0:00:02.220,0:00:06.660
Interneti: Cybersiguria dhe Krimi

0:00:06.660,0:00:11.080
Tung, unë quhem Jenny Martin dhe jam drejtori i cyber sigurisë ne Symantec. Sot

0:00:11.080,0:00:16.299
cyberkrimet shkaktojnë probleme të mëdha për shoqërinë,

0:00:16.299,0:00:22.550
personalisht, financiarisht, dhe poashtu edhe në qështje të sigurisë nacionale.

0:00:22.550,0:00:26.660
Vetëm gjatë viteve të fundit miliona numra të kartelave janë vjedhur,

0:00:26.660,0:00:30.539
miliona numra të sigurisë janë zbuluar, edhe centrifugat nukleare të cilat

0:00:30.539,0:00:35.360
janë kompromisuar.

0:00:35.360,0:00:40.090
E gjithë kjo bëhet duke i shfrytëzuar dobësitë në

0:00:40.090,0:00:45.059
pjesën harduerike dhe softuerike ose më shpesh duke marrur avantazh të vendimeve të paqëllimshme

0:00:45.059,0:00:53.300
të bëra nga njerëzit që e përdorin programin softuerik. Njerëzit që kryejnë këto lloj

0:00:53.300,0:00:57.600
krimesh nuk kanë profil ose motivim, mund të jetë cdokush nga

0:00:57.600,0:01:03.329
një terrorist internacional deri tek një adoleshent i cili ka qef mu fry para shokve.

0:01:03.329,0:01:08.960
Sot shtetet më të mëdha jo vetem se kanë një ushtri të rregullt por poashtu kanë një ushtri kibernetike te armatosur.

0:01:08.960,0:01:12.500
Në fakt, lufta e ardhshme boterore mund të mos luftohet fare me armë tradicionale, por me

0:01:12.500,0:01:17.210
kompjuterë që do të përdoren për të ndalur furnizime nacinale të ujit, fusha energjetike dhe

0:01:17.210,0:01:25.330
sisteme transoportuese. Tung unë quhem Parisa dhe punoj në Google. Kam punuar

0:01:25.330,0:01:29.540
në shumë produkte të ndryshme dhe në shumë mënyra kam bërë programet softuerike

0:01:29.540,0:01:33.600
më të sigurta.

0:01:33.600,0:01:36.690
Tani le të shohim se si krimi kibernetik funksionon. Ne do te mesojmë për virusët sofuterikë, phishing.

0:01:36.690,0:01:41.320
-

0:01:41.320,0:01:46.170
Në biologjidhe jetë, një virus eshte nje organizem i cili shpërndahet përmes kollitjes,

0:01:46.170,0:01:49.130
teshtitjes, ose kontaktit fizik.

0:01:49.130,0:01:53.370
Viruset funksionojne duke infektuar qelizat, duke injektuar materialin e tyre gjenetik, dhe

0:01:53.370,0:01:59.140
duke i perdorur ato qeliza per tu shumuar. Ata mund ta smujne shume nje njeri dhe pastaj te shperndahen tek tjetri me radhe.

0:01:59.140,0:02:04.290
një virus kompjuterik funksionon në mënyrë të njejtë. Një virus eshte nje program i ekzekutueshem i cili

0:02:04.290,0:02:10.090
instalohet dhe demton perdoruesin dhe kompjuterin e tyre. Eshte poashtu

0:02:10.090,0:02:16.210
e mundur që një virus të shpërndahet edhe në kompjuterë tjere. Si hyn një virus

0:02:16.210,0:02:19.880
në kompjuterin tuaj? Ka shumë mënyra se si një sulmues mund të infektojë

0:02:19.880,0:02:24.730
kompjuterin e dikujt. Ata mund të jenë viktimë e instalimit të programit duke

0:02:24.730,0:02:29.200
mos e ditur qellimin e vertete te programit, per shembull shume viruse fshihen pas perditesimeve te sigurise.

0:02:29.200,0:02:35.920
Eshte poashtu e mundur që softueri në kompjuterin tënd të ketë një dobësi, prandaj një sulmues mund të instalojë

0:02:35.920,0:02:39.330
vete pa ju nevojitur nje leje paraprake.

0:02:39.330,0:02:43.590
Pasi qe nje virus ka hyre ne sistemin kompjuterik mund te fshije dhe te vjedh secilin nga files te tua,

0:02:43.590,0:02:47.959
te kontrolloje programet, ose edhe te lejoj sulmuesin te kontrolloje kompjuterin tend ne

0:02:47.959,0:02:50.340
distance.

0:02:50.340,0:02:55.830
Duke përdorur viruset kompjuterike, hakeret mund te sulmojne me miliona kompjuter rreth botes

0:02:55.830,0:03:01.280
dhe pastaj t'i perdorin ne ushtrine digjitale, poashtu e njohur si botnet, per te sulmuar dhe te demtojne webfaqe.

0:03:01.280,0:03:07.269
Ky lloj sulmi quhet nje sulm i shperndare.

0:03:07.269,0:03:10.470
Nje sulm i tille eshte kur hakeret e mbipopullojne nje webfaqe.

0:03:10.470,0:03:14.840
Ky sulm vjen nga kompjuterë të ndryshëm në të njejtën kohë.

0:03:14.840,0:03:16.540
-

0:03:16.540,0:03:21.950
Shumica e webfaqeve janë gati të përgjigjen ne miliona kërkesa në ditë, mirëpo nëse

0:03:21.950,0:03:25.430
i dërgon biliona kërkesa, të cilat vijnë nga vende të ndryshme,

0:03:25.430,0:03:31.500
kompjuterët bllokohen dhe nuk përgjigjen. Një trik tjetër i përdorur nga kriminelët kibernetikë është të dërgojmë nivel të lartë të

0:03:31.500,0:03:35.970
spam emailave si tentim për t'i mashtruar njerëzit

0:03:35.970,0:03:39.110
për të ndarë informacion sensitiv.

0:03:39.110,0:03:44.920
Kjo quhet phishing. Phishing është kur e merr një email

0:03:44.920,0:03:49.590
e cila duket e besueshme e cila të kërlon që të llogiratësh në llogarinë tënde

0:03:49.590,0:03:51.560
mirpo kur e klikon emailin të dërgon në një webfaqe fallc.

0:03:51.560,0:03:55.599
Nëse logohesh, sulmuesit kane marrur passwordin dhe te dhenat tua.

0:03:55.599,0:04:00.390
Hakeret mund pastaj t'i përdorin kredencialet tuaja qe ti qasen llogarive reale

0:04:00.390,0:04:05.520
per te vjedhur informacion ose ndoshta edhe te vjedhin para. Fatmiresisht

0:04:05.520,0:04:09.920
ka shume kompani, ligje dhe organizata qeveritare qe punojne per te bere

0:04:09.920,0:04:14.750
internetin me te sigurte, mirpo edhe kjo nuk mjafton.

0:04:14.750,0:04:18.450
Mund të mendoni se kur një sistem kompjuterik hakohet problemi ka qene siguria

0:04:18.450,0:04:22.860
dizajni ose softueri. 90% të rasteve sistemi hakohet

0:04:22.860,0:04:26.980
nga një gabim i thjeshtë i bërë nga njeriu.

0:04:26.980,0:04:35.070
Mirpo ka hapa të cilë mund t'i marrim për të mbrojtur veten.

0:04:35.070,0:04:39.040
Shpesh veprimet tuaja e afektojnë sigurinë e të dhënave tuaja dhe kompjuterit, por

0:04:39.040,0:04:41.550
edhe sigurine e te tjereve ne shkollë,

0:04:41.550,0:04:46.510
vend të punës, dhe shtëpi. Me billiona ose triliona dollarë të investuar

0:04:46.510,0:04:51.590
kriminelet e kibernetikes bohen me te menqem cdo vit