Ik heb voor mezelf papieren afgedrukt,
omdat ik anders vergeet wat ik allemaal wil zeggen.
Goedendag, ik heet Yorick
en ik kom uit Haaltert,
dat is een gemeente tussen Aalst en Ninove.
Sinds de vorige generatie wordt ons taaltje
niet meer verder geleerd aan de kinderen,
terwijl toch nog de meeste mensen hier,
van boven de 40 jaar oud,
de taal kunnen spreken.
Mijn oude heer en mijn
moeder hadden geprobeerd
om mij in het mooi
Vlaams groot te brengen,
maar dat is maar half gelukt
want ik kan netjes praten,
maar als ik in mijn eigen buurt ben,
wordt het vanzelf weer Haalterts.
Ik heb het meeste van de taal geleerd
door goed naar mijn vader te luisteren,
en naar de mensen uit onze straat.
Daar dan nog eens bovenop, heb ik mij
twee boeken aangeschaft
in de bibliotheek, gelegen aan de kerk,
over de taal van Groot-Haaltert.
Die boeken zijn geschreven
door Gilbert Redant,
dat is...
de vader van het Haaltertse geschrift.
Zonder hem was er bijna geen
documentatie van het Haalterts.
God hebbe zijn ziel.
De taal Haalterts wordt niet in stand
gehouden zoals Aalsters of Ninoofs
omdat Haaltert feitelijk niet groter is dan een dorp,
en wij hebben ook geen carnaval hier,
terwijl dat dat juist zo'n cultureel opstapje is
voor lokale talen,
voor lokale spraken.
Ik doe mijn best om zoveel mogelijk
Haalterts te brabbelen
tegen mijn familie en mijn kameraden,
en ik heb een paar liedjes
in het Haalterts geschreven
voor bij de accordeon en voor
bij hip hop muziek.
Haalterts is een Klein-Brabantse taal
of een dialect.
Het is feitelijk Brabants met grote
invloed van het Oost-Vlaams,
waardoor er verschillende
vervoegingen zijn
die van beide streektalen komen.
Je hebt, bijvoorbeeld:
"È stontj gèjer"
en "stontj" is een Brabantse verleden tijd,
terwijl we ook
"Oë beldjegen èjer"
hebben,
en vervoegingen die eindigen op:
"-egen", "-tjegen" of "-tegen"
zijn van Oost-Vlaamse afkomst.
In de middeleeuwen spraken wij,
op een gegeven moment, Oost-Vlaams hier,
maar door verschuiving van het
Brabants is de taal hier veranderd.
Het Haalterts is niet zomaar wat Vlaams
met een andere uitspraak:
wij hebben een grote woordenschat, die men
in het mooi Vlaams of Nederlands niet heeft.
Bijvoorbeeld:
"Noste" = volgende
"Pertang" = nochtans
"En Pantomiene" =
een gebeurtenis die bijna onmogelijk is
Ouvèjerdeg = dom en pocherig
"Ne karrot'ntrekker" =
iemand die doet alsof
Gèjeloeëgen =
verlangend naar iets kijken
"Ne pèjeremiejester" =
een veearts
"Ne cinnemamaan" =
iemand die liegt of met grote gesten spreekt
"Drolleg" = misselijk
"Nen bezz'ager" = iemand die het geld draagt
Maar ook buiten woordenschat, zijn er ook
een paar lengte- en gewichtsmaten
die hier nog gebruikt worden, of toch alleszins
nog bekend zijn bij de mensen.
Bijvoorbeeld:
Een "el".
Dat is de afstand tussen
je elleboog en je hand,
en dat is ongeveer...
72 centimeter.
Dan een "dagwand":
dat is het gebied dat
een os op een dag kan omploegen.
Dat is...
3300 m²
En dan zijn er ook nog heel veel mensen
die hier "pond" gebruiken als gewichtsmaat
en men heeft dat
omgerekend naar een halve kilo,
maar feitelijk is dat rond de 430 gram.
Ik ga jullie nog wat uitspraken
in het Haalterts meegeven:
"È zal zoëne loeëp oël'n"
= iets dat hij niet zal willen doen
"D' endj za' 'nt outjwoëz'n"
= op het einde zullen we zien
"Dad Ooz'n Iejer doër Zè goed eet'n instekt"
= wordt gezegd over een nietsnut
"A va' krommen oës agen"
= je van de domme houden
en dan nog:
"Steek et woër da ter giejen otto's roë'n"
= stop het waar de zon niet schijnt
En als laatste wil ik alle mensen, die nog Haalterts
kunnen spreken, vanuit het diepste van mijn hart
vragen om je kinderen en
kleinkinderen Haalterts te leren
want het is toch zo'n rijke en mooie taal.
En als je niet van Haaltert afkomstig bent
of gewoon...
...of gewoon geen Haalterts kan praten,
om toch je best te doen om een stukje te leren,
je kan wat uit dit filmpje halen of
je kan een boek van Gilbert Redant kopen, om te kunnen lezen...
Misschien komt er een dag dat niemand
nog Haalterts kan spreken of verstaan,
en dan hoop ik dat dit beeldmateriaal
toch een idee kan geven
over hoe het klonk
en hoe de opbouw en de
vervoegingen in elkaar zaten.
En om af te sluiten nog drie Haaltertse
tongbrekers die je kan oefenen:
De eerste is:
"Wa riek ek ik ier?
Riek ek ik ier kak of kak ek ik ier?"
De tweede is:
"D' esp angd on de ska,
es 't dij van a, kom pak s' a."
En de derde is:
"Droë ra oër'n in e penneke gekloesjt,
as ke ze lotj vaal'n, tij' zè ze gebloesjt."
Allez, salutjes, houd jullie
goed en "de ballen", he!