πιο λαμπρά άστρα
ν' αλλάζουν βραδύτερα.

59
00:03:19,159 --> 00:03:21,534
Συγκρίνοντας το φως
που παρατηρούμε από αυτά τα άστρα

60
00:03:21,534 --> 00:03:24,450
με την εγγενή λαμπρότητα 
που μετρήσαμε με αυτόν τον τρόπο,

61
00:03:24,450 --> 00:03:26,936
υπολογίζουμε την απόσταση
στην οποία βρίσκονται.

62
00:03:26,936 --> 00:03:30,245
Δυστυχώς δεν τελειώνουμε εδώ.

63
00:03:30,245 --> 00:03:34,796
Μπορούμε να παρατηρήσουμε μεμονωμένα άστρα
σε απόσταση έως 40 εκατομμύρια ετών φωτός.

64
00:03:34,796 --> 00:03:37,893
Ύστερα γίνονται πολύ θολά
για να υπολογίσουμε.

65
00:03:37,893 --> 00:03:41,085
Ευτυχώς όμως διαθέτουμε έναν
άλλο τύπο πηγής γνωστής λαμπρότητας.

66
00:03:41,085 --> 00:03:44,465
Τους περίφημους υπερκαινοφανείς τύπου 1α.

67
00:03:44,465 --> 00:03:49,747
Οι υπερκαινοφανείς είναι γιγάντιες
εκρήξεις άστρων, ένας τρόπος θανάτου τους.

68
00:03:49,747 --> 00:03:51,580
Αυτές οι εκρήξεις είναι τόσο λαμπρές,

69
00:03:51,580 --> 00:03:54,292
που καλύπτουν τη λάμψη των γαλαξιών.

70
00:03:54,292 --> 00:03:57,701
Ακόμα κι όταν δεν μπορούμε να δούμε
μεμονωμένα άστρα σ' έναν γαλαξία

71
00:03:57,701 --> 00:04:00,843
μπορούμε να δούμε τους
υπερκαινοφανείς όταν εκρήγνυνται.

72
00:04:00,843 --> 00:04:05,011
Ο τύπος υπερκαινοφανών 1α είναι χρήσιμος
ως πηγή γνωστής λαμπρότητας

73
00:04:05,011 --> 00:04:08,638
γιατί οι λαμπρότεροι εξασθενούν
βραδύτερα απ' τους ασθενέστερους.

74
00:04:08,638 --> 00:04:10,825
Μέσω της κατανόησης αυτής της σχέσης

75
00:04:10,825 --> 00:04:13,213
ανάμεσα στη φωτεινότητα
και στον ρυθμό εξασθένισης,

76
00:04:13,213 --> 00:04:15,562
μετράμε αποστάσεις μέσω των υπερκαινοφανών

77
00:04:15,562 --> 00:04:18,739
έως μερικά δισεκατομμύρια έτη φωτός.

78
00:04:18,739 --> 00:04:23,548
Όμως, ποια η σημασία της παρατήρησης
τόσο μακρινών αντικειμένων;

79
00:04:23,548 --> 00:04:26,662
Ας θυμηθούμε πόσο γρήγορα
ταξιδεύει το φως.

80
00:04:26,662 --> 00:04:30,621
Το φως του Ήλιου, για παράδειγμα,
φτάνει στη Γη σε οκτώ λεπτά,

81
00:04:30,621 --> 00:04:36,568
που σημαίνει ότι αυτό που βλέπουμε είναι
μια εικόνα του Ήλιου προ οκτώ λεπτών.

82
00:04:36,568 --> 00:04:38,198
Όταν κοιτάμε τη Μεγάλη Άρκτο,

83
00:04:38,198 --> 00:04:41,496
βλέπουμε πώς έμοιαζε
πριν από ογδόντα χρόνια.

84
00:04:41,496 --> 00:04:43,434
Κι εκείνοι οι θολοί γαλαξίες;

85
00:04:43,434 --> 00:04:45,681
Βρίσκονται εκατομμύρια έτη φωτός μακριά.

86
00:04:45,681 --> 00:04:49,388
Το φως τους έκανε εκατομμύρια
χρόνια να μας φτάσει

87
00:04:49,388 --> 00:04:54,466
Το σύμπαν είναι κατά κάποιον τρόπο
μια χρονομηχανή από μόνο του.

88
00:04:54,466 --> 00:04:59,248
Όσο μακρύτερα κοιτάμε,
τόσο νεώτερο το παρατηρούμε.

89
00:04:59,248 --> 00:05:02,297
Οι αστροφυσικοί προσπαθούν
να διαβάσουν τη συμπαντική ιστορία,

90
00:05:02,297 --> 00:05:06,055
και να κατανοήσουν πώς
κι από πού προήλθαμε.

91
00:05:06,055 --> 00:05:10,870
Το σύμπαν μας στέλνει διαρκώς
πληροφορίες με τη μορφή φωτός.

92
00:05:10,870 --> 00:05:13,745
Σ' εμάς απομένει
να τις αποκωδικοποιήσουμε.