0:00:06.538,0:00:08.128
Gebakken of gefrituurd,

0:00:08.128,0:00:09.601
gekookt of geroosterd,

0:00:09.601,0:00:11.581
als chips of friet,

0:00:11.581,0:00:15.198
waarschijnlijk heb je ooit in je leven[br]een aardappel gegeten.

0:00:15.198,0:00:16.660
Heerlijk, zeker,

0:00:16.660,0:00:20.967
maar aardappelen hebben een grotere rol[br]in onze geschiedenis gespeeld

0:00:20.967,0:00:26.365
dan die van het hoofdvoedsel[br]dat we vandaag kennen en waarderen.

0:00:26.365,0:00:27.806
Zonder de aardappel

0:00:27.806,0:00:31.379
zou onze moderne beschaving[br]misschien zelfs helemaal niet bestaan.

0:00:31.379,0:00:35.141
8 000 jaar geleden in Zuid-Amerika,[br]hoog boven op de Andes,

0:00:35.141,0:00:38.755
kweekten de Peruvianen[br]als eersten de aardappel.

0:00:38.755,0:00:41.464
Met hun hoog gehalte[br]aan proteïne en koolhydraten,

0:00:41.464,0:00:44.640
gepaard met onmisbare vetten,[br]vitamines en mineralen,

0:00:44.640,0:00:49.343
waren aardappelen de perfecte voedingsbron[br]voor een grote werkende klasse van Inca's,

0:00:49.343,0:00:52.060
die hun terrasvormige velden [br]aanlegden en bewerkten,

0:00:52.060,0:00:53.698
de Rocky Mountains ontgonnen

0:00:53.698,0:00:58.492
en de verfijnde beschaving [br]van het grootse Inca-rijk vormden.

0:00:58.492,0:01:01.211
Maar hoe belangrijk[br]ze ook waren voor de Inca's,

0:01:01.211,0:01:03.623
toen Spaanse zeelui [br]van de Andes terugkeerden

0:01:03.623,0:01:05.940
en aardappelen meebrachten naar Europa,

0:01:05.940,0:01:08.096
waren de piepers maar nepdingen.

0:01:08.096,0:01:09.860
De Europeanen weigerden te eten

0:01:09.860,0:01:14.229
wat voor hen flauwe en smakeloze[br]curiositeiten uit een vreemd land waren

0:01:14.229,0:01:19.279
en die ook nog nauw verwant waren[br]met de dodelijke nachtschade.

0:01:19.279,0:01:20.853
Dus in plaats van ze op te eten,

0:01:20.853,0:01:24.901
gebruikten ze aardappelen[br]als decoratieve tuinplanten.

0:01:24.901,0:01:28.234
Het zou 200 jaar duren[br]voordat de aardappel aansloeg

0:01:28.234,0:01:30.910
als belangrijke voedingsbron[br]in heel Europa.

0:01:30.910,0:01:31.829
Maar zelfs toen nog

0:01:31.829,0:01:34.855
werd hij vooral gegeten[br]door de lagere klassen.

0:01:34.855,0:01:37.192
Maar vanaf ongeveer 1750,

0:01:37.192,0:01:40.566
en minstens gedeeltelijk[br]dankzij de brede beschikbaarheid

0:01:40.566,0:01:42.913
van goedkope en voedzame aardappelen,

0:01:42.913,0:01:45.675
vielen Europese boeren[br]met een grotere voedingszekerheid

0:01:45.675,0:01:47.218
niet meer zo vaak ten prooi

0:01:47.218,0:01:51.712
aan de regelmatig voorkomende[br]graanhongersnoden van hun tijd,

0:01:51.712,0:01:54.255
dus hun bevolking [br]groeide steeds verder aan.

0:01:54.255,0:01:57.366
Bijgevolg groeiden het Britse,[br]Nederlandse en Duitse rijk,

0:01:57.366,0:02:02.340
dankzij die groeiende groep[br]boeren, arbeiders en soldaten,

0:02:02.340,0:02:06.422
wat het Westen zijn dominerende[br]plaats in de wereld gaf.

0:02:06.422,0:02:10.282
Maar niet uit alle Europese landen[br]ontsproot een wereldrijk.

0:02:10.282,0:02:12.423
Nadat de Ieren de aardappel [br]aanvaard hadden,

0:02:12.423,0:02:14.807
groeide hun bevolking heel sterk,

0:02:14.807,0:02:19.174
net als hun afhankelijkheid[br]van de knol als hoofdvoedsel.

0:02:19.174,0:02:21.268
Maar toen sloeg het noodlot toe.

0:02:21.268,0:02:23.797
Van 1845 tot 1852

0:02:23.797,0:02:28.782
teisterde aardappelziekte[br]bijna de hele Ierse aardappeloogst.

0:02:28.782,0:02:31.225
Dit leidde tot de Ierse[br]aardappelhongersnood,

0:02:31.225,0:02:34.228
één van de dodelijkste [br]hongersnoden in de wereldgeschiedenis.

0:02:34.228,0:02:37.422
Meer dan een miljoen Ieren verhongerden

0:02:37.422,0:02:41.133
en twee miljoen anderen vertrokken.

0:02:41.133,0:02:44.035
Dit betekende uiteraard niet[br]het einde van de aardappel.

0:02:44.035,0:02:46.001
Uiteindelijk kwam de oogst er weer bovenop

0:02:46.001,0:02:49.106
en de bevolking van Europa,[br]vooral de arbeidersklasse,

0:02:49.106,0:02:51.314
groeide verder aan.

0:02:51.314,0:02:53.601
Mede door de toevloed van Ierse migranten

0:02:53.601,0:02:58.223
had Europa nu een grote, duurzame[br]en goed gevoede bevolking

0:02:58.223,0:03:01.242
die in staat was de opkomende[br]fabrieken te bemannen,

0:03:01.242,0:03:06.185
die onze moderne wereld gestalte gaven[br]door de industriële revolutie.

0:03:06.185,0:03:09.819
Een wereld zonder de aardappel[br]is dus bijna ondenkbaar.

0:03:09.819,0:03:12.388
Zou de industriële revolutie[br]er ooit geweest zijn?

0:03:12.388,0:03:15.121
Zouden de geallieerden [br]de WO2 gewonnen hebben

0:03:15.121,0:03:18.944
zonder deze makkelijk te kweken plant[br]die hun troepen voedde?

0:03:18.944,0:03:20.709
Zou WO2 überhaupt uitgebroken zijn?

0:03:20.709,0:03:22.371
Als je het zo bekijkt,

0:03:22.371,0:03:24.817
kunnen veel mijlpalen in de geschiedenis

0:03:24.817,0:03:27.387
minstens voor een deel[br]toegeschreven worden

0:03:27.387,0:03:31.042
aan de eenvoudige pieper[br]van de Peruviaanse heuvels.