WEBVTT

00:00:06.971 --> 00:00:11.031
Wieki temu Inkowie stworzyli
pomysłowy rodzaj opancerzenia,

00:00:11.031 --> 00:00:15.871
który amortyzował uderzenia
ostrych włóczni i maczug,

00:00:15.871 --> 00:00:20.277
chroniąc wojowników przed nawet
najbardziej zaciekłymi ciosami.

00:00:20.277 --> 00:00:24.557
Nie był on zrobiony z żelaza czy stali,

00:00:24.557 --> 00:00:28.765
lecz z nieoczekiwanie
delikatnego materiału - bawełny.

00:00:28.765 --> 00:00:31.976
Gęsto utkane, wielowarstwowe
bawełniane okrycia

00:00:31.976 --> 00:00:36.205
rozkładały siłę ciosu
na większą powierzchnię,

00:00:36.205 --> 00:00:39.509
zapewniając osłonę walczącym,
nie ograniczając jednak ich sprawności.

NOTE Paragraph

00:00:40.479 --> 00:00:42.990
Te pozornie sprzeczne właściwości,

00:00:42.990 --> 00:00:46.815
wytrzymałość i elastyczność,
miękkość i trwałość,

00:00:46.815 --> 00:00:52.625
mają swój początek w zawiłej naturze
niemal niewidocznych włókien bawełny.

NOTE Paragraph

00:00:52.625 --> 00:00:56.575
Powstają one głęboko
wewnątrz kwiatu bawełny,

00:00:56.575 --> 00:00:58.565
na powierzchni nasion.

00:00:58.565 --> 00:01:03.157
Aż 16 tysięcy włókien
otula pojedyncze nasienie,

00:01:03.157 --> 00:01:07.530
pęczniejąc na jego powierzchni
niczym maleńkie balony wypełnione wodą.

00:01:07.530 --> 00:01:10.750
Każde włókno, bez względu na wielkość,

00:01:10.750 --> 00:01:13.185
składa się z jednej komórki.

00:01:13.185 --> 00:01:16.975
Posiada ona wielowarstwową
ścianę komórkową.

00:01:16.975 --> 00:01:20.115
Po kilku dniach brzegi pierwszej warstwy,

00:01:20.115 --> 00:01:22.245
nazwanej pierwotną ścianą komórkową,

00:01:22.245 --> 00:01:25.605
twardnieją, umożliwiając wzrost
komórki tylko w jednym kierunku,

00:01:25.605 --> 00:01:28.575
powodując jej wydłużenie.

NOTE Paragraph

00:01:28.575 --> 00:01:32.345
Włókna szybko rosną przez około 16 dni.

00:01:32.345 --> 00:01:36.510
Wtedy zaczyna się kolejny etap,
wzmocnienie ściany komórkowej.

00:01:36.510 --> 00:01:40.765
Komórka wytwarza wtedy więcej celulozy.

00:01:40.765 --> 00:01:45.035
Na tym etapie celuloza tworzy 34% komórki

00:01:45.035 --> 00:01:47.110
i ta wartość szybko rośnie.

00:01:47.110 --> 00:01:50.250
Nowe wiązki celulozy
wzmacniają ścianę komórkową,

00:01:50.250 --> 00:01:53.670
kierując się prostopadle do niej.

00:01:53.670 --> 00:01:58.049
Sztywniejsza ściana komórkowa
ogranicza dalszy wzrost.

00:01:58.049 --> 00:02:01.554
To znaczy, że jeśli włókno za wcześnie
przetransformuje swoją ścianę,

00:02:01.554 --> 00:02:02.584
będzie krótkie,

00:02:02.584 --> 00:02:05.854
ostatecznie tworząc szorstkie,
słabe tkaniny.

00:02:05.854 --> 00:02:08.750
Ale jeśli wzmacnianie ściany komórkowej
zacznie się za późno,

00:02:08.750 --> 00:02:10.920
nie będzie odpowiednio mocna.

00:02:10.920 --> 00:02:14.234
Powstałe z niej włókna
będą się łatwo rwać.

NOTE Paragraph

00:02:14.534 --> 00:02:20.386
W idealnych warunkach temperaturowych,
wodnych, słonecznych,

00:02:20.386 --> 00:02:23.892
na żyznej glebie i przy użyciu
środków zwalczających szkodniki,

00:02:23.892 --> 00:02:28.472
włókno bawełny może
mieć długość do 3,6 centymetra

00:02:28.472 --> 00:02:32.082
i średnicę rzędu tylko 25 mikrometrów.

00:02:32.082 --> 00:02:35.070
Długie, delikatne włókna lepiej
splatają się ze sobą

00:02:35.070 --> 00:02:37.800
niż krótkie, mniej delikatne.

00:02:37.800 --> 00:02:41.740
To znaczy, że dłuższe i delikatniejsze
włókna tworzą mocniejsze nici,

00:02:41.740 --> 00:02:44.279
które trzymają się siebie
lepiej jako tkanina.

00:02:44.279 --> 00:02:47.150
Ze względu na właściwości,
użycie bawełny jest szerokie:

00:02:47.150 --> 00:02:50.090
od delikatnych tekstyliów,
aż po banknoty USA,

00:02:50.090 --> 00:02:53.143
które w 75% są bawełniane.

NOTE Paragraph

00:02:53.143 --> 00:02:56.058
Kolejny kluczowy etap rozwoju
włókna bawełnianego zaczyna się

00:02:56.058 --> 00:02:59.348
od pogrubienia wtórnej ściany komórkowej.

00:02:59.348 --> 00:03:04.037
Dzieje się to poprzez zmagazynowanie
w niej dużych ilości celulozy.

00:03:04.037 --> 00:03:08.507
Wtedy ponad 90% wagi włókna
stanowi celuloza.

00:03:08.507 --> 00:03:10.655
Im więcej uda się jej zmagazynować,

00:03:10.655 --> 00:03:13.278
tym gęstsza będzie
wtórna ściana komórkowa,

00:03:13.278 --> 00:03:16.338
to zaś warunkuje
ostateczną wytrzymałość włókna.

NOTE Paragraph

00:03:16.338 --> 00:03:20.072
Ten etap jest istotny w kontekście
produkcji trwałego materiału,

00:03:20.072 --> 00:03:22.168
na przykład na koszulkę.

00:03:22.618 --> 00:03:26.548
Trwałość odzieży przez
wiele lat noszenia i prania

00:03:26.548 --> 00:03:30.671
zależy głównie od zagęszczenia
wtórnej ściany komórkowej.

00:03:31.018 --> 00:03:31.995
Z drugiej strony,

00:03:31.995 --> 00:03:35.800
wpływ na jej miękkość
ma też długość włókna,

00:03:35.800 --> 00:03:39.300
uwarunkowana przemianami
pierwotnej ściany komórkowej.

NOTE Paragraph

00:03:40.430 --> 00:03:44.571
Po 50 dniach włókno jest
już w pełni dojrzałe.

00:03:44.571 --> 00:03:47.170
Żywa materia obumiera,

00:03:47.170 --> 00:03:50.390
pozostaje sama celuloza.

00:03:50.390 --> 00:03:55.707
Wysuszone torebki nasienne
otaczające włókna pękają,

00:03:55.707 --> 00:04:01.175
odsłaniając tysiące włókienek,
tworzących puchaty kłębek.

00:04:01.175 --> 00:04:05.115
Te podobne do nici włókna,
cieńsze niż ludzki włos,

00:04:05.115 --> 00:04:09.049
są pozostałościami gęstych
i wysuszonych ścian celulozowych.

NOTE Paragraph

00:04:09.719 --> 00:04:12.899
Przędza utworzona
z dziesiątek tysięcy takich włókien

00:04:12.899 --> 00:04:15.151
będzie służyć do produkcji
niemal wszystkiego:

00:04:15.151 --> 00:04:17.025
od tkanin, filtrów do kawy,

00:04:17.025 --> 00:04:19.040
aż po pieluchy czy sieci rybackie.

00:04:19.040 --> 00:04:23.066
Z pomocą współczesnej nauki,
bawełna może już wkrótce być mocniejsza,

00:04:23.066 --> 00:04:25.972
wytrzymalsza i bardziej miękka
niż kiedykolwiek wcześniej,

00:04:25.972 --> 00:04:29.522
bo trwają badania, jak zoptymalizować
jej wzrost przy pomocy

00:04:29.522 --> 00:04:33.255
odpowiednich składników odżywczych,
warunków klimatycznych czy genetyki.