1
00:00:06,538 --> 00:00:08,128
Gebakken of gefrituurd,

2
00:00:08,128 --> 00:00:09,601
gekookt of geroosterd,

3
00:00:09,601 --> 00:00:11,581
als chips of friet,

4
00:00:11,581 --> 00:00:15,198
waarschijnlijk heb je ooit in je leven
een aardappel gegeten.

5
00:00:15,198 --> 00:00:16,660
Heerlijk, zeker,

6
00:00:16,660 --> 00:00:20,967
maar aardappelen hebben een grotere rol
in onze geschiedenis gespeeld

7
00:00:20,967 --> 00:00:26,365
dan die van het hoofdvoedsel
dat we vandaag kennen en waarderen.

8
00:00:26,365 --> 00:00:27,806
Zonder de aardappel

9
00:00:27,806 --> 00:00:31,379
zou onze moderne beschaving
misschien zelfs helemaal niet bestaan.

10
00:00:31,379 --> 00:00:35,141
8 000 jaar geleden in Zuid-Amerika,
hoog boven op de Andes,

11
00:00:35,141 --> 00:00:38,755
kweekten de Peruvianen
als eersten de aardappel.

12
00:00:38,755 --> 00:00:41,464
Met hun hoog gehalte
aan proteïne en koolhydraten,

13
00:00:41,464 --> 00:00:44,640
gepaard met onmisbare vetten,
vitamines en mineralen,

14
00:00:44,640 --> 00:00:49,343
waren aardappelen de perfecte voedingsbron
voor een grote werkende klasse van Inca's,

15
00:00:49,343 --> 00:00:52,060
die hun terrasvormige velden 
aanlegden en bewerkten,

16
00:00:52,060 --> 00:00:53,698
de Rocky Mountains ontgonnen

17
00:00:53,698 --> 00:00:58,492
en de verfijnde beschaving 
van het grootse Inca-rijk vormden.

18
00:00:58,492 --> 00:01:01,211
Maar hoe belangrijk
ze ook waren voor de Inca's,

19
00:01:01,211 --> 00:01:03,623
toen Spaanse zeelui 
van de Andes terugkeerden

20
00:01:03,623 --> 00:01:05,940
en aardappelen meebrachten naar Europa,

21
00:01:05,940 --> 00:01:08,096
waren de piepers maar nepdingen.

22
00:01:08,096 --> 00:01:09,860
De Europeanen weigerden te eten

23
00:01:09,860 --> 00:01:14,229
wat voor hen flauwe en smakeloze
curiositeiten uit een vreemd land waren

24
00:01:14,229 --> 00:01:19,279
en die ook nog nauw verwant waren
met de dodelijke nachtschade.

25
00:01:19,279 --> 00:01:20,853
Dus in plaats van ze op te eten,

26
00:01:20,853 --> 00:01:24,901
gebruikten ze aardappelen
als decoratieve tuinplanten.

27
00:01:24,901 --> 00:01:28,234
Het zou 200 jaar duren
voordat de aardappel aansloeg

28
00:01:28,234 --> 00:01:30,910
als belangrijke voedingsbron
in heel Europa.

29
00:01:30,910 --> 00:01:31,829
Maar zelfs toen nog

30
00:01:31,829 --> 00:01:34,855
werd hij vooral gegeten
door de lagere klassen.

31
00:01:34,855 --> 00:01:37,192
Maar vanaf ongeveer 1750,

32
00:01:37,192 --> 00:01:40,566
en minstens gedeeltelijk
dankzij de brede beschikbaarheid

33
00:01:40,566 --> 00:01:42,913
van goedkope en voedzame aardappelen,

34
00:01:42,913 --> 00:01:45,675
vielen Europese boeren
met een grotere voedingszekerheid

35
00:01:45,675 --> 00:01:47,218
niet meer zo vaak ten prooi

36
00:01:47,218 --> 00:01:51,712
aan de regelmatig voorkomende
graanhongersnoden van hun tijd,

37
00:01:51,712 --> 00:01:54,255
dus hun bevolking 
groeide steeds verder aan.

38
00:01:54,255 --> 00:01:57,366
Bijgevolg groeiden het Britse,
Nederlandse en Duitse rijk,

39
00:01:57,366 --> 00:02:02,340
dankzij die groeiende groep
boeren, arbeiders en soldaten,

40
00:02:02,340 --> 00:02:06,422
wat het Westen zijn dominerende
plaats in de wereld gaf.

41
00:02:06,422 --> 00:02:10,282
Maar niet uit alle Europese landen
ontsproot een wereldrijk.

42
00:02:10,282 --> 00:02:12,423
Nadat de Ieren de aardappel 
aanvaard hadden,

43
00:02:12,423 --> 00:02:14,807
groeide hun bevolking heel sterk,

44
00:02:14,807 --> 00:02:19,174
net als hun afhankelijkheid
van de knol als hoofdvoedsel.

45
00:02:19,174 --> 00:02:21,268
Maar toen sloeg het noodlot toe.

46
00:02:21,268 --> 00:02:23,797
Van 1845 tot 1852

47
00:02:23,797 --> 00:02:28,782
teisterde aardappelziekte
bijna de hele Ierse aardappeloogst.

48
00:02:28,782 --> 00:02:31,225
Dit leidde tot de Ierse
aardappelhongersnood,

49
00:02:31,225 --> 00:02:34,228
één van de dodelijkste 
hongersnoden in de wereldgeschiedenis.

50
00:02:34,228 --> 00:02:37,422
Meer dan een miljoen Ieren verhongerden

51
00:02:37,422 --> 00:02:41,133
en twee miljoen anderen vertrokken.

52
00:02:41,133 --> 00:02:44,035
Dit betekende uiteraard niet
het einde van de aardappel.

53
00:02:44,035 --> 00:02:46,001
Uiteindelijk kwam de oogst er weer bovenop

54
00:02:46,001 --> 00:02:49,106
en de bevolking van Europa,
vooral de arbeidersklasse,

55
00:02:49,106 --> 00:02:51,314
groeide verder aan.

56
00:02:51,314 --> 00:02:53,601
Mede door de toevloed van Ierse migranten

57
00:02:53,601 --> 00:02:58,223
had Europa nu een grote, duurzame
en goed gevoede bevolking

58
00:02:58,223 --> 00:03:01,242
die in staat was de opkomende
fabrieken te bemannen,

59
00:03:01,242 --> 00:03:06,185
die onze moderne wereld gestalte gaven
door de industriële revolutie.

60
00:03:06,185 --> 00:03:09,819
Een wereld zonder de aardappel
is dus bijna ondenkbaar.

61
00:03:09,819 --> 00:03:12,388
Zou de industriële revolutie
er ooit geweest zijn?

62
00:03:12,388 --> 00:03:15,121
Zouden de geallieerden 
de WO2 gewonnen hebben

63
00:03:15,121 --> 00:03:18,944
zonder deze makkelijk te kweken plant
die hun troepen voedde?

64
00:03:18,944 --> 00:03:20,709
Zou WO2 überhaupt uitgebroken zijn?

65
00:03:20,709 --> 00:03:22,371
Als je het zo bekijkt,

66
00:03:22,371 --> 00:03:24,817
kunnen veel mijlpalen in de geschiedenis

67
00:03:24,817 --> 00:03:27,387
minstens voor een deel
toegeschreven worden

68
00:03:27,387 --> 00:03:31,042
aan de eenvoudige pieper
van de Peruviaanse heuvels.