1
00:00:06,912 --> 00:00:11,532
Tek basit bir vitamin,
kalp hastalığı riskinizi azaltabilir.

2
00:00:11,532 --> 00:00:15,522
Çikolata yemek,
öğrencilerdeki stresi azaltır.

3
00:00:15,522 --> 00:00:20,222
Nadir hastalığa yakalanmış hastaların
hayatını uzatan yeni ilaç.

4
00:00:20,222 --> 00:00:23,187
Her gün buna benzer
sağlık manşetleri yayınlanıyor,

5
00:00:23,187 --> 00:00:26,307
bazen de birbirinin zıttı
iddialar ortaya atarak.

6
00:00:26,307 --> 00:00:28,427
Genel, dikkat çeken başlıklarla

7
00:00:28,427 --> 00:00:31,537
haberin içerisindeki
sağlık araştırmalarının

8
00:00:31,537 --> 00:00:34,977
belirgin, artımlı sonuçları arasında
kopukluklar olabiliyor.

9
00:00:34,977 --> 00:00:36,777
Peki, böyle cafcaflı manşetlerin

10
00:00:36,777 --> 00:00:39,357
bizi yanlış yönlendirmesinden
nasıl sakınacağız?

11
00:00:39,357 --> 00:00:42,467
Bir manşetin güvenilirliğini
değerlendirmenin en iyi yolu

12
00:00:42,467 --> 00:00:45,807
dayandığı orijinal rapora bakmaktır.

13
00:00:45,807 --> 00:00:50,497
Bu üç manşetin her biri için
farazi senaryolar geliştirdik.

14
00:00:50,507 --> 00:00:53,357
İlk örneğin açıklaması için
izlemeye devam edin;

15
00:00:53,357 --> 00:00:56,447
daha sonra manşette durdurun
ve soruyu cevaplayın.

16
00:00:56,447 --> 00:00:58,517
Bunlar basitleştirilmiş senaryolardır.

17
00:00:58,517 --> 00:01:02,827
Gerçek bir çalışma çok daha fazla etmeni
ve onları nasıl dahil ettiğini içerir

18
00:01:02,827 --> 00:01:04,837
ama bu örnek için

19
00:01:04,837 --> 00:01:08,837
ihtiyacınız olan tüm bilginin
dahil olduğunu varsayın.

20
00:01:11,048 --> 00:01:15,038
Healthium diye bir vitaminin 
kardiyovasküler etkilerini

21
00:01:15,038 --> 00:01:17,068
düşünerek başlayalım.

22
00:01:17,068 --> 00:01:20,668
Araştırma sonucu, Healthium kullananların
sağlıklı kolesterol seviyelerinin

23
00:01:20,668 --> 00:01:24,078
plasebo alanlara göre
daha yüksek olduğunu gösteriyor.

24
00:01:24,078 --> 00:01:26,566
Bu türdeki kolesterol seviyeleri

25
00:01:26,566 --> 00:01:29,936
doğal şekilde yüksek olan 
kişilere yakın hale geliyor.

26
00:01:29,936 --> 00:01:33,416
Daha önceki araştırmalar sağlıklı
kolesterolleri doğal şekilde yüksek olan

27
00:01:33,416 --> 00:01:37,486
insanların kalp hastalığı oranlarının 
daha düşük olduğunu göstermiştir.

28
00:01:37,486 --> 00:01:39,991
Bu manşeti yanıltıcı yapan nedir:

29
00:01:39,991 --> 00:01:44,311
"Healthium kalp hastalığı 
riskini azaltır."

30
00:01:44,311 --> 00:01:48,791
Bu manşetteki problem araştırmanın
Healthium'un kalp hastalığı riskini

31
00:01:48,791 --> 00:01:51,561
azaltıp azaltmadığını 
araştırmamış olmasıdır.

32
00:01:51,561 --> 00:01:56,791
Sadece Healthium'un belirli bir tür
kolesterol seviyesine etkisini ölçmüştür.

33
00:01:56,791 --> 00:01:59,931
Bu tür kolesterol seviyeleri doğal olarak
yüksek olan insanların

34
00:01:59,931 --> 00:02:01,951
kalp krizi risklerinin az olması gerçeği,

35
00:02:01,951 --> 00:02:05,541
Healthium kullanarak kolesterol
seviyelerini arttıranlar için de

36
00:02:05,541 --> 00:02:07,731
gerçek olacağı anlamına gelmez.

37
00:02:07,731 --> 00:02:10,141
Healthium vakasını çözdüğünüze göre

38
00:02:10,141 --> 00:02:13,581
şimdi bir de albenisi olan 
bir gizemi çözmeyi deneyin:

39
00:02:13,581 --> 00:02:17,321
Çikolata yemek ile stres 
arasındaki ilişki.

40
00:02:17,321 --> 00:02:20,281
Bu farazi çalışma 
10 öğrenciden oluşuyor.

41
00:02:20,281 --> 00:02:23,531
Öğrencilerin yarısı günlük 
çikolata dozlarını tüketirken

42
00:02:23,531 --> 00:02:25,141
diğer yarısı bundan kaçınıyor.

43
00:02:25,141 --> 00:02:28,691
Sınıf arkadaşları oldukları için
aynı günlük çizelgeyi takip ediyorlar.

44
00:02:28,691 --> 00:02:31,321
Çalışmanın sonunda çikolata yiyenler

45
00:02:31,321 --> 00:02:35,451
çikolatadan mahrum arkadaşlarına göre
daha az stresli oluyorlar.

46
00:02:35,451 --> 00:02:37,301
Bu başlıkta ne yanlış var:

47
00:02:37,301 --> 00:02:41,371
"Çikolata yemek 
öğrencilerde stresi azaltır."

48
00:02:43,408 --> 00:02:48,638
Öğrencilerin geneli hakkında 10 kişiden
bir sonuca varmak pek sağlıklı değildir.

49
00:02:48,638 --> 00:02:52,024
Bunun nedeni, bir örneklem içerisinde
ne kadar az katılımcı varsa

50
00:02:52,024 --> 00:02:57,914
hedef kitleyi temsil etme 
ihtimallerinin o kadar az olmasındandır.

51
00:02:57,934 --> 00:03:02,734
Örneğin; yarısı erkek, yarısı kadın 
olan bir öğrenci nüfusundan

52
00:03:02,734 --> 00:03:06,034
%70 erkek, %30 kadın olacak şekilde

53
00:03:06,034 --> 00:03:10,144
10 kişilik dengesiz bir örneklem
seçme ihtimali %12'dir.

54
00:03:10,144 --> 00:03:15,693
100 kişilik bir örneklemde aynı dengesiz
durum ihtimali ise %0.0025'ten azdır

55
00:03:15,693 --> 00:03:22,785
ve 1000 kişilik bir örneklemde
ihtimal %6x10^-36'dan azdır.

56
00:03:22,795 --> 00:03:25,137
Benzer şekilde daha az katılımcı ile

57
00:03:25,137 --> 00:03:29,340
her bir bireyin genel sonuç 
üzerindeki etkisi daha büyüktür—

58
00:03:29,340 --> 00:03:32,550
bu yüzden büyük resmi saptırabilirler.

59
00:03:32,550 --> 00:03:37,430
Bilim insanlarının küçük ölçekli çalışma
yapmaları için hala iyi nedenleri vardır.

60
00:03:37,440 --> 00:03:39,269
Küçük bir örneklem ile başlayarak

61
00:03:39,269 --> 00:03:42,039
sonuçların daha kapsamlı 
ve maliyetli bir çalışmak yapmaya

62
00:03:42,039 --> 00:03:45,139
değer olup olmadığını
değerlendirebilirler.

63
00:03:45,139 --> 00:03:48,819
Bazı araştırmalar da büyük sayılarda
bulunmaları imkansız olan

64
00:03:48,819 --> 00:03:51,999
çok özel katılımcılara ihtiyaç duyabilir.

65
00:03:51,999 --> 00:03:54,329
Kilit nokta tekrarlanabilirliktir—

66
00:03:54,329 --> 00:03:57,629
bir makale küçük bir çalışmadan 
sonuç çıkarıyorsa

67
00:03:57,629 --> 00:03:59,649
o sonuç şüpheli olabilir—

68
00:03:59,649 --> 00:04:03,099
ancak benzer sonuçlar bulmuş olan
birçok çalışmaya dayanıyorsa

69
00:04:03,099 --> 00:04:04,699
daha güvenilirdir.

70
00:04:04,699 --> 00:04:06,919
Hala bir bulmacamız daha var.

71
00:04:06,919 --> 00:04:11,839
Bu senaryoda nadir ve ölümcül bir hastalık
için yeni ilaç test edilmiştir.

72
00:04:11,839 --> 00:04:14,156
2.000 hastalık örneklemde

73
00:04:14,156 --> 00:04:17,636
tanı sonrası ilacı kullanmaya başlayanlar

74
00:04:17,636 --> 00:04:21,052
plasebo alanlara göre
daha uzun yaşıyorlar.

75
00:04:21,052 --> 00:04:23,642
Bu sefer, soru biraz farklı.

76
00:04:23,642 --> 00:04:28,012
"Yeni ilaç, nadir bir hastalığa yakalanmış
hastaların ömrünü uzatıyor" başlığının

77
00:04:28,012 --> 00:04:33,619
doğru olup olmadığına karar verebilmek
için bilmek isteyeceğiniz şey nedir?

78
00:04:34,782 --> 00:04:36,472
Böyle bir söylemde bulunmadan önce

79
00:04:36,472 --> 00:04:40,792
ilacın hastaların yaşamını 
ne kadar uzattığını bilmek istersiniz.

80
00:04:40,792 --> 00:04:44,853
Bazen, bir çalışmanın sonucu
bilimsel olarak geçerli olsa da

81
00:04:44,853 --> 00:04:48,243
gerçek dünyada pek etkileri yoktur.

82
00:04:48,243 --> 00:04:52,941
Örneğin, bir pankreas kanser ilacının
gerçek hayat klinik testinde

83
00:04:52,941 --> 00:04:57,457
tahmini ömrü 10 gün 
arttırdığı tespit ediliyor.

84
00:04:57,457 --> 00:05:00,277
Bir daha şaşırtıcı 
bir sağlık manşeti gördüğünüzde

85
00:05:00,277 --> 00:05:04,027
raporunu verdiği bilime bir göz atın.

86
00:05:04,027 --> 00:05:06,957
Tam metinlerine ücret 
ödemeden ulaşamasanız bile

87
00:05:06,957 --> 00:05:10,847
deney tasarımlarının 
özetlerini ve sonuçlarını

88
00:05:10,847 --> 00:05:13,177
ücretsiz sunulan özetlerde,

89
00:05:13,177 --> 00:05:16,361
hatta haber metninin 
içinde bulabilirsiniz.

90
00:05:16,361 --> 00:05:19,671
Bilimsel araştırmaların haberlerde
yer aldığını görmek heyecan verici

91
00:05:19,671 --> 00:05:23,401
ve çalışmaların bulgularını
anlamak önemlidir.