WEBVTT

00:00:07.155 --> 00:00:11.650
Dugo pre nego što je Dekart slavno izjavio
"Mislim, dakle postojim,"

00:00:11.650 --> 00:00:13.251
i još dugo posle toga,

00:00:13.251 --> 00:00:15.282
slični naučnici i filozofi

00:00:15.282 --> 00:00:19.095
uporno pokušavaju da odgonetnu
zagonetku um-telo.

00:00:19.095 --> 00:00:23.562
Da li je um neki zaseban, nematerijalni
entitet koji upravlja mašinom od mesa?

00:00:23.562 --> 00:00:27.321
Ili je samo naročito nedostižan deo
našeg fizičkog tela,

00:00:27.321 --> 00:00:30.323
kako može da prevede ulazne jedinice
naših životinjskih čula

00:00:30.323 --> 00:00:34.771
u neka naizgled nefizička iskustva
koja nazivamo mislima?

00:00:34.771 --> 00:00:37.215
Ali iako su odgovori predmet
beskrajne debate,

00:00:37.215 --> 00:00:39.884
novija istraživanja navode
da deo problema leži u tome

00:00:39.884 --> 00:00:42.549
kako formulišemo pitanja na prvom mestu,

00:00:42.549 --> 00:00:46.614
pretpostavljajući razliku između
čulne percepcije i ideja

00:00:46.614 --> 00:00:48.872
koja možda i ne postoji.

00:00:48.872 --> 00:00:51.074
Tradicionalni model naše mentalne funkcije

00:00:51.074 --> 00:00:54.778
kaže da čula obezbeđuju zasebne podatke
našem mozgu

00:00:54.778 --> 00:00:58.725
koji se onda prevode u prikladne
mentalne fenomene:

00:00:58.725 --> 00:01:04.509
vizualne slike u drveće, audio doživljaje
u pesmu ptica, i tako dalje.

00:01:04.509 --> 00:01:06.793
Ali povremeno, srećemo ljude

00:01:06.793 --> 00:01:10.914
čija se čula međusobno mešaju,
omogućavajući im da čuju boje,

00:01:10.914 --> 00:01:12.771
ili da osete ukus zvuka.

00:01:12.771 --> 00:01:15.901
Do skoro, opšte poimanje ovog fenomena

00:01:15.901 --> 00:01:17.061
zvanog sinestezija,

00:01:17.061 --> 00:01:19.905
bilo je da postoji direktna veza
između delova mozga

00:01:19.905 --> 00:01:22.039
odgovornih za čulne podsticaje kao što je

00:01:22.039 --> 00:01:26.825
sposobnost da se vidi žuta boja
nakon što se čuje ravan b ton.

00:01:26.825 --> 00:01:29.095
Ali novije studije su pokazale
da se sinestezija

00:01:29.095 --> 00:01:31.742
u stvari događa posredstvom
našeg razumevanja

00:01:31.742 --> 00:01:36.193
oblika, boja i zvukova
koje naša čula shvataju.

00:01:36.193 --> 00:01:39.060
Kako bi se ovi doživljaji
ukrštenih čula dogodili,

00:01:39.060 --> 00:01:43.032
ideje i koncepti viših nivoa
koje naš um povezuje

00:01:43.032 --> 00:01:46.060
sa čulnim ulaznim jedinicama
moraju biti aktivirani.

00:01:46.060 --> 00:01:50.831
Na primer, ovaj oblik može se protumačiti
ili kao slovo "s" ili broj "5",

00:01:50.831 --> 00:01:54.525
i sinestete povezuju svaki od njih
sa različitim bojama ili zvukovima

00:01:54.525 --> 00:01:56.437
na osnovu toga kako ih interpretiraju

00:01:56.437 --> 00:02:00.615
bez obzira na to što vizuelni nadražaj
ostaje identičan.

00:02:00.615 --> 00:02:04.484
U drugoj studiji, sinesteti su stvorili
nove asocijacije sa bojama

00:02:04.484 --> 00:02:08.488
za nepoznata slova, nakon što su saznali
šta slova predstavljaju.

00:02:08.488 --> 00:02:12.433
Tako da, iz razloga što se zasniva na vezi
između ideja i čula,

00:02:12.433 --> 00:02:15.321
ova mentalna pojava
koja je osnova sinestezije

00:02:15.321 --> 00:02:18.187
poznata je kao ideastezija.

00:02:18.187 --> 00:02:20.467
Sinestezija se dešava
samo kod nekih ljudi,

00:02:20.467 --> 00:02:23.179
iako bi mogla biti češća
nego što se ranije verovalo.

00:02:23.179 --> 00:02:26.890
Ali sama ideastezija je
ključni deo naših života.

00:02:26.890 --> 00:02:32.336
Skoro svi mi povezujemo crvenu boju
sa toplotom, a plavu sa hladnoćom.

00:02:32.336 --> 00:02:35.920
Mnogi bi se složili da su svetle boje,
slova u kurzivu, i tanke linije

00:02:35.920 --> 00:02:37.066
visokog tona,

00:02:37.066 --> 00:02:39.439
dok su zemljane nijanse niskog tona.

00:02:39.439 --> 00:02:43.348
I dok su mnoge od ovih asocijacija
usvojene kroz izloženost kulturi,

00:02:43.348 --> 00:02:47.241
neke su pronađene kod
novorođenčadi i majmuna,

00:02:47.241 --> 00:02:51.021
odakle sledi da se bar sa nekim
od ovih asocijacija rađamo.

00:02:51.021 --> 00:02:54.263
Kada su upitani da izaberu između
dva moguća imena za ova dva oblika,

00:02:54.263 --> 00:02:57.480
ljudi iz potpuno drugačijih kulturoloških
i jezičkih pozadina,

00:02:57.480 --> 00:03:00.976
u većini slučajeva složili su se
da je "kiki" šiljata zvezda,

00:03:00.976 --> 00:03:03.654
dok je "buba" okrugla grudvica,

00:03:03.654 --> 00:03:06.875
oba zbog samih zvukova,
i oblika naših usana

00:03:06.875 --> 00:03:08.050
dok ih izgovaramo.

00:03:08.050 --> 00:03:09.923
I ovo dovodi do još više asocijacija

00:03:09.923 --> 00:03:12.069
unutar bogate semantičke mreže.

00:03:12.069 --> 00:03:14.390
Kiki je opisan kao nervozan i pametan,

00:03:14.390 --> 00:03:17.896
dok je buba doživljavan kao lenj i spor.

00:03:17.896 --> 00:03:20.873
Sve ovo ukazuje na to da
naša svakodnevna iskustva

00:03:20.873 --> 00:03:25.889
boja, zvukova i drugih nadražaja
ne stanuju na odvojenim čulnim ostrvima

00:03:25.889 --> 00:03:28.627
već da su organizovana u mreže asocijacija

00:03:28.627 --> 00:03:30.837
slične mreži jezika.

00:03:30.837 --> 00:03:33.102
To nam omogućava da razumemo metafore

00:03:33.102 --> 00:03:35.033
iako one nemaju logičkog smisla,

00:03:35.033 --> 00:03:38.244
kao što je poređenje snega
sa belim pokrivačem,

00:03:38.244 --> 00:03:41.555
na osnovu zajedničkog
osećaja mekoće i lakoće.

00:03:41.555 --> 00:03:44.385
Ideastezija je možda presudna za umetnost,

00:03:44.385 --> 00:03:48.196
koja se zasniva na sintezi
konceptulanog i emocionalnog.

00:03:48.196 --> 00:03:52.023
Kod velike umetnosti, ideja i osećaj
međusobno se upotpunjuju,

00:03:52.023 --> 00:03:54.894
bilo da li se tekst pesme
savršeno uklapa sa melodijom,

00:03:54.894 --> 00:03:56.690
tematski sadržaj slike

00:03:56.690 --> 00:03:59.058
pojačan korišćenjem boja
i pokreta četkice,

00:03:59.058 --> 00:04:01.135
ili dobro osmišljen zaplet romana

00:04:01.135 --> 00:04:03.555
prenesen perfektno izrađenim rečenicama.

00:04:03.555 --> 00:04:07.968
Najvažnije, mreža asocijacija
formirana ideastezijom

00:04:07.968 --> 00:04:10.731
možda nije samo slična
našoj jezičkoj mreži

00:04:10.731 --> 00:04:13.457
već, u stvari, može biti
njen sastavni deo.

00:04:13.457 --> 00:04:15.075
Pre nego tradicionalni pogled,

00:04:15.075 --> 00:04:18.226
gde naša čula prvo opažaju
niz boja i oblika,

00:04:18.226 --> 00:04:19.769
ili neke vibracije u vazduhu,

00:04:19.769 --> 00:04:22.884
i naš um ih onda klasifikuje
kao drvo ili sirenu,

00:04:22.884 --> 00:04:27.523
ideastezija sugeriše da se ova dva procesa
dešavaju simultano.

00:04:27.523 --> 00:04:32.526
Naša čulna percepcija oblikovana je našim
konceptualnim razumevanjem sveta.

00:04:32.526 --> 00:04:36.284
I tako su povezani da jedan
ne može da postoji bez drugog.

00:04:36.284 --> 00:04:39.777
Ako je ovaj model koji ideastezija
predlaže tačan,

00:04:39.777 --> 00:04:42.311
može imati značajne implikacije
na neke od najvećih

00:04:42.311 --> 00:04:46.578
naučnih i filozofskih pitanja
u vezi sa naukom o umu.

00:04:46.578 --> 00:04:48.739
Bez već postojećeg koncepta sebe,

00:04:48.739 --> 00:04:52.761
Dekart ne bi imao "ja"
kojem bi pripisao mišljenje.

00:04:52.761 --> 00:04:56.856
I bez već postojeće mreže međusobno
povezanih i različitih koncepata,

00:04:56.856 --> 00:05:00.969
naša čulna iskustva sveta bila bi
nediferencirana masa

00:05:00.969 --> 00:05:04.751
pre nego izolovani objekti
koje zapravo razumemo.

00:05:04.751 --> 00:05:08.232
Za nauku, zadatak je pronaći
gde se ova mreža nalazi,

00:05:08.232 --> 00:05:11.950
kako se formira i kako međusobno deluje
sa eksternim nadražajima.

00:05:11.950 --> 00:05:14.572
Za filozofiju, izazov je promisliti

00:05:14.572 --> 00:05:18.601
šta ovaj novi model svesti znači
za naše razumevanje sebe

00:05:18.601 --> 00:05:21.107
i naše veze sa svetom koji nas okružuje.