WEBVTT

00:00:07.099 --> 00:00:09.398
2008- 2012 yılları arasında

00:00:09.398 --> 00:00:13.591
arkeologlar İngiltere'deki eski bir
hastanenin kalıntılarını buldular.

00:00:13.591 --> 00:00:16.950
Bu süreçte pek çok iskelet ortaya çıktı.

00:00:16.950 --> 00:00:19.130
Özellikle 11 ve 12. yy arasında yaşamış,

00:00:19.130 --> 00:00:21.570
cüzzamdan ötürü 18-25 yaş aralığında ölmüş

00:00:21.570 --> 00:00:25.411
zengin bir adam iskeleti göze çarptı.

00:00:25.411 --> 00:00:26.960
Peki bunları nasıl biliyoruz?

00:00:26.960 --> 00:00:30.041
Sadece eski ve toprağa bulanmış
kemikleri analiz ederek mi?

00:00:30.041 --> 00:00:31.669
Ölümden yüzyıllar sonra bile

00:00:31.669 --> 00:00:35.400
iskeletler, kişinin kimliğiyle
ilgili özel bilgiler taşırlar.

00:00:35.400 --> 00:00:39.541
Modern teknik ve araçlarla bu bilgileri
birer ipucu olarak kullanabiliyoruz.

00:00:39.541 --> 00:00:43.581
Bu bilimin biyolojik antropoloji
adı verilen bir alanıdır.

00:00:43.581 --> 00:00:47.167
Bununla araştırmacılar, geçmişte
yaşamış bireylerin parçalarını birleştirir

00:00:47.167 --> 00:00:51.301
ve bir toplumu tümüyle
etkileyen tarihi olayları saptarlar.

00:00:51.301 --> 00:00:53.708
Araştırmacılar iskeleti deşifre ederken

00:00:53.708 --> 00:00:56.915
yaş, cinsiyet gibi
topladıkları bazı ipuçları

00:00:56.915 --> 00:00:58.647
iskeletin morfolojisinde bulunur ki

00:00:58.647 --> 00:01:02.407
bu iskeletin yapısı, dış görünüşü
ve boyutu demektir.

00:01:02.407 --> 00:01:05.715
Köprücük kemiği gibi kemiklerin
büyümesi 25 yaş itibariyle durur.

00:01:05.715 --> 00:01:08.627
Yani köprücük kemiği henüz
tamamen gelişmemiş olan iskelet

00:01:08.627 --> 00:01:10.560
25 yaşından küçük birine aittir.

00:01:10.560 --> 00:01:14.768
Benzer şekilde, kafatasındaki tabakalar
40 yaşına kadar, bazen de daha ileriki

00:01:14.768 --> 00:01:17.189
yaşlara kadar erginleşmeye devam eder.

00:01:17.189 --> 00:01:20.480
Tüm bunlar iskeletteki bazı mikroskobik
yapılarla kombine edildiğinde

00:01:20.480 --> 00:01:25.314
fiziksel yapı antropolojistleri yaklaşık
ölüm tarihini hesaplayabiliyorlar.

00:01:25.314 --> 00:01:27.890
Pelvik kemikleri cinsiyeti
anlamamızı sağlar.

00:01:27.890 --> 00:01:32.015
Biyolojik olarak kadın kalça kemiği
daha geniş olup doğuma elverişliyken,

00:01:32.015 --> 00:01:34.186
erkek kalça kemiği daha dardır.

00:01:34.186 --> 00:01:36.675
Kemikler geçmiş hastalıklar
hakkında da bilgi verir.

00:01:36.675 --> 00:01:39.806
Anemi gibi hastalıklar
kemikler üzerinde iz bırakır.

00:01:39.806 --> 00:01:42.306
Dişlerin durumu ise kişinin
diyet yapıp yapmadığı,

00:01:42.306 --> 00:01:44.695
besin yetersizliği gibi durumları
anlamamızı sağlar.

00:01:44.695 --> 00:01:47.836
Bazen ise zenginlik ya da
fakirlikle özdeşleştirilir.

00:01:47.836 --> 00:01:52.115
Kolajen adı verilen bir protein
daha da fazla detay verebilir.

00:01:52.115 --> 00:01:53.336
Nefes aldığımız hava,

00:01:53.336 --> 00:01:54.357
içtiğimiz su

00:01:54.357 --> 00:01:55.616
ve yediğimiz yemek

00:01:55.616 --> 00:01:57.967
dişlerimizde ve kemiklerimizde

00:01:57.967 --> 00:02:00.437
kimyasal bileşenler hâlinde izler bırakır.

00:02:00.437 --> 00:02:03.888
Bu bileşenler izotop adı verilen
ölçülebilir nicelikler içerir.

00:02:03.888 --> 00:02:09.028
Kolojen kemiği ve diş minelerindeki eş
izotoplar hayvanlar arasında

00:02:09.028 --> 00:02:12.117
yedikleri ve içtikleri şeylere
göre değişiklik gösterir.

00:02:12.117 --> 00:02:13.906
Bu izotopları inceleyerek

00:02:13.906 --> 00:02:18.457
yerleşkeleri ve yeme-içme
alışkanlıklarıyla ilgili çıkarımda

00:02:18.457 --> 00:02:20.747
bulunabileceğimiz gibi

00:02:20.747 --> 00:02:23.858
kemikler şekillenene kadar
birçok süreçten geçerler.

00:02:23.858 --> 00:02:26.207
Yani eğer biri başka bir yere taşınırsa

00:02:26.207 --> 00:02:28.131
bu hareket sonrası birleşen kemikler

00:02:28.131 --> 00:02:32.684
yakın çevredeki yeni izotop
hareketlerini yansıtır.

00:02:32.684 --> 00:02:36.257
Bunun anlamı, iskeletler, göçmen
haritası olarak kullanılabilir.

00:02:37.467 --> 00:02:40.026
Örneğin, M.Ö 1-650 yılları arasında,

00:02:40.026 --> 00:02:44.987
Meksika'nın Teotihuacan
şehri insan kaynıyordu.

00:02:44.987 --> 00:02:48.640
Araştırmacılar, iskeletlerin
diş minelerindeki izotop oranını

00:02:48.640 --> 00:02:52.047
inceleyerek yemek
alışkanlıklarını incelediler.

00:02:52.047 --> 00:02:54.860
Şehre göç ile ilgili kayda
değer kanıtlar buldular.

00:02:54.860 --> 00:02:57.495
İskeletlerin çoğu farklı
bir yerde doğmuştu.

00:02:58.175 --> 00:03:01.089
Geniş kapsamlı jeolojik çalışmalar
ve iskelet analizleriyle

00:03:01.089 --> 00:03:04.130
araştırmacılar, bu insanların
nereden geldiğini bulabilirler.

00:03:04.950 --> 00:03:09.201
Teotihucan'da yapılan işlem de
biyo-antropolojistlerin

00:03:09.201 --> 00:03:11.951
mezarlardaki iskeletler
üzerindeki benzerlik ve

00:03:11.951 --> 00:03:14.711
farklılıklarını inceleyen
bir çalışma örneği.

00:03:14.711 --> 00:03:17.570
Bu bilgiyle kültürel inanışları,

00:03:17.570 --> 00:03:18.401
toplum kuralları,

00:03:18.401 --> 00:03:19.119
savaşları

00:03:19.119 --> 00:03:21.321
ve ölüm sebepleri öğrenilebilir.

00:03:21.871 --> 00:03:25.360
Günümüzde bu araçları göç ve hastalıklar

00:03:25.360 --> 00:03:26.829
modern dünyayı nasıl etkiler

00:03:26.829 --> 00:03:28.742
sorusuna cevap bulmak için kullanıyoruz.

00:03:28.742 --> 00:03:33.920
DNA analizi diğerlerine göre çok daha
eski olan kalıntılarda bile yapılabiliyor.

00:03:33.920 --> 00:03:37.021
Bu sayede verem gibi
hastalıkların yüzyıllar boyunca

00:03:37.021 --> 00:03:39.062
nasıl geliştiğini anlayabiliyoruz.

00:03:39.062 --> 00:03:41.890
Böylelikle günümüzde daha iyi
tedavi imkânları sunabiliriz.

00:03:42.420 --> 00:03:46.111
İlginçtir ki eski dönem iskeletleri
geçmiş hakkında pek çok şey söyleyebilir.

00:03:46.111 --> 00:03:48.722
Yani eğer sizden kalanlar
toprağa gömülürse

00:03:48.722 --> 00:03:52.011
gelecekteki arkeologlar
sizinle ilgili neler öğrenirdi?