0:00:07.099,0:00:09.398
2008- 2012 yılları arasında

0:00:09.398,0:00:13.591
arkeologlar İngiltere'deki eski bir[br]hastanenin kalıntılarını buldular.

0:00:13.591,0:00:16.950
Bu süreçte pek çok iskelet ortaya çıktı.

0:00:16.950,0:00:19.130
Özellikle 11 ve 12. yy arasında yaşamış,

0:00:19.130,0:00:21.570
cüzzamdan ötürü 18-25 yaş aralığında ölmüş

0:00:21.570,0:00:25.411
zengin bir adam iskeleti göze çarptı.

0:00:25.411,0:00:26.960
Peki bunları nasıl biliyoruz?

0:00:26.960,0:00:30.041
Sadece eski ve toprağa bulanmış[br]kemikleri analiz ederek mi?

0:00:30.041,0:00:31.669
Ölümden yüzyıllar sonra bile

0:00:31.669,0:00:35.400
iskeletler, kişinin kimliğiyle[br]ilgili özel bilgiler taşırlar.

0:00:35.400,0:00:39.541
Modern teknik ve araçlarla bu bilgileri[br]birer ipucu olarak kullanabiliyoruz.

0:00:39.541,0:00:43.581
Bu bilimin biyolojik antropoloji[br]adı verilen bir alanıdır.

0:00:43.581,0:00:47.167
Bununla araştırmacılar, geçmişte[br]yaşamış bireylerin parçalarını birleştirir

0:00:47.167,0:00:51.301
ve bir toplumu tümüyle[br]etkileyen tarihi olayları saptarlar.

0:00:51.301,0:00:53.708
Araştırmacılar iskeleti deşifre ederken

0:00:53.708,0:00:56.915
yaş, cinsiyet gibi[br]topladıkları bazı ipuçları

0:00:56.915,0:00:58.647
iskeletin morfolojisinde bulunur ki

0:00:58.647,0:01:02.407
bu iskeletin yapısı, dış görünüşü[br]ve boyutu demektir.

0:01:02.407,0:01:05.715
Köprücük kemiği gibi kemiklerin[br]büyümesi 25 yaş itibariyle durur.

0:01:05.715,0:01:08.627
Yani köprücük kemiği henüz[br]tamamen gelişmemiş olan iskelet

0:01:08.627,0:01:10.560
25 yaşından küçük birine aittir.

0:01:10.560,0:01:14.768
Benzer şekilde, kafatasındaki tabakalar[br]40 yaşına kadar, bazen de daha ileriki

0:01:14.768,0:01:17.189
yaşlara kadar erginleşmeye devam eder.

0:01:17.189,0:01:20.480
Tüm bunlar iskeletteki bazı mikroskobik[br]yapılarla kombine edildiğinde

0:01:20.480,0:01:25.314
fiziksel yapı antropolojistleri yaklaşık[br]ölüm tarihini hesaplayabiliyorlar.

0:01:25.314,0:01:27.890
Pelvik kemikleri cinsiyeti[br]anlamamızı sağlar.

0:01:27.890,0:01:32.015
Biyolojik olarak kadın kalça kemiği[br]daha geniş olup doğuma elverişliyken,

0:01:32.015,0:01:34.186
erkek kalça kemiği daha dardır.

0:01:34.186,0:01:36.675
Kemikler geçmiş hastalıklar[br]hakkında da bilgi verir.

0:01:36.675,0:01:39.806
Anemi gibi hastalıklar[br]kemikler üzerinde iz bırakır.

0:01:39.806,0:01:42.306
Dişlerin durumu ise kişinin[br]diyet yapıp yapmadığı,

0:01:42.306,0:01:44.695
besin yetersizliği gibi durumları[br]anlamamızı sağlar.

0:01:44.695,0:01:47.836
Bazen ise zenginlik ya da[br]fakirlikle özdeşleştirilir.

0:01:47.836,0:01:52.115
Kolajen adı verilen bir protein[br]daha da fazla detay verebilir.

0:01:52.115,0:01:53.336
Nefes aldığımız hava,

0:01:53.336,0:01:54.357
içtiğimiz su

0:01:54.357,0:01:55.616
ve yediğimiz yemek

0:01:55.616,0:01:57.967
dişlerimizde ve kemiklerimizde

0:01:57.967,0:02:00.437
kimyasal bileşenler hâlinde izler bırakır.

0:02:00.437,0:02:03.888
Bu bileşenler izotop adı verilen[br]ölçülebilir nicelikler içerir.

0:02:03.888,0:02:09.028
Kolojen kemiği ve diş minelerindeki eş[br]izotoplar hayvanlar arasında

0:02:09.028,0:02:12.117
yedikleri ve içtikleri şeylere[br]göre değişiklik gösterir.

0:02:12.117,0:02:13.906
Bu izotopları inceleyerek

0:02:13.906,0:02:18.457
yerleşkeleri ve yeme-içme[br]alışkanlıklarıyla ilgili çıkarımda

0:02:18.457,0:02:20.747
bulunabileceğimiz gibi

0:02:20.747,0:02:23.858
kemikler şekillenene kadar[br]birçok süreçten geçerler.

0:02:23.858,0:02:26.207
Yani eğer biri başka bir yere taşınırsa

0:02:26.207,0:02:28.131
bu hareket sonrası birleşen kemikler

0:02:28.131,0:02:32.684
yakın çevredeki yeni izotop[br]hareketlerini yansıtır.

0:02:32.684,0:02:36.257
Bunun anlamı, iskeletler, göçmen[br]haritası olarak kullanılabilir.

0:02:37.467,0:02:40.026
Örneğin, M.Ö 1-650 yılları arasında,

0:02:40.026,0:02:44.987
Meksika'nın Teotihuacan[br]şehri insan kaynıyordu.

0:02:44.987,0:02:48.640
Araştırmacılar, iskeletlerin[br]diş minelerindeki izotop oranını

0:02:48.640,0:02:52.047
inceleyerek yemek[br]alışkanlıklarını incelediler.

0:02:52.047,0:02:54.860
Şehre göç ile ilgili kayda[br]değer kanıtlar buldular.

0:02:54.860,0:02:57.495
İskeletlerin çoğu farklı[br]bir yerde doğmuştu.

0:02:58.175,0:03:01.089
Geniş kapsamlı jeolojik çalışmalar[br]ve iskelet analizleriyle

0:03:01.089,0:03:04.130
araştırmacılar, bu insanların[br]nereden geldiğini bulabilirler.

0:03:04.950,0:03:09.201
Teotihucan'da yapılan işlem de[br]biyo-antropolojistlerin

0:03:09.201,0:03:11.951
mezarlardaki iskeletler[br]üzerindeki benzerlik ve

0:03:11.951,0:03:14.711
farklılıklarını inceleyen[br]bir çalışma örneği.

0:03:14.711,0:03:17.570
Bu bilgiyle kültürel inanışları,

0:03:17.570,0:03:18.401
toplum kuralları,

0:03:18.401,0:03:19.119
savaşları

0:03:19.119,0:03:21.321
ve ölüm sebepleri öğrenilebilir.

0:03:21.871,0:03:25.360
Günümüzde bu araçları göç ve hastalıklar

0:03:25.360,0:03:26.829
modern dünyayı nasıl etkiler

0:03:26.829,0:03:28.742
sorusuna cevap bulmak için kullanıyoruz.

0:03:28.742,0:03:33.920
DNA analizi diğerlerine göre çok daha[br]eski olan kalıntılarda bile yapılabiliyor.

0:03:33.920,0:03:37.021
Bu sayede verem gibi[br]hastalıkların yüzyıllar boyunca

0:03:37.021,0:03:39.062
nasıl geliştiğini anlayabiliyoruz.

0:03:39.062,0:03:41.890
Böylelikle günümüzde daha iyi[br]tedavi imkânları sunabiliriz.

0:03:42.420,0:03:46.111
İlginçtir ki eski dönem iskeletleri[br]geçmiş hakkında pek çok şey söyleyebilir.

0:03:46.111,0:03:48.722
Yani eğer sizden kalanlar[br]toprağa gömülürse

0:03:48.722,0:03:52.011
gelecekteki arkeologlar[br]sizinle ilgili neler öğrenirdi?