Một loại vitamin có thể làm giảm nguy cơ bệnh tim mạch. Ăn sô-cô-la làm giảm căng thẳng ở sinh viên. Loại thuốc mới kéo dài tuổi thọ những bệnh nhân mắc bệnh hiếm gặp. Những tít báo về sức khỏe như thế này được đăng tải mỗi ngày, và đôi khi đưa những tuyên bố trái ngược nhau. Có thể có sự sai lệch giữa những tít báo bao quát thu hút sự chú ý và những kết quả cụ thể của nghiên cứu khoa học được đề cập. Vậy làm thế nào để tránh bị những tiêu đề hào nhoáng này đánh lừa? Cách tốt nhất để đánh giá độ tin cậy của một tiêu đề là nhìn qua nghiên cứu mà chúng đề cập. Chúng tôi đưa ra những tình huống nghiên cứu giả tưởng cho ba tiêu đề sau. Tiếp tục theo dõi lời giải thích cho ví dụ đầu tiên; sau đó dừng lại tại tiêu đề để trả lời câu hỏi. Đây là những tình huống đơn giản. Một nghiên cứu thực tế sẽ đi chi tiết giải thích từng yếu tố nhưng với bài tập này, hãy giả sử tất cả các thông tin cần để tìm ra lỗi đều có đủ. Hãy bắt đầu bằng việc xem xét hiệu quả lên tim mạch của loại vitamin cụ thể sau, Healthium. Nghiên cứu phát hiện ra những người tham gia dùng Healthium có mức cholesterol khỏe mạnh cao hơn nhóm dùng giả dược, tương đương với người có mức cholesterol khỏe mạnh cao tự nhiên. Những nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng người có mức cholesterol khỏe mạnh cao tự nhiên có nguy cơ mắc bệnh tim mạch rất thấp. Vậy điều gì khiến tiêu đề này bị sai lệch: “Healthium làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.” Vấn đề chính là nghiên cứu đã không thực sự điều tra liệu Healthium có làm giảm bệnh tim mạch hay không. Nó chỉ đo tác động của Healthium lên một loại cholesterol cụ thể. Sự thật là người có mức cholesterol này cao tự nhiên có nguy cơ bị bệnh tim mạch thấp hơn không có nghĩa là nó sẽ có kết quả tương tự với người nâng cao mức cholesterol bằng cách sử dụng Healthium. Bạn đã vạch trần việc "giật" tít về Healthium, hãy thử giải tiếp tiêu đề đầy lôi cuốn sau: mối quan hệ giữa việc ăn sô-cô-la và căng thẳng. Nghiên cứu giả tưởng này chiêu mộ mười sinh viên. Một nửa bắt đầu ăn một lượng sô-cô-la mỗi ngày trong khi nhóm còn lại tránh ăn sô-cô-la. Là bạn cùng lớp, họ có chung thời khoá biểu. Vào cuối nghiên cứu, sinh viên ăn sô-cô-là ít bị căng thẳng hơn những người bạn không ăn sô-cô-la. Vậy có gì sai ở tiêu đề này: “Ăn sô-cô-la làm giảm căng thẳng ở sinh viên.” Nó suy diễn kết luận tổng thể từ một mẫu nghiên cứu chỉ mười người, vì càng ít người tham gia trong mẫu ngẫu nhiên, càng ít có khả năng nó đại diện chính xác cho toàn thể. Ví dụ, trong một nhóm sinh viên rất đông một nửa là nam, một nửa là nữ, chọn ra ngẫu nhiên mười sinh viên với 70% là nam, 30% là nữ, xác suất của tỷ lệ sai lệch là 12%. Với mẫu 100 người (70:30), xác suất này nhỏ hơn 0.0025％ và với mẫu 1.000 người, tỷ lệ này là nhỏ hơn 6 x 10^-36. Tương tự, người tham gia càng ít, mỗi kết quả cá nhân càng có ảnh hưởng lên kết quả tổng thể và có thể làm sai lệch kết quả tổng quan. Tuy vậy, vẫn có nhiều lý do các nhà khoa học thực hiện những nghiên cứu nhỏ. Bằng cách bắt đầu với một nhóm nhỏ, họ có thể đánh giá liệu kết quả có đủ hứa hẹn để tiếp tục thực hiện một nghiên cứu đắt giá, toàn diện hơn. Và vài nghiên cứu cần những người tham gia rất đặc trưng khó thể chiêu mộ với số lượng lớn. Chìa khóa ở đây chính là độ tin cậy— nếu một bài báo đưa ra kết luận từ một nghiên cứu nhỏ, kết luận đó có thể không đáng tin — nhưng sẽ đáng tin cậy hơn nếu dựa trên nhiều nghiên cứu đã cho ra kết quả tương tự. Chúng ta vẫn còn một tiêu đề nữa. Ở tình huống này, nghiên cứu thử nghiệm thuốc mới cho bệnh hiếm gặp, chết người. Mẫu gồm 2.000 bệnh nhân, những người bắt đầu dùng thuốc sau khi được chẩn đoán sống lâu hơn những người dùng giả dược. Lần này, câu hỏi hơi khác một chút. Thêm một điều mà bạn nên biết, trước khi đánh giá liệu tiêu đề này có hợp lý? “Loại thuốc mới có thể kéo dài sự sống của các bệnh nhân mắc bệnh hiếm gặp.” Trước khi ra đưa ra kết luận, bạn sẽ muốn biết loại thuốc này kéo dài sự sống thêm bao lâu. Đôi khi, một nghiên cứu cho ra kết quả, có giá trị khoa học, không mấy liên quan đến thực tế. Ví dụ, một thử nghiệm lâm sàng về loại thuốc điều trị ung thư tuyến tụy cho thấy, trên thực tế, nó giúp kéo dài sự sống thêm mười ngày. Lần tới, khi tìm thấy tiêu đề về nghiên cứu y học đáng kinh ngạc hãy nhìn vào kết quả khoa học mà nó đề cập. Dù các báo cáo khoa học không phải lúc nào cũng miễn phí, bạn vẫn có thể dễ dàng tìm ra nội dung tóm lược và kết quả thí nghiệm trong bản tóm tắt miễn phí trên mạng, hoặc ngay trong bài báo. Thật hào hứng khi đọc được các tít báo về nghiên cứu khoa học nhưng việc hiểu được những kết quả nghiên cứu đó cũng rất quan trọng.