WEBVTT

00:00:06.971 --> 00:00:11.031
Pre stotinu godina,
Inke su razvile domišljate oklope

00:00:11.031 --> 00:00:15.871
koji su mogli da se saviju
kada prime udarce koplja i buzdovana,

00:00:15.871 --> 00:00:20.277
štiteći ratnike čak i od
najžešćih fizičkih napada.

00:00:20.277 --> 00:00:24.557
Ove tvrde strukture nisu napravljenje
od čelika ili gvožđa,

00:00:24.557 --> 00:00:28.765
nego od nečeg neočekivano
mekog, od pamuka.

00:00:28.765 --> 00:00:31.976
Ovi debelo tkani, slojeviti pamučni umeci

00:00:31.976 --> 00:00:36.205
su mogli da raspodele energiju udarca
duž velike površine,

00:00:36.205 --> 00:00:40.045
braneći ratnike bez ograničavanja
njihove pokretljivosti.

NOTE Paragraph

00:00:40.479 --> 00:00:42.990
Ove naizled kontradiktorne karakteristike,

00:00:42.990 --> 00:00:46.815
jačina i fleksibilnost,
mekoća i istrajnost,

00:00:46.815 --> 00:00:52.289
potiču od zamršene biologije
skoro nevidljivih pamučnih vlakana.

NOTE Paragraph

00:00:52.625 --> 00:00:56.575
Ova vlakna počinju život
duboko unutar cveta pamuka,

00:00:56.575 --> 00:00:58.565
na površini semena.

00:00:58.565 --> 00:01:03.157
Jedno seme proizvodi čak 16.000 vlakana,

00:01:03.157 --> 00:01:07.127
ona izlaze iz povšine semena
kao minijaturni baloni vode.

00:01:07.530 --> 00:01:10.750
Svako vlakno pamuka je,
bez obzira koliko izraste,

00:01:10.750 --> 00:01:13.185
napravljeno od samo jedne ćelije.

00:01:13.185 --> 00:01:16.975
Ta ćelija ima više slojeva ćelijskog zida.

00:01:16.975 --> 00:01:20.115
Nakon nekoliko dana, strane prvog sloja,

00:01:20.115 --> 00:01:22.245
koje se zovu ćelije primarnog zida,

00:01:22.245 --> 00:01:25.605
se ukrućuju, terajući ćeliju
da raste u jednom pravcu

00:01:25.605 --> 00:01:28.322
i uzrokuju da se vlakno izduži.

NOTE Paragraph

00:01:28.575 --> 00:01:32.345
Vlakno se brzo izduži, za oko 16 dana.

00:01:32.345 --> 00:01:36.510
Onda počinje sledeća faza,
ojačanje zida ćelije.

00:01:36.510 --> 00:01:40.765
To radi tako što proizvodi više celuloze.

00:01:40.765 --> 00:01:45.035
Celuloza čini 34 procenta
ćelijskg zida u ovoj fazi

00:01:45.035 --> 00:01:47.110
i taj procenat se brzo povećava.

00:01:47.110 --> 00:01:50.250
Ovaj novi razvoj takođe ojačava zid ćelije

00:01:50.250 --> 00:01:53.670
tako što se protivi zrnu postojećeg zida.

00:01:53.670 --> 00:01:58.049
Ojačani zid je krući,
ograničavajući dalji rast.

00:01:58.049 --> 00:02:01.554
To znači da ako vlakno prepravi
svoje zidove prerano,

00:02:01.554 --> 00:02:02.584
biće kratko,

00:02:02.584 --> 00:02:05.904
i naposletku će stvoriti
grubu, slabu tkaninu.

00:02:05.904 --> 00:02:08.750
A ako jačanje zida ćelije počne prekasno,

00:02:08.750 --> 00:02:10.920
zid neće očvrsnuti dovoljno,

00:02:10.920 --> 00:02:15.100
i proizvodiće vlakna koja nisu
dovoljno jaka da drže tkanine u celosti.

NOTE Paragraph

00:02:15.100 --> 00:02:17.096
U idealnim uslovima za rast,

00:02:17.096 --> 00:02:23.892
pri tačnoj temperaturi, sa vodom,
đubrivom, deratizacijom i svetlom

00:02:23.892 --> 00:02:28.472
vlakno pamuka može da bude
do 3,6 centimetara dugačko

00:02:28.472 --> 00:02:32.082
i sa širinom samo 25 mikrometara.

00:02:32.082 --> 00:02:35.070
Dugačka, tanka vlakna mogu
da se zamotaju jedno o drugo

00:02:35.070 --> 00:02:37.800
bolje nego kraća, deblja vlakna,

00:02:37.800 --> 00:02:41.740
što znači da ona duga, tanka vlakna
prave snažnije niti

00:02:41.740 --> 00:02:44.279
koje se drže bolje kao materijal.

00:02:44.279 --> 00:02:47.150
Pamuk sa ovakvim kvalitetima
ima raznolike upotrebe,

00:02:47.150 --> 00:02:50.090
od meke tekstilne robe
do novčanica za američki dolar,

00:02:50.090 --> 00:02:53.143
koje sadže 75% pamuka.

NOTE Paragraph

00:02:53.143 --> 00:02:56.058
Sledeća presudna faza rasta
vlakna pamuka

00:02:56.058 --> 00:02:59.348
počinje kad se zadeblja
njegov sekundarni ćelijski zid,

00:02:59.348 --> 00:03:04.037
tako što dostavlja velike količine
celuloze u sekundarni sloj.

00:03:04.037 --> 00:03:08.507
Celuloza tako čini
preko 90% težine vlakna.

00:03:08.507 --> 00:03:10.655
Što više celuloze bude dostavljeno,

00:03:10.655 --> 00:03:13.278
to će taj sekundarni sloj postati gušći,

00:03:13.278 --> 00:03:16.338
a ovo određuje jačinu konačnog vlakna.

NOTE Paragraph

00:03:16.338 --> 00:03:20.072
Ova faza je esencijalna
za razvoj dugotrajnog materijala

00:03:20.072 --> 00:03:22.618
kao na primer majice.

00:03:22.618 --> 00:03:26.548
Sposobnost odeće da izdrži godine
pranja i nošenja

00:03:26.548 --> 00:03:30.958
je u velikoj meri određena
debljinom tog sekundarnog zida ćelije.

00:03:30.958 --> 00:03:31.995
S druge strane,

00:03:31.995 --> 00:03:35.800
njegova mekoća je uslovljena
dužinom vlakna,

00:03:35.800 --> 00:03:39.826
i zasniva se na prepravljanju
primarnog zida ćelija.

NOTE Paragraph

00:03:40.430 --> 00:03:44.571
Na kraju, nakon oko 50 dana,
vlakno je potpuno naraslo.

00:03:44.571 --> 00:03:47.170
Živa materija unutar ćelije umire,

00:03:47.170 --> 00:03:50.390
ostavljajući za sobom samo celulozu.

00:03:50.390 --> 00:03:55.707
Osušene ljuske semena pamuka, ili omotači,
koje okružuju vlakna se otvaraju,

00:03:55.707 --> 00:04:01.175
i započinje raznošenje nekoliko hiljada
ćelija vlakana u paperjastom obliku.

00:04:01.175 --> 00:04:05.115
Tanke niti vlakana koje vidimo
su tanje su od ljudske kose,

00:04:05.115 --> 00:04:09.418
i ostaci onih gustih,
osušenih zidova celuloze.

NOTE Paragraph

00:04:09.819 --> 00:04:13.099
Desetine hiljada ovih vlakana,
koja su zavrtena u oblik prediva,

00:04:13.099 --> 00:04:17.535
će se koristiti za pravljenje svega,
od tkanine, do filtera za kafu, pelena

00:04:17.535 --> 00:04:19.110
i mreža za pecanje.

00:04:19.110 --> 00:04:21.155
I uz pomoć moderne nauke,

00:04:21.155 --> 00:04:26.092
pamuk možda uskoro bude mekši,
snažniji, i izdržljiviji nego ikad

00:04:26.092 --> 00:04:29.522
dok istraživači ispituju
kako da optimizuju njegov rast

00:04:29.522 --> 00:04:33.255
na osnovu hranljivih sastojaka,
vremenskih uslova i genetike.