0:00:06.449,0:00:10.119 Bu canlılardan hangisi [br]kendinden kat kat büyük bir hayvanı 0:00:10.119,0:00:13.255 manipüle etme özelliği [br]geliştirecek şekilde evrilmiştir? 0:00:13.255,0:00:15.538 Cevap: hepsi. 0:00:15.538,0:00:17.498 Bunların hepsi parazittir. 0:00:17.498,0:00:21.735 Parazitler başka bir organizmanın içinde[br]ya da üzerinde yaşarlar. 0:00:21.735,0:00:23.981 Üzerinde ya da içinde[br]yaşadıkları canlılara 0:00:23.981,0:00:26.021 zarar verirler hatta bazen öldürürler. 0:00:26.021,0:00:30.447 Parazitlerin hayatta kalması bir ev[br]sahibinden diğerine geçmelerine bağlıdır. 0:00:30.447,0:00:33.532 Bu bazen aracı türler aracılığıyla olur. 0:00:33.532,0:00:38.568 Buradaki parazitlerimiz ise bunu [br]bulundukları hayvanın davranışlarını, 0:00:38.568,0:00:42.011 bazen beyinlerini ele geçirerek, [br]manipüle ederek başarıyor. 0:00:42.011,0:00:45.095 Örneğin bu kılımsı solucan[br](Gordian worm), ya da atkılı solucanı. 0:00:45.095,0:00:47.643 Kendisine ev sahipliği yapan [br]kurbanı ise bir çekirge. 0:00:47.643,0:00:50.283 Kılımsı solucanın çiftleşmek için [br]suya ihtiyacı vardır 0:00:50.283,0:00:52.333 fakat çekirgeler [br]kuru toprakları severler. 0:00:52.333,0:00:54.635 Bu yüzden üreyebilecek [br]kadar olgunlaştığında 0:00:54.635,0:00:59.676 çekirgenin navigasyon sistemini[br]çarpıtacak proteinler üretmeye başlar. 0:00:59.676,0:01:02.875 Kafası karışan çekirge kararsızca [br]etrafta zıplamaya başlar, 0:01:02.875,0:01:04.353 suya yaklaşır 0:01:04.353,0:01:08.362 ve en sonunda atlar ve çoğunlukla boğulur. 0:01:08.362,0:01:10.976 Daha sonra solucan [br]sıyrılarak çıkar ve çiftleşir. 0:01:10.976,0:01:13.493 Yumurtaları ise küçük [br]su böcekleri tarafından yenir. 0:01:13.493,0:01:14.700 Bu böcekler ise 0:01:14.700,0:01:16.393 olgunluklarını karada geçirirler 0:01:16.393,0:01:19.166 ve orada da onları çekirgeler yer. 0:01:19.166,0:01:22.438 Böylelikle kılımsı solucan yaşam [br]döngüsüne devam etmiş olur. 0:01:22.438,0:01:26.298 Bu da kuduz virüsü. [br]Akıl değiştiren bir diğer parazit. 0:01:26.298,0:01:28.990 Bu virüs memelileri, [br]çoğunlukla da köpekleri etkiliyor. 0:01:28.990,0:01:32.592 Bulaştığı hayvanın [br]sinirlerinden beynine gidiyor 0:01:32.592,0:01:36.258 burada enflamasyona sebep oluyor [br]ve sonunda da hayvanı öldürüyor. 0:01:36.258,0:01:40.371 Ama bunu yapmadan önce [br]hayvanın agresifliğini artırıyor 0:01:40.371,0:01:44.546 ve kuduz bulaştıran salyanın [br]üretimini hızlandırıyor. 0:01:44.546,0:01:47.435 Aynı zamanda ise hayvanın [br]tükrüğünü yutmasını zorlaştırıyor. 0:01:47.435,0:01:51.124 Bu sebeplerden dolayı da hayvan [br]başka bir hayvanı ısırmak istiyor, 0:01:51.124,0:01:55.332 böylelikle de virüs ısırdığı[br]hayvana geçmiş oluyor. 0:01:55.332,0:02:00.831 Şimdi sırada Ophiocordyceps var.[br]Ya da diğer adı ile zombi mantarı. 0:02:00.831,0:02:05.561 Tercih ettiği ev sahibi ise ağaç [br]tepelerinde yaşayan tropikal karıncalar. 0:02:05.561,0:02:10.858 Ophiocordyceps sporları karıncanın dış [br]iskeletinden girdikten sonra, 0:02:10.858,0:02:15.482 karıncanın ağaçtan düşmesine sebep [br]olacak şekilde sarsılmasına sebep olur. 0:02:15.482,0:02:20.330 Mantar karıncanın davranışını değiştirir [br]ve karıncanın mantar için 0:02:20.330,0:02:23.249 uygun üreme koşullarına sahip [br]bir yaprağa denk gelene kadar 0:02:23.249,0:02:25.079 öylesine etrafta [br]dolaşmasını sağlıyor. 0:02:25.079,0:02:26.979 Daha sonrada bu yaprağa[br]yapışıp kalır. 0:02:26.979,0:02:28.432 Karınca ölür, 0:02:28.432,0:02:31.982 ve mantar bedeninde parazit bir [br]şekilde yaşamaya devam eder, 0:02:31.982,0:02:34.982 boynundan uzun ince [br]bir sırık oluşturarak çıkar. 0:02:34.982,0:02:37.934 Birkaç hafta içinde sırıktan [br]sporlar salınmaya başlıyor 0:02:37.934,0:02:40.592 böylelikle başka karıncalar da [br]altı bacaklı 0:02:40.592,0:02:43.592 yaprak arayan zombilere dönüşür. 0:02:43.592,0:02:45.863 İnsanlar için en ölümcül [br]saldırılardan biri de 0:02:45.863,0:02:48.863 davranış değiştiren parazitlerden geliyor. 0:02:48.863,0:02:50.848 Teselli olur mu bilmem ama, 0:02:50.848,0:02:54.016 ele geçirdikleri beynimiz değil! 0:02:54.016,0:02:57.628 Sıtmaya sebep olan [br]plazmodyumdan bahsediyorum. 0:02:57.628,0:03:02.082 Bu parazitin bir canlıdan diğerine [br]geçmek için sivrisineklere ihtiyacı var. 0:03:02.082,0:03:05.908 Bu yüzden sivrisineklerin daha uzun süre [br]ve daha sık ısırmasını sağlıyor. 0:03:05.908,0:03:09.020 Ayrıca sivrisineklerin [br]sıtma olan insanlara 0:03:09.020,0:03:11.020 daha çok geldiğine dair kanıtlarda var. 0:03:11.020,0:03:14.685 Böylece o insanı ısıracaklar ve [br]paraziti daha fazla yayacaklar. 0:03:14.685,0:03:17.737 Bu çoklu tür sistemi o kadar etkili ki 0:03:17.737,0:03:22.130 her sene yüz milyonlarca [br]sıtma vakası görülmekte. 0:03:22.130,0:03:24.742 Ve son olarak sıra kedilerde. 0:03:24.742,0:03:28.113 Merak etmeyin vücudunuzda yaşayan ve 0:03:28.113,0:03:30.138 düşüncelerinizi kontrol eden [br]kediler yok. 0:03:30.138,0:03:31.550 Büyük ihtimalle. 0:03:31.550,0:03:35.305 Ama toxoplasma denen bir [br]mikroorganizmadan bahsetmeliyim. 0:03:35.305,0:03:37.903 Bu mikroorganizmanın yaşam [br]döngüsünü tamamlamak için 0:03:37.903,0:03:39.733 kedilere ve kemirgenlere ihtiyacı var. 0:03:39.733,0:03:43.082 Bir fare kedi dışkısı [br]yediğinde enfekte olur, 0:03:43.082,0:03:47.057 böyle bir durumda parazit farenin [br]beynindeki kimyasal seviyeleri değiştirir 0:03:47.057,0:03:50.498 ve aç kediler etrafında [br]dikkatsiz olmasını sağlar, 0:03:50.498,0:03:52.750 hatta belki onlara gitmesini [br]bile sağlayabilir. 0:03:52.750,0:03:54.515 Bu da onları kolay av yapıyor. 0:03:54.515,0:03:59.493 Böylece kemirgenler kediler tarafından [br]yeniyor ve parazit kediye geçmiş oluyor. 0:03:59.493,0:04:01.774 Zihin kontrolü tamamlanmıştır. 0:04:01.774,0:04:05.309 Bu parazitin insan davranışını [br]etkilediğine dair kanıtlar da var. 0:04:05.309,0:04:08.683 Bir çok durumda bu parazitlerin [br]nasıl davranışı bu kadar 0:04:08.683,0:04:12.988 beceriklilikle değiştirdiğini [br]tam olarak anlayamıyoruz. 0:04:12.988,0:04:14.528 Ama bildiklerimize bakınca 0:04:14.528,0:04:17.005 bir çok farklı yolları [br]olduğunu görebiliyoruz. 0:04:17.005,0:04:21.434 Kılımsı solucan çekirgenin [br]beynini direkt etkiliyor, 0:04:21.434,0:04:23.654 sıtma paraziti ise sivrisineklerin 0:04:23.654,0:04:26.897 beslenmesine yardım eden [br]bir enzimi durduruyor 0:04:26.897,0:04:30.823 ve onları tekrar tekrar ısırmaya zorluyor. 0:04:30.823,0:04:34.509 Kuduz virüsü bağışıklık sistemini [br]aşırı çalıştırarak 0:04:34.509,0:04:37.972 öfkeye ve salya akıtmaya sebep oluyor. 0:04:37.972,0:04:39.333 Ama yöntemi ne olursa olsun, 0:04:39.333,0:04:41.550 bu parazitlerin [br]ne kadar etkili bir şekilde 0:04:41.550,0:04:44.437 ev sahiplerinin davranışlarını [br]kontrol ettiğini düşündükçe 0:04:44.437,0:04:48.054 insan merak ediyor;[br]acaba insanların davranışlarının 0:04:48.054,0:04:50.404 ne kadarı parazitler yüzünden? 0:04:50.404,0:04:55.039 Dünya’daki türlerin yarısından [br]fazlası parazit olduğundan 0:04:55.039,0:04:58.057 sandığımızdan çok daha fazlası [br]parazitler yüzünden olabilir!