1
00:00:02,220 --> 00:00:06,660
Interneti: Cybersiguria dhe Krimi

2
00:00:06,660 --> 00:00:11,080
Tung, unë quhem Jenny Martin dhe jam drejtori i cyber sigurisë ne Symantec. Sot

3
00:00:11,080 --> 00:00:16,299
cyberkrimet shkaktojnë probleme të mëdha për shoqërinë,

4
00:00:16,299 --> 00:00:22,550
personalisht, financiarisht, dhe poashtu edhe në qështje të sigurisë nacionale.

5
00:00:22,550 --> 00:00:26,660
Vetëm gjatë viteve të fundit miliona numra të kartelave janë vjedhur,

6
00:00:26,660 --> 00:00:30,539
miliona numra të sigurisë janë zbuluar, edhe centrifugat nukleare të cilat

7
00:00:30,539 --> 00:00:35,360
janë kompromisuar.

8
00:00:35,360 --> 00:00:40,090
E gjithë kjo bëhet duke i shfrytëzuar dobësitë në

9
00:00:40,090 --> 00:00:45,059
pjesën harduerike dhe softuerike ose më shpesh duke marrur avantazh të vendimeve të paqëllimshme

10
00:00:45,059 --> 00:00:53,300
të bëra nga njerëzit që e përdorin programin softuerik. Njerëzit që kryejnë këto lloj

11
00:00:53,300 --> 00:00:57,600
krimesh nuk kanë profil ose motivim, mund të jetë cdokush nga

12
00:00:57,600 --> 00:01:03,329
një terrorist internacional deri tek një adoleshent i cili ka qef mu fry para shokve.

13
00:01:03,329 --> 00:01:08,960
Sot shtetet më të mëdha jo vetem se kanë një ushtri të rregullt por poashtu kanë një ushtri kibernetike te armatosur.

14
00:01:08,960 --> 00:01:12,500
Në fakt, lufta e ardhshme boterore mund të mos luftohet fare me armë tradicionale, por me

15
00:01:12,500 --> 00:01:17,210
kompjuterë që do të përdoren për të ndalur furnizime nacinale të ujit, fusha energjetike dhe

16
00:01:17,210 --> 00:01:25,330
sisteme transoportuese. Tung unë quhem Parisa dhe punoj në Google. Kam punuar

17
00:01:25,330 --> 00:01:29,540
në shumë produkte të ndryshme dhe në shumë mënyra kam bërë programet softuerike

18
00:01:29,540 --> 00:01:33,600
më të sigurta.

19
00:01:33,600 --> 00:01:36,690
Tani le të shohim se si krimi kibernetik funksionon. Ne do te mesojmë për virusët sofuterikë, phishing.

20
00:01:36,690 --> 00:01:41,320
-

21
00:01:41,320 --> 00:01:46,170
Në biologjidhe jetë, një virus eshte nje organizem i cili shpërndahet përmes kollitjes,

22
00:01:46,170 --> 00:01:49,130
teshtitjes, ose kontaktit fizik.

23
00:01:49,130 --> 00:01:53,370
Viruset funksionojne duke infektuar qelizat, duke injektuar materialin e tyre gjenetik, dhe

24
00:01:53,370 --> 00:01:59,140
duke i perdorur ato qeliza per tu shumuar. Ata mund ta smujne shume nje njeri dhe pastaj te shperndahen tek tjetri me radhe.

25
00:01:59,140 --> 00:02:04,290
një virus kompjuterik funksionon në mënyrë të njejtë. Një virus eshte nje program i ekzekutueshem i cili

26
00:02:04,290 --> 00:02:10,090
instalohet dhe demton perdoruesin dhe kompjuterin e tyre. Eshte poashtu

27
00:02:10,090 --> 00:02:16,210
e mundur që një virus të shpërndahet edhe në kompjuterë tjere. Si hyn një virus

28
00:02:16,210 --> 00:02:19,880
në kompjuterin tuaj? Ka shumë mënyra se si një sulmues mund të infektojë

29
00:02:19,880 --> 00:02:24,730
kompjuterin e dikujt. Ata mund të jenë viktimë e instalimit të programit duke

30
00:02:24,730 --> 00:02:29,200
mos e ditur qellimin e vertete te programit, per shembull shume viruse fshihen pas perditesimeve te sigurise.

31
00:02:29,200 --> 00:02:35,920
Eshte poashtu e mundur që softueri në kompjuterin tënd të ketë një dobësi, prandaj një sulmues mund të instalojë

32
00:02:35,920 --> 00:02:39,330
vete pa ju nevojitur nje leje paraprake.

33
00:02:39,330 --> 00:02:43,590
Pasi qe nje virus ka hyre ne sistemin kompjuterik mund te fshije dhe te vjedh secilin nga files te tua,

34
00:02:43,590 --> 00:02:47,959
te kontrolloje programet, ose edhe te lejoj sulmuesin te kontrolloje kompjuterin tend ne

35
00:02:47,959 --> 00:02:50,340
distance.

36
00:02:50,340 --> 00:02:55,830
Duke përdorur viruset kompjuterike, hakeret mund te sulmojne me miliona kompjuter rreth botes

37
00:02:55,830 --> 00:03:01,280
dhe pastaj t'i perdorin ne ushtrine digjitale, poashtu e njohur si botnet, per te sulmuar dhe te demtojne webfaqe.

38
00:03:01,280 --> 00:03:07,269
Ky lloj sulmi quhet nje sulm i shperndare.

39
00:03:07,269 --> 00:03:10,470
Nje sulm i tille eshte kur hakeret e mbipopullojne nje webfaqe.

40
00:03:10,470 --> 00:03:14,840
Ky sulm vjen nga kompjuterë të ndryshëm në të njejtën kohë.

41
00:03:14,840 --> 00:03:16,540
-

42
00:03:16,540 --> 00:03:21,950
Shumica e webfaqeve janë gati të përgjigjen ne miliona kërkesa në ditë, mirëpo nëse

43
00:03:21,950 --> 00:03:25,430
i dërgon biliona kërkesa, të cilat vijnë nga vende të ndryshme,

44
00:03:25,430 --> 00:03:31,500
kompjuterët bllokohen dhe nuk përgjigjen. Një trik tjetër i përdorur nga kriminelët kibernetikë është të dërgojmë nivel të lartë të

45
00:03:31,500 --> 00:03:35,970
spam emailave si tentim për t'i mashtruar njerëzit

46
00:03:35,970 --> 00:03:39,110
për të ndarë informacion sensitiv.

47
00:03:39,110 --> 00:03:44,920
Kjo quhet phishing. Phishing është kur e merr një email

48
00:03:44,920 --> 00:03:49,590
e cila duket e besueshme e cila të kërlon që të llogiratësh në llogarinë tënde

49
00:03:49,590 --> 00:03:51,560
mirpo kur e klikon emailin të dërgon në një webfaqe fallc.

50
00:03:51,560 --> 00:03:55,599
Nëse logohesh, sulmuesit kane marrur passwordin dhe te dhenat tua.

51
00:03:55,599 --> 00:04:00,390
Hakeret mund pastaj t'i përdorin kredencialet tuaja qe ti qasen llogarive reale

52
00:04:00,390 --> 00:04:05,520
per te vjedhur informacion ose ndoshta edhe te vjedhin para. Fatmiresisht

53
00:04:05,520 --> 00:04:09,920
ka shume kompani, ligje dhe organizata qeveritare qe punojne per te bere

54
00:04:09,920 --> 00:04:14,750
internetin me te sigurte, mirpo edhe kjo nuk mjafton.

55
00:04:14,750 --> 00:04:18,450
Mund të mendoni se kur një sistem kompjuterik hakohet problemi ka qene siguria

56
00:04:18,450 --> 00:04:22,860
dizajni ose softueri. 90% të rasteve sistemi hakohet

57
00:04:22,860 --> 00:04:26,980
nga një gabim i thjeshtë i bërë nga njeriu.

58
00:04:26,980 --> 00:04:35,070
Mirpo ka hapa të cilë mund t'i marrim për të mbrojtur veten.

59
00:04:35,070 --> 00:04:39,040
Shpesh veprimet tuaja e afektojnë sigurinë e të dhënave tuaja dhe kompjuterit, por

60
00:04:39,040 --> 00:04:41,550
edhe sigurine e te tjereve ne shkollë,

61
00:04:41,550 --> 00:04:46,510
vend të punës, dhe shtëpi. Me billiona ose triliona dollarë të investuar

62
00:04:46,510 --> 00:04:51,590
kriminelet e kibernetikes bohen me te menqem cdo vit