Một loại vitamin có thể
làm giảm nguy cơ bệnh tim mạch.
Ăn sô-cô-la
làm giảm căng thẳng ở sinh viên.
Loại thuốc mới kéo dài tuổi thọ
những bệnh nhân mắc bệnh hiếm gặp.
Những tít báo về sức khỏe như thế này
được đăng tải mỗi ngày,
và đôi khi đưa những tuyên bố
trái ngược nhau.
Có thể có sự sai lệch
giữa những tít báo bao quát
thu hút sự chú ý
và những kết quả cụ thể
của nghiên cứu khoa học
được đề cập.
Vậy làm thế nào để tránh bị
những tiêu đề hào nhoáng này đánh lừa?
Cách tốt nhất để đánh giá
độ tin cậy của một tiêu đề
là nhìn qua nghiên cứu
mà chúng đề cập.
Chúng tôi đưa ra
những tình huống nghiên cứu giả tưởng
cho ba tiêu đề sau.
Tiếp tục theo dõi lời giải thích
cho ví dụ đầu tiên;
sau đó dừng lại tại tiêu đề
để trả lời câu hỏi.
Đây là những tình huống đơn giản.
Một nghiên cứu thực tế sẽ đi chi tiết
giải thích từng yếu tố
nhưng với bài tập này,
hãy giả sử tất cả các thông tin cần
để tìm ra lỗi đều có đủ.
Hãy bắt đầu bằng việc xem xét
hiệu quả lên tim mạch
của loại vitamin cụ thể sau,
Healthium.
Nghiên cứu phát hiện ra
những người tham gia dùng Healthium
có mức cholesterol khỏe mạnh
cao hơn nhóm dùng giả dược,
tương đương với người
có mức cholesterol khỏe mạnh
cao tự nhiên.
Những nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng
người có mức cholesterol khỏe mạnh
cao tự nhiên
có nguy cơ mắc bệnh tim mạch
rất thấp.
Vậy điều gì
khiến tiêu đề này bị sai lệch:
“Healthium làm giảm
nguy cơ mắc bệnh tim mạch.”
Vấn đề chính là
nghiên cứu đã không thực sự điều tra
liệu Healthium
có làm giảm bệnh tim mạch hay không.
Nó chỉ đo tác động của Healthium
lên một loại cholesterol cụ thể.
Sự thật là người
có mức cholesterol này cao tự nhiên
có nguy cơ bị bệnh tim mạch
thấp hơn
không có nghĩa là
nó sẽ có kết quả tương tự
với người nâng cao mức cholesterol
bằng cách sử dụng Healthium.
Bạn đã vạch trần
việc "giật" tít về Healthium,
hãy thử giải tiếp
tiêu đề đầy lôi cuốn sau:
mối quan hệ
giữa việc ăn sô-cô-la và căng thẳng.
Nghiên cứu giả tưởng này
chiêu mộ mười sinh viên.
Một nửa bắt đầu ăn
một lượng sô-cô-la mỗi ngày
trong khi nhóm còn lại tránh ăn sô-cô-la.
Là bạn cùng lớp,
họ có chung thời khoá biểu.
Vào cuối nghiên cứu,
sinh viên ăn sô-cô-là ít bị căng thẳng hơn
những người bạn
không ăn sô-cô-la.
Vậy có gì sai ở tiêu đề này:
“Ăn sô-cô-la
làm giảm căng thẳng ở sinh viên.”
Nó suy diễn kết luận tổng thể
từ một mẫu nghiên cứu chỉ mười người,
vì càng ít người tham gia
trong mẫu ngẫu nhiên,
càng ít có khả năng
nó đại diện chính xác cho toàn thể.
Ví dụ, trong một nhóm sinh viên rất đông
một nửa là nam, một nửa là nữ,
chọn ra ngẫu nhiên
mười sinh viên
với 70% là nam, 30% là nữ,
xác suất của tỷ lệ sai lệch là 12%.
Với mẫu 100 người (70:30),
xác suất này nhỏ hơn 0.0025％
và với mẫu 1.000 người,
tỷ lệ này là nhỏ hơn 6 x 10^-36.
Tương tự, người tham gia càng ít,
mỗi kết quả cá nhân
càng có ảnh hưởng lên kết quả tổng thể
và có thể làm sai lệch
kết quả tổng quan.
Tuy vậy, vẫn có nhiều lý do
các nhà khoa học
thực hiện những nghiên cứu nhỏ.
Bằng cách bắt đầu với một nhóm nhỏ,
họ có thể đánh giá
liệu kết quả có đủ hứa hẹn
để tiếp tục thực hiện
một nghiên cứu đắt giá, toàn diện hơn.
Và vài nghiên cứu
cần những người tham gia rất đặc trưng
khó thể
chiêu mộ với số lượng lớn.
Chìa khóa ở đây chính là độ tin cậy—
nếu một bài báo đưa ra kết luận
từ một nghiên cứu nhỏ,
kết luận đó có thể không đáng tin —
nhưng sẽ đáng tin cậy hơn
nếu dựa trên nhiều nghiên cứu
đã cho ra kết quả tương tự.
Chúng ta vẫn còn một tiêu đề nữa.
Ở tình huống này, nghiên cứu thử nghiệm
thuốc mới cho bệnh hiếm gặp, chết người.
Mẫu gồm 2.000 bệnh nhân,
những người bắt đầu dùng thuốc
sau khi được chẩn đoán
sống lâu hơn
những người dùng giả dược.
Lần này, câu hỏi hơi khác một chút.
Thêm một điều mà bạn nên biết, trước khi
đánh giá liệu tiêu đề này có hợp lý?
“Loại thuốc mới có thể kéo dài sự sống
của các bệnh nhân mắc bệnh hiếm gặp.”
Trước khi ra đưa ra kết luận,
bạn sẽ muốn biết loại thuốc này
kéo dài sự sống thêm bao lâu.
Đôi khi, một nghiên cứu
cho ra kết quả,
có giá trị khoa học,
không mấy liên quan đến thực tế.
Ví dụ, một thử nghiệm lâm sàng
về loại thuốc điều trị ung thư tuyến tụy
cho thấy, trên thực tế, nó giúp
kéo dài sự sống thêm mười ngày.
Lần tới, khi tìm thấy
tiêu đề về nghiên cứu y học đáng kinh ngạc
hãy nhìn vào
kết quả khoa học mà nó đề cập.
Dù các báo cáo khoa học
không phải lúc nào cũng miễn phí,
bạn vẫn có thể dễ dàng tìm ra
nội dung tóm lược và kết quả thí nghiệm
trong bản tóm tắt miễn phí trên mạng,
hoặc ngay trong bài báo.
Thật hào hứng khi đọc được
các tít báo về nghiên cứu khoa học
nhưng việc hiểu được những kết quả
nghiên cứu đó cũng rất quan trọng.