WEBVTT

00:00:06.538 --> 00:00:08.128
Печаная ці смажаная,

00:00:08.128 --> 00:00:09.601
вараная ці падсквараная,

00:00:09.601 --> 00:00:11.581
чыпсы ці фры.

00:00:11.581 --> 00:00:15.198
Калісьці ў жыцці вам
даводзілася каштаваць бульбу.

00:00:15.198 --> 00:00:16.660
Смачна, вядома,

00:00:16.660 --> 00:00:20.967
але варта ведаць, што бульба яшчэ 
і адыграла вялікую ролю ў гісторыі,

00:00:20.967 --> 00:00:26.365
большую за просты спажывецкі прадукт,
што так падабаецца ўсім.

00:00:26.365 --> 00:00:27.806
Без бульбы

00:00:27.806 --> 00:00:31.379
не існавала б наогул
сучаснай цывілізацыі.

00:00:31.379 --> 00:00:35.141
8 000 гадоў таму ў Паўднёвай Амерыцы,
высока ў Андах,

00:00:35.141 --> 00:00:38.755
старажытныя перуанцы ўпершыню
пачалі вырошчваць бульбу.

00:00:38.755 --> 00:00:41.464
Паколькі яна мела высокі ўзровень
бялкоў і вугляводаў,

00:00:41.464 --> 00:00:44.640
а таксама неабходных тлушчоў,
вітамінаў і пажыўных рэчываў,

00:00:44.640 --> 00:00:49.363
бульба была найлепшым сродкам харчавання 
для вялікай колькасці працоўных інкаў,

00:00:49.363 --> 00:00:52.060
і дапамагала ім будаваць і апрацоўваць
горныя палеткі,

00:00:52.060 --> 00:00:53.698
працаваць у шахтах Скалістых гор,

00:00:53.698 --> 00:00:58.492
і ствараць высокаразвітую цывілізацыю
вялікай Імперыі Інкаў.

00:00:58.492 --> 00:01:01.791
Але нягледзячы на тое, як неабходна
была бульба для індзейцаў інкаў,

00:01:01.791 --> 00:01:03.853
калі іспанскія маракі вярнуліся з Андаў

00:01:03.853 --> 00:01:05.940
і ўпершыню прывезлі бульбу ў Еўропу,

00:01:05.940 --> 00:01:08.096
то яе нават не пусцілі на парог.

00:01:08.096 --> 00:01:10.160
Еўрапейцы папросту не захацелі
есці тое,

00:01:10.160 --> 00:01:14.229
што яны палічылі нясмачным дзівам
з далёкага новага свету,

00:01:14.229 --> 00:01:19.279
да таго ж расліна была надта падобна
да ядавітай беладонны.

00:01:19.279 --> 00:01:21.153
І замест таго, каб ужываць да ежы,

00:01:21.153 --> 00:01:24.901
яны пачалі выкарыстоўваць бульбу
як дэкаратыўную расліну.

00:01:24.901 --> 00:01:28.234
Прайшло больш за 200 гадоў,
пакуль бульба нарэшце не заняла

00:01:28.234 --> 00:01:30.910
пачэснае месца на еўрапейскім стале,

00:01:30.910 --> 00:01:31.829
але нават тады

00:01:31.829 --> 00:01:34.855
яе елі пераважана
ніжэйшыя саслоўі.

00:01:34.855 --> 00:01:37.192
Аднак пачынаючы з дзесьці 1750 года

00:01:37.192 --> 00:01:38.896
і часткова дзякуючы

00:01:38.896 --> 00:01:42.913
шырокай распаўсюджанасці
таннай і пажыўнай бульбы,

00:01:42.913 --> 00:01:45.675
еўрапейскія сяляне
атрымалі лепшую харчовую бяспеку

00:01:45.675 --> 00:01:47.218
і больш не залежалі

00:01:47.218 --> 00:01:51.712
ад наступстваў неўраджаяў збожжа,
што рэгулярна здараліся ў той час.

00:01:51.712 --> 00:01:54.255
Таму сялянскае насельніцтва
паступова пачало расці.

00:01:54.255 --> 00:01:57.366
У выніку Брытанская, Галандская
і Германская імперыі

00:01:57.366 --> 00:02:02.340
падняліся на плячах падрастаючых груп
сялян, працаўнікоў і жаўнераў,

00:02:02.340 --> 00:02:06.422
і такім чынам краіны Заходняй Еўропы
пачалі дамінаваць у свеце.

00:02:06.422 --> 00:02:10.282
Аднак не ўсе еўрапейскія краіны
сталіся імперыямі.

00:02:10.282 --> 00:02:12.423
Калі бульбу прынялі ў Ірландыі,

00:02:12.423 --> 00:02:14.807
насельніцтва гэтай краіны
значна вырасла,

00:02:14.807 --> 00:02:19.174
а таксама вырасла яго залежнасць
ад ураджаю клубняў.

00:02:19.174 --> 00:02:21.268
І хутка прыйшло няшчасце.

00:02:21.268 --> 00:02:23.797
З 1845 па 1852 гады

00:02:23.797 --> 00:02:28.782
па большасці палеткаў Ірландыі
пракацілася эпідэмія фітафтарозу,

00:02:28.782 --> 00:02:31.225
што стала прычынай
Бульбянога голаду ў Ірландыі,

00:02:31.225 --> 00:02:34.308
аднаго з найбольш смяротных галадоў
у гісторыі свету.

00:02:34.308 --> 00:02:37.422
Больш за мільён грамадзян Ірландыі
памерлі ад голаду,

00:02:37.422 --> 00:02:41.273
і яшчэ 2 мільёны
пакінулі родны дом.

00:02:41.273 --> 00:02:44.035
Але, вядома, на гэтым
гісторыя бульбы не скончылася.

00:02:44.035 --> 00:02:45.801
Культура нарэшце выжыла,

00:02:45.801 --> 00:02:49.106
а насельніцтва Еўропы,
асабліва яе працоўных класаў,

00:02:49.106 --> 00:02:51.314
працягнула павялічвацца.

00:02:51.314 --> 00:02:53.601
З дапамогаю прытока
ірландскіх мігрантаў

00:02:53.601 --> 00:02:58.223
у Еўропе з'явілася вялікае па колькасці,
трывалае і накормленае насельніцтва,

00:02:58.223 --> 00:03:01.242
што спрыяла працы на фабрыках,
якія з'яўляліся навокал,

00:03:01.242 --> 00:03:06.185
а гэта, у сваю чаргу, паспрыяла
Прамысловай рэвалюцыі ў сучасным свеце.

00:03:06.185 --> 00:03:09.819
Таму амаль немагчыма ўявіць сабе
свет без бульбы.

00:03:09.819 --> 00:03:12.388
Ці адбылася б калі-небудзь
Прамысловая рэвалюцыя?

00:03:12.388 --> 00:03:15.121
Прайгралі б саюзнікі
Другую сусветную вайну,

00:03:15.121 --> 00:03:19.004
калі б іх не карміла культура,
якую лёгка можна было вырошчываць?

00:03:19.004 --> 00:03:20.709
Ці яна б увогуле пачалася?

00:03:20.709 --> 00:03:22.371
Калі пачынаеш думаць пра гэта,

00:03:22.371 --> 00:03:27.387
то шмат якія падзеі ў сусветнай гісторыі
можна хаця б часткова прыпісаць

00:03:27.387 --> 00:03:31.662
простай бульбіне
з падгор'яў Перу.