Tek basit bir vitamin,
kalp hastalığı riskinizi azaltabilir.
Çikolata yemek,
öğrencilerdeki stresi azaltır.
Nadir hastalığa yakalanmış hastaların
hayatını uzatan yeni ilaç.
Her gün buna benzer
sağlık manşetleri yayınlanıyor,
bazen de birbirinin zıttı
iddialar ortaya atarak.
Genel, dikkat çeken başlıklarla
haberin içerisindeki
sağlık araştırmalarının
belirgin, artımlı sonuçları arasında
kopukluklar olabiliyor.
Peki, böyle cafcaflı manşetlerin
bizi yanlış yönlendirmesinden
nasıl sakınacağız?
Bir manşetin güvenilirliğini
değerlendirmenin en iyi yolu
dayandığı orijinal rapora bakmaktır.
Bu üç manşetin her biri için
farazi senaryolar geliştirdik.
İlk örneğin açıklaması için
izlemeye devam edin;
daha sonra manşette durdurun
ve soruyu cevaplayın.
Bunlar basitleştirilmiş senaryolardır.
Gerçek bir çalışma çok daha fazla etmeni
ve onları nasıl dahil ettiğini içerir
ama bu örnek için
ihtiyacınız olan tüm bilginin
dahil olduğunu varsayın.
Healthium diye bir vitaminin
kardiyovasküler etkilerini
düşünerek başlayalım.
Araştırma sonucu, Healthium kullananların
sağlıklı kolesterol seviyelerinin
plasebo alanlara göre
daha yüksek olduğunu gösteriyor.
Bu türdeki kolesterol seviyeleri
doğal şekilde yüksek olan
kişilere yakın hale geliyor.
Daha önceki araştırmalar sağlıklı
kolesterolleri doğal şekilde yüksek olan
insanların kalp hastalığı oranlarının
daha düşük olduğunu göstermiştir.
Bu manşeti yanıltıcı yapan nedir:
"Healthium kalp hastalığı
riskini azaltır."
Bu manşetteki problem araştırmanın
Healthium'un kalp hastalığı riskini
azaltıp azaltmadığını
araştırmamış olmasıdır.
Sadece Healthium'un belirli bir tür
kolesterol seviyesine etkisini ölçmüştür.
Bu tür kolesterol seviyeleri doğal olarak
yüksek olan insanların
kalp krizi risklerinin az olması gerçeği,
Healthium kullanarak kolesterol
seviyelerini arttıranlar için de
gerçek olacağı anlamına gelmez.
Healthium vakasını çözdüğünüze göre
şimdi bir de albenisi olan
bir gizemi çözmeyi deneyin:
Çikolata yemek ile stres
arasındaki ilişki.
Bu farazi çalışma
10 öğrenciden oluşuyor.
Öğrencilerin yarısı günlük
çikolata dozlarını tüketirken
diğer yarısı bundan kaçınıyor.
Sınıf arkadaşları oldukları için
aynı günlük çizelgeyi takip ediyorlar.
Çalışmanın sonunda çikolata yiyenler
çikolatadan mahrum arkadaşlarına göre
daha az stresli oluyorlar.
Bu başlıkta ne yanlış var:
"Çikolata yemek
öğrencilerde stresi azaltır."
Öğrencilerin geneli hakkında 10 kişiden
bir sonuca varmak pek sağlıklı değildir.
Bunun nedeni, bir örneklem içerisinde
ne kadar az katılımcı varsa
hedef kitleyi temsil etme
ihtimallerinin o kadar az olmasındandır.
Örneğin; yarısı erkek, yarısı kadın
olan bir öğrenci nüfusundan
%70 erkek, %30 kadın olacak şekilde
10 kişilik dengesiz bir örneklem
seçme ihtimali %12'dir.
100 kişilik bir örneklemde aynı dengesiz
durum ihtimali ise %0.0025'ten azdır
ve 1000 kişilik bir örneklemde
ihtimal %6x10^-36'dan azdır.
Benzer şekilde daha az katılımcı ile
her bir bireyin genel sonuç
üzerindeki etkisi daha büyüktür—
bu yüzden büyük resmi saptırabilirler.
Bilim insanlarının küçük ölçekli çalışma
yapmaları için hala iyi nedenleri vardır.
Küçük bir örneklem ile başlayarak
sonuçların daha kapsamlı
ve maliyetli bir çalışmak yapmaya
değer olup olmadığını
değerlendirebilirler.
Bazı araştırmalar da büyük sayılarda
bulunmaları imkansız olan
çok özel katılımcılara ihtiyaç duyabilir.
Kilit nokta tekrarlanabilirliktir—
bir makale küçük bir çalışmadan
sonuç çıkarıyorsa
o sonuç şüpheli olabilir—
ancak benzer sonuçlar bulmuş olan
birçok çalışmaya dayanıyorsa
daha güvenilirdir.
Hala bir bulmacamız daha var.
Bu senaryoda nadir ve ölümcül bir hastalık
için yeni ilaç test edilmiştir.
2.000 hastalık örneklemde
tanı sonrası ilacı kullanmaya başlayanlar
plasebo alanlara göre
daha uzun yaşıyorlar.
Bu sefer, soru biraz farklı.
"Yeni ilaç, nadir bir hastalığa yakalanmış
hastaların ömrünü uzatıyor" başlığının
doğru olup olmadığına karar verebilmek
için bilmek isteyeceğiniz şey nedir?
Böyle bir söylemde bulunmadan önce
ilacın hastaların yaşamını
ne kadar uzattığını bilmek istersiniz.
Bazen, bir çalışmanın sonucu
bilimsel olarak geçerli olsa da
gerçek dünyada pek etkileri yoktur.
Örneğin, bir pankreas kanser ilacının
gerçek hayat klinik testinde
tahmini ömrü 10 gün
arttırdığı tespit ediliyor.
Bir daha şaşırtıcı
bir sağlık manşeti gördüğünüzde
raporunu verdiği bilime bir göz atın.
Tam metinlerine ücret
ödemeden ulaşamasanız bile
deney tasarımlarının
özetlerini ve sonuçlarını
ücretsiz sunulan özetlerde,
hatta haber metninin
içinde bulabilirsiniz.
Bilimsel araştırmaların haberlerde
yer aldığını görmek heyecan verici
ve çalışmaların bulgularını
anlamak önemlidir.